W redukcji potencjału twierdzy Rabaul i jej oddziaływania na szlaki komunikacyjne do Australii duży wpływ miały lotniska zakładane na kolejnych zdobytych wyspach. Na zdjęciu samoloty F6F-3 Hellcat z dywizjonu VF-38 na lotnisku Munda na Nowej Georgii.
Przed wojną wyspa Nowa Brytania należała do Australii, tak jak wschodnia część Nowej Gwinei. Jest to podłużna, lekko wygięta w rogalik wyspa, której zachodni kraniec oddzielają od Nowej Gwinei dwie cieśniny – Witiaz między Nową Gwineą a wyspą Umboi położoną między Nową Gwineą a Nową Brytanią i cieśniną Dampier między wyspą Umboi a Nową Brytanią. Od półwyspu Huon na Nowej Gwinei Nową Brytanię oddziela 88 km obu cieśnin i wyspy Umboi. Długość maksymalna Nowej Brytanii wynosi ok. 600 km, szerokość maksymalna – ok. 80 km, długość linii brzegowej – ok. 1600 km. Na jej przeciwległym, wschodnim skraju, po północnej stronie, położone jest miasteczko Rabaul, liczące w czasie II wojny światowej ok. 5000 obywateli, głównie zatrudnionych w przemyśle spożywczym, meblarskim i materiałów budowlanych, które to artykuły wraz z produktami rolnymi (orzechy kokosowe, olej kokosowy, kopra i kakao) eksportowano za pośrednictwem zbudowanego tu portu. Po północno-wschodniej stronie Nowej Brytanii była druga wyspa, Nowa Irlandia, znacznie mniejsza, ale swoim kształtem stanowiąca jakby daszek nad literą „T” przy północno-wschodnim końcu Nowej Brytanii. Nowa Irlandia rozciąga się na około 350 km w kierunku z północnego-zachodu na południowy wschód, lecz jest bardzo wąska – w najszerszym miejscu na południu mierzy 48 km, węższa zaś północno-zachodnia jej część ma od 8 do 24 km szerokości.
Japończycy dokonali desantu na Nowej Brytanii 23 stycznia 1942 r. Garnizon australijski stawił opór, ale został pokonany i do końca miesiąca Rabaul znalazł się w rękach japońskich. 22 czerwca Japończycy załadowali na statek Montevideo Maru 178 oficerów i podoficerów, 667 żołnierzy oraz 209 cywilnych urzędników australijskich, łącznie 1054 osób. 1 lipca 1942 r. koło chińskiej wyspy Hainan statek został zatopiony przez amerykański okręt podwodny USS Sturgeon. Zginęli wszyscy, w tym brat premiera Australii Earle Page, Harold Page który był wicegubernatorem australijskiej Nowej Gwinei. Z 88 japońskich marynarzy i strażników uratowano tylko około 20 osób.
Jednocześnie Japończycy zbudowali trzy duże lotniska (jedno rozbudowali, a dwa kolejne zbudowali od postaw) i umieścili wokół Rabaul znaczne siły. W 1943 r. w rejonie miasteczka stacjonowało 110 000 japońskich żołnierzy, w nowo zbudowanych barakach; część oficerów zakwaterowano w mieście. Z jednostek bojowych były tu głównie 6. Dywizja Piechoty (gen. por. Kanda Masatane) oraz 65. Brygada Piechoty, ale ulokowano tu też dowództwa 17. Armii (gen. por. Hyakutake Harukichi) i 8. Grupy Armii (gen. Imamura Hitoshi; podlegała jej też 18. Armia na Nowej Gwinei). Stacjonowała tu również 11. Flota Lotnicza (Dai-Jūichi Kōkū Kantai), która na początku 1943 r. miała w swoim składzie cztery flotylle lotnicze (22., 24., 25., 26. Flotylla – Kōkū-Sentai) i trzy samodzielne grupy lotnicze (Kōkūtai). Każda z flotylli lotniczych składała się z 2-4 grup lotniczych. Łącznie w czerwcu 1943 r. było to (łącznie z jednostkami Cesarskiej Armii Japońskiej na Nowej Gwinei) 540 samolotów bojowych, w tym 390 sprawnych. Wokół Rabaul zbudowano (rozbudowano) w sumie cztery lotniska: Lakunai, Vunakanau, Rapopo i Keravat. To ostatnie jednak nigdy nie zostało całkowicie ukończone i było używane sporadycznie. Całym tym lotnictwem manewrowano pomiędzy lotniskami na Nowej Brytanii, Nowej Irlandii, Bougainville, Nowej Georgii i Nowej Gwinei, w zależności od bieżących potrzeb operacyjnych, ale ich główną bazą były lotniska wokół Rabaul. Japończycy wykorzystywali tu szczególnie wysokie zasięgi swoich samolotów, pozwalające nawet myśliwcom A6M Zeke na operowanie nad Guadalcanal i Nową Gwineą, nie wspominając o bombowcach dwusilnikowych.
