Polska Izba Producentów na Rzecz Obronności Kraju od kilkunastu  lat prowadzi,  na podstawie powszechnie dostępnych jawnych informacji, monitoring i ocenę wyników ekonomicznych wszystkich głównych podmiotów działających w polskim przemyśle obronnym, niezależnie od rodzaju praw własności. Publikacja z dużym opóźnieniem wyników finansowych PGZ S.A. w układzie jednostkowym i skonsolidowanym osiągniętych w 2019 r. dopiero teraz umożliwiła spojrzenie na działalność części sektora polskiego przemysłu obronnego, będącego własnością Skarbu Państwa, skonsolidowanego w 2013 r. w Grupie Kapitałowej PGZ.

Rok 2019 był szóstym pełnym rokiem działalności operacyjnej Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A. Ocena wyników ekonomicznych w latach 2014–2019  pozwala na stwierdzenie, że realizowana koncepcja zarządzania poprzez nadzór administracyjny i częściowe ubezwłasnowolnienie zarządów spółek zależnych nie sprawdziła się w praktyce. Dowodzi tego porównanie wyników ekonomicznych i wskaźników sprawności zarządzania z osiągniętymi w tych latach przez podmioty przemysłu obronnego będące własnością kapitału prywatnego, polskiego i zagranicznego oraz z przemysłem polskim jako całością.

W ciągu 6 lat (2014 -2019) nie zlikwidowano lub nie rozwiązano zidentyfikowanych głównych problemów spółki, często dynamika poszczególnych wielkości i ocenianych parametrów jest ujemna, można nawet stwierdzić, iż w niektórych nastąpił znaczny regres. Większość problemów i barier w PGZ jest pochodną sposobu i jakości zarządzania. Mają one charakter wewnętrzny i wynikają z polityki kadrowej, w tym dotyczącej najwyższych stanowisk zarządczych i nadzorczych. Nie zostały zachowane naturalne drogi awansu od najniższych stanowisk (technolog, konstruktor, ekonomista) do najwyższych drogą: sukces-awans-sukces itd. Najwyższe stanowiska zarządcze i nadzorcze często obejmowały osoby nieprzygotowane, bez koniecznego autorytetu zawodowego w branży. Spółką od jej utworzenia  zarządza obecnie szósty prezes, członków zarządu było już 16, a przez radę nadzorczą przewinęło się 18 osób. Jest to ewenement na skalę światową.

Skutkowało to niską konkurencyjnością, niskim potencjałem eksportowym oraz znikomym  udziałem w rynku międzynarodowym.

Mimo znacznego wspomagania finansowego przez rząd, niskie lub ujemne wskaźniki jakości zarządzania, w tym  rentowności i wydajności pracy, świadczą o tym, że spółka jest gorzej zarządzana niż polski przemysł jako całość. A nawet gorzej niż przemysł obronny będący, własnością kapitału prywatnego (krajowego i zagranicznego).

Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. została utworzona pod koniec 2013 r. jako spółka prawa handlowego i działa w oparciu o przepisy Kodeksu Spółek Handlowych.

Prawo głosu z posiadanych akcji do grudnia 2019 r. wykonywał Minister Obrony Narodowej, co powodowało, że był on równocześnie zamawiającym i płatnikiem, a także pośrednio nadzorował i kontrolował spółkę. Decyzja o utworzeniu PGZ nie była poparta biznesplanem tego przedsięwzięcia, a spółka do dziś nie posiada aktualnej strategii. Problematykę tworzenia i działalności PGZ S.A. dwukrotnie kontrolowała NIK, oceniając je w zasadzie negatywnie.

Analiza dostępnych list "The SIPRI 100 TOP ARMS PRODUCING" za lata 2014-2018 wskazuje, że PGZ S.A. pod względem przychodów ze sprzedaży zajmowała na świecie najwyższą 64 pozycję w 2014 r. a 74. w 2018 r. W Europie w 2018 r. było to 33. miejsce.

Przychody ze sprzedaży PGZ S.A. stanowią ok. 0,4% wartości sprzedaży polskiego przemysłu, a zatrudnienie ok. 0,6% zatrudnienia w przemyśle. Wydajność pracy jest niższa od wydajności w polskim przemyśle ogółem ok. 1,6 razy i ponad 5 razy (dla 2016 r.)  od wydajności w czołowych firmach zbrojeniowych świata.



Porównanie podstawowych wielkości ekonomicznych dla spółki i przemysłu polskiego jako całości wskazuje, że PGZ S.A. nie odgrywa istotnej roli w gospodarce kraju ani w aspekcie ekonomicznym, ani społecznym. Można z tego wyciągnąć wniosek, że jedynym uzasadnieniem szczególnego traktowania PGZ S.A. są przesłanki pozaekonomiczne wynikające z podstawowego obowiązku państwa, jakim jest tworzenie i utrzymywanie zdolności organizacyjnych, materialnych i kadrowych dla zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.

