Zespół Leszka Tejwana z autorką tekstu na Lotnisku Chopina, od lewej Łukasz Rodzewicz Cygan, Joanna Wieczorek, kapitan Katarzyna Gojny, Leszek Tejwan.
Joanna Wieczorek: Panie Leszku w PLL LOT pełni Pan funkcję Kierownika Działu Procedur Lotniczych i odpowiada za projekt który można podsumować w dwóch słowach: digitalizacja kokpitu. Tablety w bardzo szybkim tempie wyprosiły niemalże całkowicie papier z kokpitu? Znak czasu czy konieczność?
Leszek Tejwan: Dotychczas grube opasłe segregatory z niezbędnymi „papierami operacyjnymi” wymagane do wykonania lotu, mapy, plan lotu etc. obok munduru i dobrego zegarka stanowiły przysłowiowe atrybuty pilota liniowego. Aktualnie wszechobecne systemy informatyczne wymusiły rewolucję także w obszarze dokumentów potrzebnych załogom lotniczym. Z tych potrzeb powstał system informatyczny – Electronic Flight Bag (EFB), będący niezbędnikiem pilota (tłumaczenie EFB zawarte w przepisach to elektroniczna torba pilota). W przeciągu ostatnich 15 lat systemy EFB w różnych konfiguracjach stały się dedykowanym narzędziem do wykonania operacji lotniczych. System EFB może być osobistym wyposażeniem pilota, zabieranym po locie z kokpitu (Portable EFB, Przenośne EFB) lub może stanowić integralną część wyposażenia awionicznego samolotu (Installed EFB, EFB Stacjonarne). W przypadku systemu przenośnego EFB zazwyczaj używany jest tablet ogólnie dostępny na rynku, mocowany w kokpicie za pomocą uchwytu pozwalającego na jego ustawienie w kokpicie w dogodnej pozycji. Stosowane są również układy zasilania tabletów z pokładowej sieci elektrycznej oraz interfejsy pozwalające na połączenie EFB z systemami samolotu np. w celu wykorzystania kanałów łączności oraz pobrania danych do oprogramowania EFB. Doświadczenia z użytkowania systemów EFB wskazują, że najlepiej w tej roli sprawdzają się urządzenia o wielkości ekranu od 10 do 12 cali przekątnej ekranu z systemami operacyjnymi Windows lub iOS.
Hubert Podgórski – pierwszy oficer Boeinga 787 Dreamlinera, przygotowanie do
rejsu z EFB, możliwe w warunkach domowych.
JW: Ta kokpitowa rewolucja została zapoczątkowana przez Pana Kapitana Krzysztofa Lenartowicza w 2012 r. i zaczęła się od EFB Stacjonarnego na Dreamlinerze a później rozszerzyła się na inne floty. Nie jest łatwe jednolite wdrożenie systemu w linii lotniczej posiadającej różne typy samolotów.
LT: Zgadza się. Linie które opierają swój biznes tylko na jednym typie samolotu mają zdecydowanie prościej. PLL LOT od 2012 r. posiada nowoczesne samoloty typu Boeing 787 Dreamliner, w których od początku wykorzystywane jest „EFB Stacjonarne”, czyli wbudowany w kokpicie na stałe system EFB pozwalający na wykorzystywanie dokumentów nawigacyjnych oraz dokumentacji operacyjnej w formie elektronicznej. Około 5 lat temu został uruchomiony projekt rozszerzenia EFB na pozostałe floty: Boeing 737, Dash 8 – Q400 i Embraer 170 i 190. Ten typ systemu, w przeciwieństwie do systemu „EFB Stacjonarnego” na Dreamlinerach, to system „EFB Przenośne”, gdzie nośnikiem wszelkich danych nawigacyjnych i operacyjnych jest tablet. Rozwiązanie przewidywało przypisanie tabletu do każdego z pilotów („EFB Tablet Pilot Attached”). Rozwiązanie ma na celu umożliwienie komunikacji pomiędzy pilotem a firmą, udostępnianie dokumentacji firmowej i szkoleniowej załogom, a przede wszystkim zapewnienie wszelkiej, niezbędnej do lotu dokumentacji nawigacyjnej i operacyjnej.
JW: Tablety oczywiście muszą spełniać wymogi certyfikacyjne EASA/FAA do użycia w kokpicie. Kiedy Państwo zaczęli certyfikację EFB Przenośnego?
LT: W 2018 r. LOT rozpoczął proces certyfikacji przenośnego systemu EFB na wszystkich flotach. W wyniku procesu certyfikacyjnego, oraz kilkunastu audytów ULC, system „EFB Przenośne” został dopuszczony do użytku operacyjnego w zakresie:
Proces ten został zakończony w 2020 r. audytem zamykającym przeprowadzonym przez ULC, na mocy którego LOT uzyskał prawo wykorzystania dokumentacji operacyjnej w formie elektronicznej w trakcie operacji lotniczych. W chwili obecnej LOT nie przewozi w kokpitach papierowej dokumentacji operacyjnej i nawigacyjnej, dzięki czemu w każdym kokpicie ubyło przeszło 40 kg dokumentów. Należy zwrócić szczególną uwagę na długotrwały proces certyfikacji, gdzie sam okres ewaluacyjny systemu na każdej z flot wynosił pół roku. Wiązało się to również ze specjalistycznymi szkoleniami załóg w zakresie użytkowania systemu „EFB Przenośne”. Zdjęcie wielu kilogramów papieru z pokładów samolotów pozwala m.in. wygenerować wymierne oszczędności w zużyciu paliwa, co przekłada się na zmniejszenie emisji CO2 oraz znaczne oszczędności finansowe, wynikające ze zmniejszonej masy samolotu i efektu skali wykorzystywanej floty.