W czasie Konferencji w Casablance w dniach 14-24 stycznia 1943 r. przywódcy Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii ustalili, że zgodnie z przyjętymi uzgodnieniami Niemcy miały zostać pokonane pierwsze, a dalsze działania miały być prowadzone w Afryce Północnej, a następnie na Sycylii, przy jednoczesnym strategicznym bombardowaniu Niemiec i działaniach w celu zabezpieczenia żeglugi przez Atlantyk.
Co do drugiej półkuli, alianci uznali że należy zatrzymać dalsze postępy Japończyków, utrzymać komunikację z Australią i Nową Zelandią oraz w miarę możliwości odzyskać Burmę, by móc zaopatrywać Chiny, których utrzymanie w wojnie z Japonią uznano za kluczowe.
Niemal w tym samym czasie, kiedy w Casablance trwała konferencja aliantów, na Wyspach Salomona zakończyła się bitwa o Guadalcanal. Japończycy musieli ewakuować się z wyspy i postęp japońskich wojsk w kierunku Nowej Kaledonii i Fidżi został zatrzymany. Ale linie zaopatrzeniowe do Australii wciąż były zagrożone, a ewentualne opanowanie Nowej Gwinei mogłoby dać Japończykom szansę na bombardowanie północnej Australii.
Na Nowej Georgii używano czołgów lekkich M3A1 Stuart do wsparcia walczących tu wojsk. Na zdjęciu wóz tego typu należący do 9th Defense Battalion US Marine Corps.
Za działania w rejonach: zachodnie Salomony, Nowa Brytania i Nowa Irlandia, Nowa Gwinea, Holenderskie Indie Wschodnie (Indonezja), Filipiny aż po Formozę (Tajwan), odpowiadało dowództwo South West Pacific Area (SWPA), z gen. Douglasem Mac Arthurem na czele, który dowodził kontyngentem sił amerykańskich, australijskich, nowozelandzkich i holenderskich, mając swoją kwaterę w Brisbane w Australii. Cała reszta Pacyfiku leżała w jurysdykcji Dowództwa Pacyfiku z adm. Chesterem W. Nimitzem na czele, który miał swoją kwaterę w Pearl Harbor na Hawajach. Dowództwo Pacyfiku podzielono na trzy obszary, północny, centralny i południowy. Za obszar południowy, na wschód od rejonu odpowiedzialności SWPA, czyli we wschodnich Salomonach, Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii i Fidżi oraz w Polinezji, odpowiadało dowództwo South Pacific Area (SPA), na czele którego stał – podległy adm. Nimitzowi – wiceadm. William F. Halsey.
Po pewnych sporach kompetencyjnych w połowie marca 1943 r., ostatecznie Połączony Komitet Szefów Sztabów USA ustalił, że za działania związane z izolacją i zdobyciem Rabaul będzie odpowiadało dowództwo SWPA (gen. MacArthur), a SPA (wiceadm. Halsey) wydzieli niezbędne siły morskie zgodnie ze strategicznymi dyrektywami SWPA, ale pozostaną one pod taktycznym dowodzeniem SPA. Nie będą one ani dowodzone, ani kierowane przez sztab MacArthura, który notabene miał własny komponent morski przekształcony w 7. Flotę US Navy, ale będą wykonywały zadania na rzecz SWPA dowodzone i kierowane przez SPA.
Organizacja dowodzenia głównego wykonawcy opisywanych działań wojennych wyglądała następująco. Na czele SWPA stał gen. Douglas MacArthur, a jego szefem sztabu był gen. mjr Richard K. Sutherland. Komponentem lądowym formalnie dowodził australijski gen. Thomas A. Blamey. W istocie jednak generał MacArthur główną część sił amerykańskich wydzielił do oddzielnego komponentu, który od stycznia 1943 r. stał się 6. Armią, dowodzoną przez gen. por. Waltera Kruegera. Komponentem morskim, który od marca 1943 r. był 7. Flotą US Navy dowodził wiceadm. Arthur S. Carpender. Komponentem lotniczym oraz amerykańską 5. Armią Lotniczą dowodził gen. por. George C. Kenney. Podlegał mu też australijski kontyngent (RAAF), dowodzony przez gen. dyw. (AVM) Williama D. Bostocka.
Ta organizacja dowodzenia wynikała z rywalizacji między US Navy, a US Army. Do 1947 r. oba rodzaje amerykańskich sił zbrojnych miały własne równorzędne ministerstwa (Secretary of War i Secretary of Navy). Całość spinał dopiero prezydent. Kształcenie oficerów oraz generałów i admirałów odbywało się w innej kulturze środowiskowej, w myśl innych nieco regulaminów, kultywowano różne tradycje. A podłożem tego sporu było zawsze to, kto jest ważniejszy i ma w związku z tym dostać większe fundusze, ma mieć większe stany osobowe, a zatem więcej wysokich stanowisk do obsadzenia.
I teraz też trwała rywalizacja między przyszłymi „pięcio-gwiazdkowcami” – gen. Douglasem MacArthurem a adm. Chesterem Nimitzem, rywalizacja o zasoby i wojska, by po wojnie móc wykazać większy wkład w zwycięstwo, co byłoby podstawą zgłaszania swoich potrzeb budżetowych. Dlatego właśnie, nawet jak dowodził gen. MacArthur, trzeba było pokazać, że bez wiceadm. Halseya sam nie jest w stanie nic zrobić.