Nie oznacza to jednak zasadności utrzymywania przedstawionego stanu podmiotów będących własnością Skarbu Państwa i dalszej akceptacji niesprawności zarządzania oraz braku wyników.

O tym, że PGZ S.A jest traktowana przez Skarb Państwa w sposób szczególny świadczy jej polityka produktowa i finansowa, oparta często o pozakonkurencyjny system zamówień, politykę cenową odstającą od cen na rynku międzynarodowym a nawet krajowym, przerosty zatrudnienia, wspomaganie gotówkowe, wysokie zaliczki, dotacje, przychody z oprocentowania lokat, polityka dywidendowa. Nie przełożyło się to na osiągane wyniki ekonomiczne. Wyłącza to argument o finansowej przewadze firm będących własnością kapitału zagranicznego.

Spółki zależne są dwukrotnie drenowane finansowo przez spółkę dominującą: w postaci 5% obciążenia na rzecz spółki dominującej oraz pobieraną dywidendą, która w latach 2014–2019 wyniosła blisko 250 mln zł.

Koszt działalności operacyjnej spółki dominującej w latach 2014–2019 wyniósł ok. 1,06 mld zł., z czego na płace przeznaczono ponad 180 mln zł. Zatrudnienie w tej spółce wyniosło w 2018 r. ok. 300 osób (średnia płaca ok. 14,5 tys. zł.) a w 2019 ok. 270 osób (średnia płaca ok. 13,7 tys. zł.). W 2019 r. spółka dominująca wydała na usługi obce ponad 283 mln zł.

Na tle wyników PGZ S.A. szczególnego znaczenia nabiera fakt systemowego niedoceniania roli firm prywatnych o polskim kapitale, które o wiele lepiej odnalazły swoje miejsce w systemie polskiego przemysłu obronnego, mimo szeregu obiektywnych i nieobiektywnych trudności.

Przychody ze sprzedaży PGZ S.A. w latach 2014–2019 stanowią ok. 26 % przychodów pozostałych podmiotów polskiego przemysłu obronnego.

Do końca 2019 r. konkurencyjność PGZ S.A.  i udział w rynku międzynarodowym nie uległy poprawie i są niewystarczające do zajęcia stałego miejsca na europejskim i światowym rynku dostawców uzbrojenia i sprzętu wojskowego.

Udział produktów PGZ w rynku światowym praktycznie jest  zerowy, a w większości kontraktów jest wynikiem splotu szeregu całkowicie  przypadkowych okoliczności. Jedyny produkt PGZ, który posiadał znaczący udział w rynku międzynarodowym (WZT- 3), został z niego  wyeliminowany dzięki niezrealizowanemu do dzisiaj kontraktowi.

Eksport PGZ S.A. stanowił 0,13% eksportu polskiego przemysłu Udział eksportu PGZ S.A. w sprzedaży w  latach 2014 - 2019  r. był mniejszy niż dla polskiego przemysłu jako całości od 3 do 4 razy.

Udział PGZ S.A. w eksporcie polskiego przemysłu obronnego ogółem w latach 2014 – 2019 wynosił ok. 8,1%. Pozostały eksport realizował przemysł prywatny  krajowy (ok. 6%) i zagraniczny (ok. 86%). Każdy z 7 podmiotów prywatnych, głównie z Doliny Lotniczej, w 2019 r. wyeksportował więcej niż PGZ S.A jako całość.

Można stwierdzić, że dla PGZ w zakresie eksportu nie nastąpiły pozytywne zmiany, a nastąpił wręcz znaczny regres – umocnienie barier wzrostu potencjału eksportowego.  Szczególnie groźne jest wzmocnienie barier o charakterze wynikającym z polityki kadrowej.

Ważnym wskaźnikiem oceny pozycji na rynku krajowym i międzynarodowym jest wydajność pracy.

Wydajność PGZ wyraźnie odbiega od wydajności obu grup podmiotów o kapitale prywatnym oraz przemysłu polskiego jako całości. W 2019 r. wydajność PGZ stanowiła ok. 75% wydajności grupy podmiotów o kapitale prywatnym polskim, ok. 54% wydajności grupy podmiotów o kapitale prywatnym zagranicznym oraz ok. 60% wydajności przemysłu polskiego jako całości.

15 podmiotów prywatnych w 2019 r. pracowało z większą wydajnością niż najbardziej produktywna spółka zależna w PGZ S.A.

Spadek wydajności dla podmiotów o kapitale prywatnym polskim nie ma innego wytłumaczenia jak zasadnicza zmiana warunków działalności w Polsce, która spowodowała ochronę miejsc pracy dla fachowej kadry.

Średnia płaca w Grupie PGZ S.A. w 2019 r. wyniosła prawie 6 tys. zł. i była wyższa o blisko 15 % niż w polskim przemyśle.