JW: Pani Kapitan, wspiera Pani zespół Leszka Tejwana w procesie wdrażania EFB Przenośne w PLL LOT. Z pewnością wiedza zdobyta przez Panią podczas studiowania kierunku Aerospace Engineering na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej pomaga w codziennych obowiązkach.
Katarzyna Gojny: Tak myślę, że to było kluczowe przy wyborze mnie do tego zespołu i cieszę się, że wykorzystuję moją wiedzę w praktyce. Na samolocie typu Embraer 170/190, na którym latam jako kapitan, pilot używa systemu „EFB Przenośne”, czyli tabletu, gdzie ma dostęp do danych nawigacyjnych i operacyjnych. Określenie EFB (ang. Electronic Flight Bag) oznacza system, który pozwala na przechowywanie, aktualizację, dystrybucję, prezentację i/lub przetwarzanie danych. System ten dedykowany jest załogom lotniczym w zakresie wsparcia operacyjnego lub realizowanych zadań na pokładzie samolotu. Każdy z pilotów posiada służbowy tablet. W kokpicie tablety są umieszczane przez załogę w specjalnych uchwytach – kapitan ma do dyspozycji tablet po swojej lewej stronie, a pierwszy oficer po swojej prawej stronie. Zanim te urządzenia pojawiły się w kokpitach samolotów, musiały przejść proces certyfikacji. Proces ten wymagał przygotowania odpowiednich procedur, wykonania testów, przygotowania dokumentacji operacyjnej i szkoleniowej. Ja też w tych testach brałam czynny udział.
JW: Pani Kapitan już na etapie przygotowywania się załogi do lotu tablet jest wykorzystywany do analizy dostępnych informacji o rejsie. Proszę przybliżyć czytelnikom wykorzystanie systemu EFB w operacjach lotniczych „od kuchni”.
KG: W trakcie przygotowywania się do lotu w tzw. „briefing room”, czyli pokoju przedstartowym, każdy pilot jest zobowiązany zaktualizować dane na tablecie w aplikacjach, które będzie używał podczas rejsu. Jest to możliwe po podłączeniu tabletu do sieci internetowej. Po dokonaniu synchronizacji tabletu w aplikacjach wyświetlane są komunikaty o poprawności dokonanej aktualizacji. Trasa lotu jest dostępna w zainstalowanej na tablecie aplikacji Jeppesen FliteDeck Pro. Aplikacja ta służy do przeglądania danych o rejsie, do nawigacji podczas lotu i jest zapasowym źródłem dokumentacji operacyjnej. Ponadto zawiera bieżącą i prognozowaną pogodę dla lotnisk, czyli METAR i TAF, jak również różne warstwy pogody m.in. warstwy zachmurzenia, turbulencji, oblodzenia, wyładowań i wiatrów. Mając wyświetloną mapę z trasą lotu, można wyświetlić daną warstwę pogody. Dzięki takiemu rozwiązaniu już na etapie przygotowywania się do lotu piloci mogą zobaczyć, czy np. trasa lotu przebiega przez obszary turbulencji lub obszary silnych wiatrów.
Podczas lotu do nawigacji piloci używają aplikację Jeppesen FliteDeck Pro, w której dostępne są m.in. mapy trasowe (ang. En route maps ), karty dolotowe i odlotowe (ang. STAR – Standard Arrival Routes charts i SID – Standard Instrument Departures charts), karty podejść (ang. Approach charts) i mapy lotniskowe, zawierające drogi kołowania i oznaczenia stanowisk parkingowych (ang. Airport and Taxi maps). W porównaniu do papierowych map dużą zaletą korzystania z takiego narzędzia jest to, że wszystkie niezbędne mapy są w jednym miejscu – aplikacja umożliwia użytkownikowi utworzenie zakładek szybkiego dostępu m.in. do map, które są wykorzystywane w danym locie. Następną zaletą jest możliwość powiększania mapy, czyli przybliżania danego obszaru, gdzie w przypadku papierowych map jest dostępna jedna skala. W dodatku w aplikacji istnieje opcja pisania na mapach, co pozwala pilotowi na zapisanie swoich notatek lub zaznaczenie istotnych informacji. W trakcie lotu można również szybko otworzyć dokumentację dotyczącą wybranego lotniska, np. lotniska trasowego, gdzie w przypadku segregatora zawierającego kilkadziesiąt lotnisk w formie papierowej zajęłoby to więcej czasu.
JW: Tak właśnie można podsumować, że system EFB to szybki „przekaźnik” dokumentacji nawigacyjno-operacyjnej. W PLL LOT pełni Pani również funkcję Pilota Nawigacyjnego. W ramach tej funkcji przygotowuje Pani dokumentację nawigacyjną dla pilotów m.in. związaną z procedurami i regulacjami obowiązującymi na danej trasie i na danym lotnisku?
KG: Tak zgadza się. Przed lotem każdy pilot zapoznaje się z tą właśnie dokumentacją nawigacyjną, która dostępna jest z poziomu tabletu, w aplikacji Jeppesen FliteDeck Pro w specjalnie dedykowanej do tego zakładce. Jest to wygodne rozwiązanie, ponieważ pilot ma bezpośredni dostęp do tych dokumentów. Korzystanie z dokumentacji w formie elektronicznej umożliwia również szybką jej dystrybucję i aktualizację – w aplikacji pojawia się komunikat o nowej dostępnej aktualizacji i następnie pilot po dokonaniu synchronizacji może zapoznać się z nową rewizją dokumentu. Takie rozwiązanie w znaczący sposób usprawnia dystrybucję dokumentacji nawigacyjnej i operacyjnej w porównaniu do dostarczania jej w formie papierowej na pokłady samolotów.
