Pierwszy seryjny Gripen E dla szwedzkich Sił Powietrznych (nr ser. 396002; nr ewid. Flygvapnet 6002) został oblatany 30 listopada 2019 r. przez Henrika Wänsetha. Szwecja zamówiła 60 jednomiejscowych Gripenów E.
Program wielozadaniowego samolotu bojowego JAS-39 Gripen został zainicjowany przez szwedzki rząd w 1978 r. Jego celem było zastąpienie wszystkich starszych typów samolotów myśliwskich (Jakt), uderzeniowych (Attack) i rozpoznawczych (Spaning) używanych w szwedzkich Siłach Powietrznych (Flygvapnet). W celu lepszej koordynacji prac projektowych i badawczo-rozwojowych, a potem produkcji seryjnej, pięć firm zaangażowanych w realizację programu – Saab-Scania, LM Ericsson, Volvo Flygmotor, SRA (Svenska Radioaktiebolaget) Communications i Förenade Fabriksverken (FFV) – utworzyło w 1980 r. konsorcjum Industrigruppen JAS. Dla samolotu przyjęto układ średniopłata z trójkątnymi skrzydłami (delta) z uskokiem na krawędzi natarcia i skośnym przednim usterzeniem płytowym (canard). Do napędu zastosowano silnik turbowentylatorowy RM12, czyli zmodyfikowany General Electric F404J produkowany na licencji w firmie Volvo Flygmotor (potem Volvo Aero).
Pierwszy prototyp Gripena (nr ser. 39-1) został pokazany publicznie 26 kwietnia 1987 r., w 50. rocznicę utworzenia firmy Saab, a 9 grudnia 1988 r. dokonano jego oblotu. Pierwszy egzemplarz seryjny JAS 39A (39101) został oblatany 10 września 1992 r. Pierwsza jednostka Gripenów – skrzydło F 7 w Såtenäs – osiągnęła gotowość bojową w listopadzie 1997 r. Wyprodukowano w sumie 260 egzemplarzy seryjnych, w tym 209 jednomiejscowych JAS 39A/C i 51 dwumiejscowych JAS 39B/D (wersje C/D różnią się od A/B m.in. wyposażeniem przystosowanym do wymagań NATO). Ostatni zbudowany Gripen (JAS 39C nr ser. 39294) opuścił wytwórnię w Linköping 19 marca 2015 r. Oprócz Szwecji samoloty JAS 39C/D zostały kupione przez Republikę Południowej Afryki (26 egz.) i Tajlandię (12 egz.) oraz wydzierżawione przez Czechy (14 szt.) i Węgry (14 egz.). Od 1999 r. użytkownikiem jednego dwumiejscowego Gripena (początkowo JAS 39B, a od 2013 r. JAS 39D) jest również słynna brytyjska szkoła pilotów doświadczalnych Empire Test Pilots’ School (ETPS).
Pierwszy Gripen E dla Brazylii (396001; nr ewid. FAB 4100) został oblatany 26 sierpnia 2019 r. Jego uroczysty roll-out i formalne przekazanie FAB nastąpiło 10 września. Brazylia kupiła 36 Gripenów, w tym 28 jedno- i osiem dwumiejscowych.
Brak znaczących sukcesów eksportowych skłonił firmę Saab do opracowania ulepszonej wersji Gripena, mającej wyższe osiągi i większe możliwości bojowe, a tym samym lepiej przystosowanej do rosnących wymagań potencjalnych użytkowników. Pierwsze studia podjęto już w 2001 r. Planowano wówczas zastosować do napędu nowy silnik o większym ciągu (rozważano silniki Eurojet EJ200, Snecma M88 i General Electric F414), radar z anteną z aktywnym skanowaniem elektronicznym (Active Electronically Scanned Array, AESA) i rozbudowany system samoobrony (walki elektronicznej). Ulepszony Gripen miał bazować na płatowcu wersji dwumiejscowej (mającej kadłub dłuższy o 65,5 cm), ale w miejscu tylnej kabiny miał być zamontowany dodatkowy zbiornik paliwa w celu zwiększenia zasięgu. Rozważano również opracowanie konforemnych zbiorników paliwa.