Istotnym problemem dla poprawnej oceny wyników ekonomicznych jest sprawa dokonanej jednorazowo w 2019 r. przeceny wartości aktywów odniesiona do wyników finansowych, a w konsekwencji do załamania rentowności netto oraz innych wskaźników opartych o wynik netto. Jest już jasne, że ta  przecena następowała systematycznie co najmniej od 2015 r. co nie znajdowało odzwierciedlenia w sprawozdaniach finansowych i stanowiło co najmniej obejście Ustawy o Rachunkowości, jeśli nie jej złamanie, a w konsekwencji może być zagrożone sankcją karną.

Wyniki ekonomiczne PGZ S.A. w dużej mierze zależą od wspomagania finansowego w formie dotacji co przedstawiono w tabeli:

Symulacja wyników PGZ za lata 2014–2019,  bez wspomagania finansowego, wykazała, że głęboka strata netto wystąpiłaby już w 2014 r. (szereg podstawowych wskaźników opartych o wyniki finansowe miałaby wartości ujemne).

Inną forma wspomagania finansowego są wysokie zaliczki wpłacane przez MON, które w latach 2017 – 2019 rosły od 2,8 mld zł do prawie 3,4 mld zł. Zaliczki te stanowiły od 66% do 64 % kosztów działalności operacyjnej PGZ S.A.

Powodowało to wysoką faktyczną nadpłynność i skutkowało lokowaniem gotówki na kontach. Dla przykładu na koniec 2019 roku środki pieniężne PGZ S.A wynosiły ponad 3,1 mld zł., z tego ponad 1,1 mld zł znajdowało się na rachunkach bankowych, ponad 1,6 mld zł na lokatach do 3 miesięcy. Taka polityka finansowa PGZ S.A. i zamawiającego niesie za sobą szereg konsekwencji.

Ważną pozycją w poprawie sytuacji finansowej PGZ S.A, jest dokapitalizowanie w formie gotówki, które w latach 2014–2019 przekroczyło znacznie 1 mld zł. Nie wpływa to jednak na wyniki finansowe.

Przedstawiona ocena sytuacji i jakości zarządzania pozwala na wsłuchanie się w opinie wyrażane przez wielu menadżerów najwyższego szczebla, posiadających autentyczny dorobek i sukcesy w branży co do drogi wyjścia z kryzysu, w jakim znajduje się PGZ S.A. Opinie te można przedstawić jako 4 punktowy plan sanacji spółki:

1. Wprowadzenie bezkompromisowej, aktywnej polityki kadrowej w tym na najwyższych stanowiskach zarządczych i nadzorczych, wymaganie od kandydatów doświadczenia i autentycznego zawodowego autorytetu, popartych sukcesami zawodowymi w branży. Niestety realizacja tego punktu wymaga dokonania oceny drogi zawodowej w przemyśle i osiągnięć w podmiotach grupy, co może być bolesne dla wielu osób zajmujących stanowiska wymagające znacznie wyższych kompetencji, doświadczenia i znajomości branży.
2. Dostosowanie charakteru spółki dominującej do wymogów ksh poprzez przekazanie bez wyjątków wszystkich funkcji operacyjnych do utworzonych w tym celu domen produktowych oraz do centrów handlowego  i badawczo-rozwojowego jako spółek celowych: dyrektor (prezes zarządu) Centrum Badawczo-Rozwojowego oraz dyrektor (prezes zarządu) spółki handlu zagranicznego powinni wchodzić „z urzędu” w skład zarządu PGZ S.A.;
3. Zmiana zasady finansowania działalności spółki dominującej poprzez przyjęcie zasady, że głównym źródłem utrzymania jest dywidenda pochodząca z zysku wypracowanego przez domeny produkcyjne.
4. Wzmocnienie pozycji i odpowiedzialności za wyniki zarządów domen produktowych oraz ograniczenie funkcji spółki dominującej do wykonywania praw głosu z posiadanych akcji (udziałów) oraz nadzorowania wyników domen zależnych, a zwłaszcza w zakresie innowacyjności, potencjału eksportowego i udziału w rynku światowym, stopy zwrotu z posiadanych aktywów poprzez aktywny monitoring wyników z zastosowaniem nowoczesnych narzędzi kontrolingu, aktywną politykę kadrową na podstawie sukcesów i wyników osiąganych przez poszczególne spółki, określanie wieloletniej strategii na podstawie prognoz i wyników prac Centrum Badawczo Rozwojowego współpracującego z MON w definiowaniu potrzeb i strategii sprzętowej.

Dla realizacji w/w funkcji przez nową organizację wystarczające będzie ok. 70-80 etatów i budżet roczny wysokości 17 - 20 mln zł. (pochodzący z dywidendy).

Autor: Sławomir Kułakowski, prezes Polskiej Izby Producentów na Rzecz Obronności Kraju