Radykalne rozwiązanie tych problemów wiązało się z rozkładem Imperium Osmańskiego, które od połowy XVIII wieku stało się głównym przeciwnikiem Rosji. Katarzyna II mocno popierała projekt całkowitego wyrzucenia Turków z Europy w sojuszu z Austrią, podzielenia Półwyspu Bałkańskiego, stworzenia z księstw dunajskich państwa Dacji i odrodzenia mocarstwa bizantyjskiego z wnukiem cesarzowej, Konstantynem, na czele. Inny jej wnuk – Mikołaj I – dla realizacji tego marzenia (z tą jedynie różnicą, że car rosyjski nie miał zamiaru odbudowania Bizancjum, chciał jedynie uczynić tureckiego sułtana swoim wasalem) wplątał się w nieszczęśliwą dla niego wojnę wschodnią (krymską) 1853-1856.
Do Bosforu przez Bułgarię rwał się w 1878 r. „biały generał” Michaił Skobielew. Właśnie wówczas Rosja zadała śmiertelny cios Imperium Osmańskiemu, po którym wpływy tureckie na Półwyspie Bałkańskim już nigdy nie mogły zostać przywrócone, a oderwanie od Turcji wszystkich krajów południowosłowiańskich było tylko kwestią czasu. Hegemonia na Bałkanach nie została jednak osiągnięta – o uzyskanie wpływu na nowe państwa niepodległe wywiązała się walka między wszystkimi wielkimi mocarstwami. Oprócz tego byłe prowincje Imperium Osmańskiego natychmiast postanowiły same stać się wielkie i weszły w nie dające się rozwikłać spory między sobą; Rosja przy tym nie mogła opowiedzieć się po czyjejkolwiek stronie ani uchylić się od rozwiązania bałkańskiego problemu.
Ważne dla Imperium Rosyjskiego strategiczne znaczenie cieśnin Bosfor i Dardanele nigdy nie było tracone z oczu przez elity rządzące. We wrześniu 1879 r. w Liwadii doszło do spotkania najważniejszych dostojników pod przewodnictwem cara Aleksandra II, na którym omawiano zagadnienie możliwego losu Cieśnin w razie rozkładu Imperium Osmańskiego. Jak napisał uczestnik narady, tajny doradca Piotr Saburow, Rosja nie mogła dopuścić do trwałej okupacji Cieśnin przez Anglię. Postawiono zadanie opanowania Cieśnin w przypadku, gdy okoliczności doprowadzą do zniszczenia panowania tureckiego w Europie. Za sojusznika Rosji uważano Cesarstwo Niemieckie. Przedsięwzięto szereg kroków dyplomatycznych, przeprowadzono rozpoznanie przyszłego teatru działań wojennych, stworzono „zapas specjalny” min morskich i artylerii ciężkiej. We wrześniu 1885 r. Aleksander III skierował do szefa Sztabu Głównego Nikołaja Obruczewa list, w którym określił główny cel Rosji – zajęcie Konstantynopola i Cieśnin. Car napisał: Co się tyczy Cieśnin, to, oczywiście, czas jeszcze nie nadszedł, ale trzeba być w gotowości i mieć przygotowane wszystkie środki. Tylko pod takim warunkiem jestem gotów prowadzić wojnę na Półwyspie Bałkańskim, ponieważ jest on dla Rosji niezbędny i rzeczywiście użyteczny. W lipcu 1895 r. w Petersburgu obradowała „Specjalna narada”, w której wzięli udział ministrowie: wojny, do spraw morskich, spraw zagranicznych, ambasador w Turcji, a także najwyższa kadra dowódcza armii rosyjskiej. W uchwale z narady wspomniano o pełnej wojskowej gotowości do zajęcia Konstantynopola. Dalej stwierdzono: biorąc Bosfor, Rosja wykona jedno ze swoich historycznych zadań: zostanie gospodarzem Półwyspu Bałkańskiego, będzie trzymać pod stałym uderzeniem Anglię i nie będzie musiała się jej bać od strony Morza Czarnego. Plan wysadzenia desantu w Bosforze rozpatrywano na naradzie ministrów 5 grudnia 1896 r., już pod przewodnictwem Mikołaja II. Określono skład okrętów, biorących udział w operacji i wyznaczono dowódcę korpusu desantowego. Na wypadek konfliktu wojennego z Wielką Brytanią rosyjski Sztab Generalny planował wykonać uderzenie z Azji Środkowej na Indie. Plan miał wielu wpływowych przeciwników, dlatego młody car nie zdecydował się na podjęcie ostatecznej decyzji. Wkrótce całą uwagę kierownictwa rosyjskiego zajęły wydarzenia na Dalekim Wschodzie, a kierunek bliskowschodni uległ „zamrożeniu”. W lipcu 1908 r., kiedy wybuchła rewolucja młodoturków, w Petersburgu ponownie rozpatrywano przeprowadzenie ekspedycji bosforskiej w celu opanowania na obu brzegach cieśniny korzystnych pozycji, panujących nad Konstantynopolem, i utrzymania ich w swoich rękach dla skoncentrowania sił, niezbędnych dla osiągnięcia postawionego celu politycznego.
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu