Amerykańska agencja ds. zaawansowanych programów obronnych – DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency) realizuje program budowy eksperymentalnego samolotu wyposażonego w nowatorski system sterowania – CRANE (Control of Revolutionary Aircraft with Novel Effectors). W połowie maja br. samolot został oficjalnie oznaczony przez departament obrony (DoD) USA jako X-65.

Celem programu CRANE jest opracowanie technologii wykorzystującej regulację przepływu powietrza, która miałaby zastąpić w samolocie tradycyjne, ruchome powierzchnie sterowe. 17 stycznia 2023 r. firma Aurora Flight Sciences – podwykonawca koncernu Boeing – otrzymała od DARPA warty 42,2 miliona USD kontrakt na budowę prototypu X-65. Jak na razie wiadomo, że X-65 ma być bezzałogowcem o masie użytecznej rzędu 3200 kg, z nietypowym, złączonym skrzydłem współpłaszczyznowym oraz dwoma rozchylonymi statecznikami pionowymi. Skrzydła mają być wyposażone łącznie w czternaście slotów aktywnej kontroli przepływu powietrza. Brak ruchomych powierzchni sterowych ma uprościć konstrukcję skrzydła oraz przyczynić się do obniżenia skutecznej powierzchni radiolokacyjnego odbicia samolotu (RCS – Radar Cross-Section).

Prototyp X-65 przypomina projekt samolotu bezzałogowego SensorCraft opracowanego przez firmę McDonnell Douglas (MDD) w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Warto przypomnieć, że w 1997 r. firma MDD została przejęta przez Boeinga. Ostatnim oficjalnym samolotem eksperymentalnym z serii X jest NF-16D VISTA (Variable In-Flight Stability Test Aircraft), który 14 czerwca 2021 r. został oznaczony jako X-62. Przyznanie przez DoD oznaczenia X-65 może świadczyć o tym, że Pentagon zarezerwował oznaczenia X-63 oraz X-64 dla dwóch bliżej niesprecyzowanych lub utajnionych projektów. Równolegle z programem CRANE, agencja DARPA prowadzi program Liberty Lifter – budowy prototypu dwukadłubowego wodnosamolotu transportowego, jak również program budowy szybkiego samolotu pionowego startu i lądowania – SPRINT (Speed and Runway Independent Technologies).