Prezydent Azerbejdżanu Ilham Alijew na tle bezzałogowca Elbit Systems Hermes 900. Zwraca uwagę rozbudowane wyposażenie zadaniowe, m.in. dwa podkadłubowe systemy optoelektroniczne (bliżej skrzydeł widać system Elbit SkEye, który z ponad miliarda pikseli tworzy z wysokości ok. 7,6÷9,1 km mozaikowy obraz 80 km² ziemi)
czy zamontowaną z boku kadłuba stację radiolokacyjną SAR.

Po ponad ćwierćwieczu, w listopadzie 2020 r., Azerbejdżan siłą odzyskał Górski Karabach w wyniku operacji wojskowej „Żelazna pięść”. Jednak największą uwagę mediów i komentatorów przykuł nie tyle wynik wojny, co jej styl, których wielu zaskoczył i to do tego stopnia, że zaczęli szermować sloganem o konflikcie nowego typu. Przede wszystkim ze względu na powszechne użycie przez Azerbejdżan bezzałogowych systemów powietrznych. Taka percepcja walk wynikała także z medialnej sprawności Azerbejdżanu, który umiał swoje zwycięstwo pokazać w sugestywny i nowoczesny sposób.

Przebieg walk wzbudził żywe reakcje, czasami zaskakująco infantylne, prowadzące do opacznych konkluzji. Błędy w ocenie konfliktu biorą się z kilku przyczyn: nieznajomości współczesnego uzbrojenia, myślenia kategoriami wunderwaffe – cudownej broni – zamiast systemów uzbrojenia ze sobą współpracujących, niezdolności filtrowania treści medialnych. W rezultacie odnośnie tego konfliktu krąży kilka mitów, m.in.: decydujące znaczenie miały tureckie bezzałogowe systemy powietrzne (BSP), większość strat Ormianom zadały bezzałogowce i tzw. amunicja krążąca, przed nią i BSP nie ma skutecznej obrony, z punktu widzenia techniki wojskowej był to nowy typ konfliktu. Oczywiście, do tego dochodzą pewne mity natury politycznej, ale te pominiemy. Podobnie jak kwestię odpowiedzialności ormiańskich polityków za porażkę.

BSP Aerostar zmontowane na licencji izraelskiego Aeronauticsa, sfotografowane podczas wizyty prezydenta Alijewa w zakładach AZAD Systems we wrześniu 2016 r.

Kontekst i niuanse

W ramach wprowadzenia wyjaśnijmy kilka, wydawałoby się, spraw oczywistych. Azerbejdżan od ponad dekady budował swój potencjał wojskowy, na dodatek pod kątem sprecyzowanego celu – odzyskania na drodze militarnej Górskiego Karabachu. Modernizacja techniczna była faktycznie nieszablonowa, gdyż postawiono na rozwój wybranych zdolności kosztem innych, np. lotnictwa załogowego. O ile Siły Zbrojne Azerbejdżanu wkroczyły w XXI wiek, to Armenii i Arcachu zostały koncepcyjnie w 1994 r., a technicznie w latach 80. ubiegłego stulecia i to według standardów uzbrojenia do wykorzystania na kierunku operacyjnym trzeciorzędnej wagi. A w niektórych obszarach było jeszcze gorzej – uzbrojenie nie tylko przestarzałe, ale też wyeksploatowane i niesprawne. Ta różnica wynika, choć nie tylko, ze znacznie gorszej sytuacji gospodarczej Armenii.

Jeżeli chcieć wskazać tylko jeden przykład techniczno-wojskowej awangardy Azerbejdżanu to może to być potencjał kosmiczny. Państwowa Agencja Kosmiczna Republiki Azerbejdżanu (Azrkosmos) ma do dyspozycji dwa satelity komunikacyjne (podwójnego zastosowania, komercyjne cywilne i wojskowe) Azerspace-1/-2, wyprodukowane odpowiednio przez spółkę Orbital (obecnie Northrop Grumman Space Systems) i Space Systems/Loral (dziś SSL), a także satelitę rozpoznania obrazowego Azersky/SPOT-7 (SPOT z fr. Satellite Pour l’Observation de la Terre) produkcji Airbus Defence and Space. Jednocześnie Azerbejdżan kupuje dane rozpoznawcze z podobnego satelity SPOT-6, należącego do Airbus Defence and Space. Przy czym nie wiadomo do końca u kogo jeszcze i jakie inne satelitarne usługi Azrkosmos zamawia. Niektóre źródła wspominają o kanadyjskiej spółce MDA (należy do niej SSL) i jej satelicie RADARSAT-2 do komercyjnego obrazowania powierzchni ziemi za pomocą stacji radiolokacyjnej z syntetyczną aperturą (SAR), czyli niemal z fotograficzną rozdzielczością bez względu na pogodę. Mając cyfrowy obraz celu (i jego współrzędne w cyfrowym formacie), np. magazynu amunicji, zbiornika paliw, posterunku radiolokacyjnego, można go skopiować do pamięci komputera pokładowego amunicji krążącej oraz użyć jej tak samo jak pocisków manewrujących z optoelektronicznym układem wykrywania i rozpoznawania celu. Wiadomo, że IAI Harop ma takie możliwości, leci wówczas do celu całkowicie autonomicznie, bez konieczności utrzymywania łączności radiowej z naziemną stacją kontroli.

Należy wyraźnie podkreślić, że Azerbejdżan stworzył kompleksowy system, składający się ze środków rozpoznania, łączności i rażenia, którego systemy bezzałogowe były ważną, ale tylko częścią. I dzięki temu wygrał wojnę, a Ormianie nie mieli chyba nawet świadomości, w jakim starciu biorą udział. Niniejszy artykuł pomija ten wątek, więc tylko go zasygnalizujmy – główną siłą rażenia Azerbejdżanu była artyleria (lufowa i rakietowa). Pod tym względem konflikt ten był bardzo tradycyjny – artyleria zadała procentowo najwięcej strat osobowych podczas obydwu wojen światowych. Jednak artyleria Azerbejdżanu była w większości samobieżna, walcząca manewrowo, z sieciocentrycznymi zautomatyzowanymi systemami dowodzenia i nowoczesną amunicją. Natomiast artyleria Ormian, w większości ciągniona, walczyła jak przy zdobywaniu Berlina, uzbrojona głównie w 152 mm haubicoarmaty D-20 z 1953 r. Konflikt ten powinien raz na zawsze unaocznić, że miejsce artylerii innej niż samobieżna, jako zasadniczego środka rażenia, jest w muzeum.