F-15C Eagle z 493rd Fighter Squadron z Lakenheath ląduje w Łasku. Samolot ma na stateczniku zamalowane oznaczenia przynależności do jednostki; luty 2022 r.

Rosyjskie działania zbrojne wymierzone w integralność Ukrainy znacząco zmieniły sytuację geopolityczną w środkowej i wschodniej Europie w ostatnich latach. Koniecznością stało się zagwarantowanie bezpieczeństwa nowym państwom członkowskim NATO, tj. przyjętym do Sojuszu Północnoatlantyckiego po 1999 r., zwłaszcza w rejonie wschodniej flanki NATO (przede wszystkim Polska, Estonia, Łotwa i Litwa, a także Rumunia i Bułgaria).

W wyniku postanowień podjętych w trakcie szczytu NATO w Warszawie w 2016 r. państwa członkowskie Sojuszu Północnoatlantyckiego rozpoczęły przemieszczanie Sojuszniczych Sił Zbrojnych NATO w ramach dwóch form inicjatywy Wysuniętej Obecności:

• enhanced Forward Presence (eFP), wzmocniona Wysunięta Obecność – zwiększenie potencjału obrony i sił odstraszania poprzez utworzenie w Polsce, Litwie, Łotwie i Estonii batalionowych grup bojowych złożonych z kontyngentów państw członkowskich;
• tailored Forward Presence (tFP), dostosowana Wysunięta Obecność – wzmocnienie bezpieczeństwa Rumunii i Bułgarii poprzez wsparcie wojskowe stacjonującej w Rumunii Wielonarodowej Dywizji Południowo-Wschodniej i podległej jej Wielonarodowej Brygady Południowo-Wschodniej.

Enhanced NATO Baltic Air Policing

Misja NATO Baltic Air Policing polegająca na patrolowaniu przestrzeni powietrznej trzech państw bałtyckich: Litwy, Łotwy i Estonii, odbywa się od marca 2003 r., czyli od momentu przystąpienia wymienionych państw bałtyckich do NATO. Ponieważ siły powietrzne tych państw są niewystarczające do obrony własnej przestrzeni powietrznej (a zatem także przestrzeni powietrznej Sojuszu Północnoatlantyckiego), to zadanie to powierzone jest zmieniającym się co cztery miesiące (przez pierwsze dwa lata – co trzy miesiące) oddziałom z kolejnych państw NATO. Stałą bazą misji NATO Baltic Air Policing jest Litewska Pierwsza Baza Lotnicza znajdująca się przy Międzynarodowym Porcie Lotniczym w Szawlach. Zazwyczaj oddział liczy cztery samoloty myśliwskie i około 100 osób personelu naziemnego. Standardowo dwa myśliwce znajdują się na ziemi w gotowości do natychmiastowego startu (24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu), a pozostałe służą jako zapasowe.
Sytuacja uległa dość gwałtownemu zaostrzeniu wiosną 2014 r., kiedy nastąpiła pierwsza agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. W marcu 2014 r. Rosja zaanektowała Krym, zaś od marca do czerwca 2014 r. trwały walki w Donbasie, w wyniku których powstały dwie separatystyczne republiki ludowe (RL), Ługańska RL na północy i Doniecka RL na południu, przy wschodniej granicy Ukrainy z Federacją Rosyjską. Zamiar uzyskania lądowego połączenia z Półwyspem Krymskim został ostatecznie pogrzebany we wrześniu 2014 r., w czasie drugiej bitwy o Mariupol, który do 2022 r. pozostawał na terenach kontrolowanych przez władze ukraińskie.

W związku z nową sytuacją, w obawie przed rozszerzeniem rosyjskiej (rosyjsko-białoruskiej) agresji i atakiem na państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa i Estonia), Sojusz Północnoatlantycki postanowił poszerzyć misję dozoru powietrznego NATO Baltic Air Policing do wersji „Enhanced”. Teraz przybrała ona charakter prewencyjnego rozmieszczenia sił, znanego w NATO jako „Preventive Deployment”. W żadnym razie nie należy tego mylić z sojuszniczym wzmocnieniem, znanym jako „Allied Reinforcement”. Pierwszy rodzaj działania nie oznacza wzmocnienia wystarczającego do obrony zagrożonego państwa. Preventive Deployment to rozmieszczenie symbolicznych sił i środków, które mają pokazać potencjalnemu agresorowi, że atak na zagrożone państwo będzie oznaczał atak na jego potężnych sojuszników. To narzędzie typowo odstraszające, bardziej polityczne niż militarne. Natomiast co innego, to działania w ramach Allied Reinforcement, kiedy to przerzuca się siły i środki mogące realnie obronić zagrożone państwo przed atakiem, ale takie działania stosuje się dopiero w obliczu nieuchronnej wojny lub nawet po jej rozpoczęciu.

W nowej wersji „Enhanced” zainicjowanej 1 maja 2014 r., misja dozoru powietrznego NATO Baltic Air Policing została poszerzona o drugi czterosamolotowy kontyngent w Szawle (razem 8 myśliwców), trzeci identyczny kontyngent w bazie Ämari w Estonii, na południe od Talina oraz czwarty – w Malborku w Polsce. Wówczas w Szawle pojawiły się cztery brytyjskie samoloty myśliwskie Eurofighter Typhoon oraz cztery polskie myśliwce MiG-29, w Ämari – cztery duńskie F-16, a w Malborku – cztery francuskie Rafale. Od sierpnia 2015 r. w związku z ustabilizowaniem się sytuacji misję ponownie zredukowano, do czterech samolotów myśliwskich w Szawle i czterech myśliwców w Ämari.

Od maja 2019 r., kiedy pojawiły się pierwsze oznaki ponownego wzrostu napięcia w naszym regionie, tym razem związane z cyberatakami na państwa bałtyckie, ślady których wskazywały na Federację Rosyjską, kontyngent w Szawle ponownie zwiększono do ośmiu myśliwców. Latem 2021 r. pojawiły się w Malborku cztery tureckie samoloty myśliwskie F-16, ale od jesieni liczbę myśliwców w bazach w Estonii i na Litwie zwiększono do 14-16 (w Ämari zaczął bazować drugi klucz). Począwszy od stycznia 2022 r., kiedy to zgodnie z doniesieniami wywiadów państw członkowskich NATO wojna w Ukrainie była już bardzo prawdopodobna, w ramach misji Enhanced NATO Baltic Air Policing podjęto okresowe dyżurowanie w powietrzu. Niektóre dyżury były planowane, a inne inicjowane doraźnie, kiedy własne rozpoznanie radioelektroniczne wykrywało start samolotów rozpoznawczych Federacji Rosyjskiej, będących typowymi naruszycielami bądź stanowiącymi „obiekty specjalnej troski”, także gdy prowadziły rozpoznanie radioelektroniczne wzdłuż morskich granic państw NATO, znajdując się w międzynarodowej przestrzeni powietrznej.