Prowornyj, okręt doświadczalny projektu 61E, próby morskie po przebudowie, 1976 r. Fot. zbiory Autora

Duże okręty ZOP projektu 61 były pierwszymi w świecie większymi jednostkami seryjnej budowy napędzanymi wyłącznie turbinami gazowymi i tym samym stanowiły prawdziwy przełom techniczny, szczególnie dla przemysłu ZSRR. Po spotkaniach na Morzu Śródziemnym, amerykańscy marynarze nadali im przydomek „śpiewające fregaty”. Jego źródłem był charakterystyczny dźwięk pracy silników turbinowych. Trzecia z serii „śpiewająca fregata” doczekała się ciekawej przebudowy na okręt doświadczalny nowego morskiego systemu przeciwlotniczego.

Pojawienie się dużych okrętów ZOP proj. 61 w składzie radzieckiego Wojenno-Morskowo Fłota (WMF) zostało spowodowane przez zmiany w sytuacji międzynarodowej, zaostrzenie konfrontacji na linii Wschód-Zachód oraz postęp w dziedzinie uzbrojenia morskiego potencjalnego przeciwnika, w szczególności przez pojawienie się szybkich atomowych okrętów podwodnych z rakietami balistycznymi. W tworzeniu „sześćdziesiątych pierwszych” w późnych latach 50. uczestniczyły dziesiątki przedsiębiorstw i ośrodków badawczo-rozwojowych, a ich pojawienie się było prawdziwym skokiem jakościowym w WMF.

Budowa i próby

Projekt techniczny 61 (główny projektant B. I. Kupienski) został zatwierdzony wspólną decyzją WMF i Państwowego Komitetu Przemysłu Okrętowego Rady Ministrów ZSRR 15 sierpnia 1958 r.
Budowę seryjną BPK proj. 61 rozpoczęto w Zakładzie nr 445 (Stocznia im. 61 Kommunardów w Nikołajewie w Ukraińskiej SSR, dziś Mikołajów na Ukrainie), gdzie w styczniu 1959 r. ruszyła obróbka pierwszej partii blach do produkcji sekcji kadłuba prototypu.
Położenie stępki tej jednostki, którą był SKR-25 (nr bud. S-1701, przyszły Komsomolec Ukrainy), odbyło się 15 września 1959 r. na pochylni nr 2 (tzw. aleksandrowskiej). Montaż kadłuba postępował szybko, chociaż nie bez problemów i opóźnień, tak że 31 grudnia 1960 r. uroczyście go zwodowano i przeholowano do nabrzeża wyposażeniowego. 20 lipca tr. na pochylni nr 1 (tzw. marijskiej) położono stępkę pierwszego okrętu seryjnego – SKR-44 (S-1702, przyszły Soobrazitielnyj), a 10 lutego 1961 – drugiego SKR-37 (S-1703, przyszły Prowornyj). Należy w tym miejscu wyjaśnić, że stocznia nikołajewska, jedna z dwóch w tym mieście, była w owym czasie przeciążona zamówieniami i oprócz dozorowców proj. 61 kontynuowała równolegle budowę na wszystkich trzech pochylniach także jednostek pływających innych projektów: dużych okrętów rakietowych proj. 57bis, okrętów dozoru radiolokacyjnego proj. 62, ratowniczych proj. 527 i 530, a także statków-baz wielorybniczych proj. 393 i chłodniowców proj. 569A. Wykonywała także remonty planowe i gwarancyjne wcześniej zbudowanych jednostek, jak również modernizację niszczycieli na podstawie proj. 31, 56K i 56A.
Powierzchnia największych pochylni – nr 1 i 2, powstałych w latach 1911- -1912 podczas budowy Stoczni Russud, specjalnie dla okrętów liniowych (stąd nieoficjalne, mało już dziś znane ich stare nazwy na cześć pierwszych zbudowanych tam pancerników – Impieratrica Marija i Impierator Aleksandr III), dawała możliwość jednoczesnej budowy na każdej z nich dwóch lub więcej kadłubów, w zależności od ich rozmiarów. Na dodatek, specjalnie opracowana
w stoczni technologia, pozwalała po wodowaniu jednostki przemieszczać sekcje kadłuba następnej bliżej progu pochylni. W tym czasie na zwolnionej powierzchni na początku pochylni można było położyć kolejną stępkę. Wykorzystywano również inną technikę. Stępki jednostek kładziono na różnych płytach tej samej pochylni, i w miarę ich gotowości wodowano – znaczna szerokość „pancernikowych” pochylni i obecność 4 płyt do wodowania zapewniała także i to.