Projekt nowego Gripena, nazywanego Enhanced Gripen, Super Gripen lub Gripen NG (Next Generation), został ujawniony w czerwcu 2007 r. podczas salonu lotniczego w Paryżu. Do napędu wybrano silnik General Electric F414G (czyli nieco zmodyfikowany F414-GE-400) o ciągu maksymalnym 64,2 kN bez dopalania i 97,9 kN z dopalaniem. Ze względu na większy wydatek powietrza powiększono wloty po bokach kadłuba. Konstrukcja skrzydeł miała zostać wzmocniona, aby umożliwić podwieszanie na wewnętrznej parze pylonów dodatkowych zbiorników paliwa o pojemności po 1703 l (wcześniej po 1100 l). Wewnętrzny zapas paliwa również miał ulec zwiększeniu. Ze względu na wzrost masy startowej planowano zastosować nowe, mocniejsze podwozie z pojedynczym kołem przednim i zespołami podwozia głównego chowanymi do wnęk w pogrubionych przykadłubowych częściach skrzydeł (zamiast w kadłubie). To z kolei pozwoliło umieścić pod kadłubem dwa dodatkowe pylony na uzbrojenie, po obu stronach dotychczasowego pylonu centralnego.
Podczas prezentacji projektu poinformowano, że w ramach programu Gripen Demonstrator powstanie latający demonstrator technologii Gripen Demo oraz naziemne stanowisko do testów awioniki Gripen Avionics Rig. Johan Lehander, dyrektor zarządzający spółki Gripen International (joint venture Saaba i BAE Systems), powiedział wówczas: Program Gripen Demonstrator, wspierany przez naszych wiodących światowych partnerów przemysłowych, umocni naszą pozycję na rynku międzynarodowym i zapewni Gripenowi przewagę nad konkurencją przez cały okres jego użytkowania, znacznie poza 2040 rok.
Przez kilka lat program był finansowany przez Saaba i inne zaangażowane firmy: General Electric, Volvo Aero, Thales, Honeywell, Rockwell Collins, APPH, Martin-Baker, Terma i Meggit. Dopiero 17 października 2007 r. szwedzki Zarząd Zaopatrzenia Obronnego (Försvarets materielverk, FMV) podpisał z Saabem umowę dotyczącą współfinansowania fazy badawczo-rozwojowej.
Demonstrator Gripen Demo (39-7) powstał z przebudowy seryjnego JAS-39B (39803), który wcześniej został zmodernizowany do standardu wersji D. Jego uroczysta prezentacja odbyła się w Linköping 23 kwietnia 2008 r. Miesiąc później, 27 maja, Gripen Demo został oblatany przez pilotów doświadczalnych Mikaela Seidla i Magnusa Ljungdahla. Po zakończeniu 30-minutowego lotu Seidl powiedział: Wszystko przebiegło zgodnie z planem. Gripen Demo jest potężniejszy w porównaniu z wcześniejszymi wersjami Gripena, ale tak samo łatwo się nim lata. Z niecierpliwością czekamy na kontynuowanie programu prób.
21 stycznia 2009 r. Gripen Demo zaprezentował zdolność do przekroczenia prędkości dźwięku bez użycia dopalacza (zakres: supercruise), gdy podczas lotu nad Morzem Bałtyckim na wysokości 8534 m osiągnął i utrzymał przez dłuższy czas prędkość Ma>1,2.
Początkowo Gripen Demo miał standardową awionikę wersji D, ale uzupełnioną o system łączności satelitarnej oparty na cywilnej sieci Iridium, szerokopasmowe łącze radiowe do transmisji wideo i ulepszony system ostrzegania przed pociskami rakietowymi (Missile Approach Warning System, MAWS). Nowy radar z anteną AESA, konstruowany wspólnie przez Saaba i francuską firmę Thales na bazie podzespołów radaru Ericsson PS-05/A, nie był wówczas jeszcze gotowy. W marcu 2009 r. doszło do zmiany w tym zakresie – miejsce Thalesa zajęła włoska firma SELEX Galileo (potem SELEX ES), oferująca rodzinę radarów Vixen. Opracowany wspólnie z Saabem nowy radar nazwano Raven ES-05. Próby w locie Gripena Demo z prototypowym Ravenem 1000P rozpoczęły się w 2010 r., a z przedseryjnym Ravenem ES-05 w lecie 2012 r. W 2014 r. zainstalowano stację optoelektroniczną oraz zmodyfikowano oprogramowanie awioniki. Następnie do czerwca 2019 r. wyposażenie tylnego kokpitu zmodernizowano do standardu wersji Gripen E. Dzięki temu Gripen Demo może w szerszym zakresie uczestniczyć w programie prób oraz służyć jako samolot demonstracyjny dla potencjalnych klientów.
Pełna wersja artykułu
