Krążownik pancerny Gloire. zdjęcie wykonano prawdopodobnie tuż przed wybuchem I wojny światowej. Fot. tsushima.su

Symbolem floty fran­cu­skiej pierw­szej dekady XX w. były nie­wąt­pli­wie wiel­kie, wie­lo­ko­mi­nowe krą­żow­niki pan­cerne. Okręty te powstały w wyniku wza­jem­nych tarć pomię­dzy zwo­len­ni­kami Młodej Szkoły, kół kon­ser­wa­tyw­nych i poli­ty­ków wspie­ra­ją­cych kolo­nia­lizm. Niniejszy arty­kuł ma przy­bli­żyć Czytelnikom wszyst­kie wiel­kie fran­cu­skie krą­żow­niki pan­cerne, w licz­bie 19, od świet­nie zna­nej sze­ścio­ko­mi­no­wej Jeanne d’Arc do ostat­niej jed­nostki tej klasy – Waldeck-Rousseau.

Służba okrętów

Jeanne d’Arc – pierwszy krążownik pancerny drugiej generacji wszedł do służby w marcu 1903 r. Premierowym wydarzeniem była podróż prezydenta republiki Émile’a Loubeta na trasie Marsylia-Algier-Tunis-Bizerta-Marsylia w dniach 14-30 kwietnia. Po tym epizodzie okręt przeszedł do normalnej służby szkoleniowej. Kilka razy w czasie manewrów krążownik „został zatopiony” przez torpedy ćwiczebne (wystrzelone zarówno z okrętów podwodnych, jak i torpedowców). W październiku 1906 r. przewiózł do Tangeru 200 strzelców senegalskich i 2 działa kal. 65 mm. W kolejnych miesiącach uczestniczył w ćwiczeniach oraz w patrolach pod wybrzeżami Maroka. Do tych ostatnich zupełnie się nie nadawał ze względu na gabaryty oraz ilość spalanego paliwa. Okresowo okręt przydzielano do Eskadry Północy (którą następnie przemianowano na 2. Eskadrę). W 1911 r. zakończyła się służba szkolna starego krążownika Duguay-Trouin (a w zasadzie hulku Veteran, bo tak został przemianowany) i zaszła konieczność znalezienia zastępstwa. Uznano, że wykorzystywanie w linii starych okrętów nie ma sensu w sytuacji szybkiego postępu techniki, postanowiono zatem do służby szkoleniowej przysposobić nowszy okręt. Prace remontowe zakończyły się w październiku 1912 r. i Jeanne d’Arc rozpoczęła pełnić funkcję jednostki szkoleniowej, którą będzie wykonywała z wojenną przerwą do lat 30.
Po wybuchu wojny krążownik przydzielono do 2. Eskadry Lekkiej z krążownikami pancernymi Gloire, Amiral Aube, Dupetit-Thouars, Gueydon i Marseillaise oraz krążownikiem pancernopokładowym Lavoisier. W tym składzie prowadzono rejsy patrolowe z Cherbourga. Zadaniem okrętów było przeszukiwanie statków neutralnych płynących do Europy z myślą o znalezieniu kontrabandy albo wykryciu obywateli niemieckich, których internowano. Kontrolowano przeważnie jednostki holenderskie lub należące do państw skandynawskich.
Od 16 kwietnia 1915 Jeanne d’Arc została przydzielona w Port Saidzie do 2. Dywizjonu 3. Eskadry (którą potem przemianowano na Eskadrę Syryjską). Zadaniem jej okrętów było patrolowanie południowego wybrzeża Turcji i Syrii, a w razie potrzeby obrona Kanału Sueskiego. 24 kwietnia okręt został skierowany pod półwysep Gallipoli, gdzie miał swoimi działami wspierać wojska w rejonie Koum Kalé (Kumkale), a potem w innych miejscach, gdzie toczono walki. Tylko jednego dnia wystrzelono 47 pocisków kal. 194 mm i 1150 kal. 138,6 mm, a w czasie dwóch kolejnych zużyto prawie cały zapas amunicji. Po jej uzupełnieniu Jeanne d’Arc operowała przeciwko żegludze tureckiej. Najpierw zatrzymano przy południowym wybrzeżu Turcji drewniany dau z paliwem, które transportowano z portu w Fethiye. Ponieważ u wybrzeży Dardaneli operował niemiecki okręt podwodny podejrzewano,
że to ładunek dla niego. Statek zatopiono, a zbiornik w Fethiye ostrzelano, w konsekwencji czego stanął w płomieniach. Na przełomie maja i czerwca krążownik operował u wybrzeży syryjskich i Palestyny, gdzie potraktowano artylerią instalacje portowe. Koncentrowano się na zbiornikach paliwa, które jednak z reguły były puste. W kolejnych miesiącach patrole pod wybrzeżami kontynuowano. W Hajfie ostrzelano niemiecki konsulat, a także – między innymi – Jaffę (od 1949 r. dzielnica Tel Awiwu) i Bejrut, gdzie zniszczono zabudowania stoczniowe.
1 września utworzono nową bazę wypadową na wyspie Rouad (zw. też Ruad lub Arwad) pod wybrzeżami syryjskimi, w pobliżu Tartusu. Jeanne d’Arc i pancernik Jauréguiberry wysadziły tam nowy garnizon. Krążownik zaangażowany był także w ewakuację Ormian. Na początku stycznia 1916 Jeanne d’Arc i krążownik pancerny Amiral Aube holowały do Port Saidu krążownik pancernopokładowy Jurien de la Gravière, który uległ awarii – jego środkowa śruba napędowa została uszkodzona po wejściu na skałę i zaklinowała ster. Warunki do holowania były trudne. Szalał sztorm, ale udało się dopłynąć do portu bez większych problemów.