Mając na uwadze dostępne zasoby opracowano ostatecznie plan „Elkton III”. Plan „Elkton I” został opracowany 12 lutego 1943 r. i zaprezentowany Szefom Sztabów (Joint Chiefs of Staff – kolektywne ciało złożone z obu głównych szefów sztabów, gen. George C. Marshalla, szefa sztabu US Army i adm. Ernsta J. Kinga, szefa operacji morskich oraz obu szefów sztabów niższych wówczas stanowiskiem, szefa sztabu US Army Air Force, gen. Henry H. Arnolda i komendanta US Marine Corps, gen. por. Thomasa Holcomba do 31 grudnia 1943 r., od 1 stycznia 1944 r. – gen. Alexandra A. Vandegrifta) w zmodyfikowanej formie „Elkton II”, sporządzonej 18 lutego 1943 r. Po długich dyskusjach, w których nie udało się uzyskać na potrzeby Pacyfiku takich sił, jakich chciały dowództwa SWPA i SPA, zdecydowano się plan zmodyfikować po raz kolejny tworząc plan „Elkton III”, który został zatwierdzony przez Szefów Sztabów 28 marca 1943 r.
Likwidacja bazy lotniczo-morskiej Rabaul zgodnie z „Elkton III” miała się odbyć w pięciu krokach: Step I – zajęcie Lae i Salamua na Nowej Gwinei; Step II – zajęcie wyspy Nowa Georgia, położonej na zachód od Guadalcanal, w archipelagu Wysp Salomona; Step 3 – jednoczesny atak od zachodu na zachodnią część Nowej Brytanii oraz od wschodu na Bougainville; Step 4 – zdobycie Kavieng wraz z okolicami na Nowej Irlandii – było to największe miasto na tej wyspie; Step 5 – zdobycie Rabaul. Pierwotne plany zakładały wykonanie mniej więcej tych samych kroków, ale do końca 1943 r., brakowało jednak odpowiednich sił i środków. Dlatego właśnie plan „Elkton III” przewidywał rozciągnięcie zadań do wykonania w czasie, do końca 1944 r. Jednocześnie, zgodnie z nowym podejściem nie trzeba było zdobywać Rabaul, by móc kontynuować działania na kierunku wiodącym do Filipin. Wystarczyło do wiosny 1944 r. pozbawić wojska japońskie możliwości korzystania z lotnisk na wschodniej części Nowej Gwinei, na Wyspach Admiralicji i na zachodniej części Nowej Brytanii.
W ten sposób alianci planowali zbliżyć się do Rabaul z obu stron, od strony Wysp Salomona, oraz od strony Nowej Gwinei, wysadzając desant na Nową Brytanię, Wyspy Admiralicji i na część Nowej Irlandii (nie było sensu zdobywać całej wyspy). W obu przypadkach miało to swój określony cel i konsekwencje. Atak od strony zachodniej powodował, że Japończycy nie tylko nie mogli korzystać z wysuniętych lotnisk operacyjnych (gdzie lotnictwo bazowało przez kilka-kilkanaście dni na czas wykonania konkretnego zadania) czy z lotnisk podskokowych (gdzie lądowano tylko dla uzupełnienia paliwa), ale też na drodze do swoich celów musieli oni zderzyć się z myśliwcami przeciwnika. Potem front od tak izolowanego Rabaul odsunął się na tyle, że lotnictwo, a nawet flota z Rabaul, nie mogła w ogóle oddziaływać na wydarzenia na froncie w zachodniej części Nowej Gwinei.
Ta sama sytuacja dotyczyła wschodniej strony Rabaul. Brak lotnisk oraz obecność alianckiego lotnictwa i floty na Nowej Georgii, a następnie na Bougainville sprawiło, że siły obecne w Rabaul w żaden sposób nie mogły zaszkodzić żegludze między Australią a Stanami Zjednoczonymi czy Hawajami, ani też nie były w stanie atakować Australii. Ta izolacja Rabaul z dwóch stron zamieniła tę bazę z groźnej twierdzy paraliżującej działalność aliantów w rejonie Australii w nic nie znaczące miejsce koncentracji dla dziesiątek tysięcy pozostałych tu Japończyków i składowisko nikomu już niepotrzebnych samolotów, które samo wymagało nieustannego zaopatrywania. Alianci do samego końca wojny nie przypuścili szturmu na Rabaul, który sam się poddał kilka dni po kapitulacji Japonii.
W pierwszej części artykułu opiszemy walki, jakie zmierzały do izolowania twierdzy Rabaul od strony wschodniej. A zatem, będą to długotrwałe walki o dwie większe wyspy i kilka, przylegających do nich mniejszych wysepek – Nową Georgię i Bougainville, co dało aliantom panowanie nad zachodnimi Salomonami. Notabene walki na Bougainville były prowadzone do samego końca wojny, choć później zaangażowane w nie były siły australijskie, by amerykańskie mogły przystąpić do wyzwolenia Filipin.
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
