Broń pancerna Wojska Polskiego: 1933-1937

Podporządkowana określonym regulacjom służba pokojowa polskiej broni pancernej to kolejne z zagadnień warte omówienia w ramach ogólnej dyskusji na temat przygotowania WP do mającej nadejść wojny. Mniej widowiskowy i powtarzalny tryb pokojowej pracy poszczególnych batalionów pancernych pozostaje w tle takich zagadnień jak projektowanie prototypów sprzętu bojowego czy przebieg corocznych ćwiczeń doświadczalnych. Pomimo nie tak spektakularnego charakteru wybrane elementy funkcjonowania broni pancernej dostarczają szeregu istotnych informacji dotyczących stanu tej broni w określonych latach.

Broń pancerna Wojska Polskiego w latach 20. XX wieku przechodziła kilka reorganizacji i zmian dokonywanych w wybranych jednostkach. Wyraźny wpływ na strukturę istniejących w tym czasie oddziałów miały zakupy oraz własna produkcja czołgów Renault FT, stanowiących w tym czasie podstawę pancernego potencjału Rzeczpospolitej. 23 września 1930 r. rozkazem ministra Spraw Wojskowych Szefostwo Broni Pancernej przeformowano w Dowództwo Broni Pancernych (DowBrPanc.), które stanowiło organ odpowiedzialny za kierowanie i szkolenie całością oddziałów pancernych WP.

W połowie lat 30. prowadzono eksperymenty obejmujące wyposażenie techniczne broni pancernej. Efektem jednego z nich były autotransportery czołgów TK wykorzystujące podwozia samochodów ciężarowych.

Wchodzącym w skład tej instytucji komórkom fachowym postawiono m.in. zadanie prowadzenia studiów z zakresu rozwoju techniki i taktyki wojsk pancernych oraz przygotowywania nowych instrukcji, regulaminów i wytycznych. Samo DowBrPanc. było najwyżej usadowionym w ówczesnej hierarchii organem właściwym w kwestii ściśle broni pancernej ale również jednostek zmotoryzowanych, stąd jego rola poza decyzjami ministra Spraw Wojskowych i szefa Sztabu Głównego miała charakter decydujący.

Po kolejnej i nietrwałej zmianie przeprowadzonej na początku lat 30. następna roszada nastąpiła w 1933 r. W miejsce istniejących wcześniej trzech pułków pancernych (Poznań, Żurawica i Modlin) sformowano bataliony czołgów i samochodów pancernych, a ogólną liczbę jednostek zwiększono do sześciu (Poznań, Żurawica, Warszawa, Brześć nad Bugiem, Kraków i Lwów). Wydzielone oddziały stacjonowały również w Wilnie i Bydgoszczy, a w Modlinie funkcjonowało Centrum Wyszkolenia Czołgów i Samochodów Pancernych.

Powodem wdrażanych od początku dekady zmian był napływ znacznych, jak na krajowe możliwości, ilości nowego sprzętu – szybkobieżnych czołgów TK, które stanowiły uzupełnienie dominujących dotychczas wozów wolnobieżnych oraz nielicznych czołgów lekkich. Dlatego też 25 lutego 1935 r. dotychczasowe bataliony czołgów i samochodów pancernych przekształcono w bataliony pancerne. Liczbę jednostek zwiększono do ośmiu (Poznań, Żurawica, Warszawa, Brześć nad Bugiem, Kraków, Lwów, Grodno i Bydgoszcz). Dwa dalsze, skadrowane bataliony stacjonowały w Łodzi i Lublinie, a ich rozbudowa przewidziana została na kolejne lata.

Przedstawiona organizacja utrzymała się najdłużej, bo do wybuchu wojny, choć dokonywano w niej pewnych zmian. Mianowicie 20 kwietnia 1937 r., powołano do życia kolejny batalion pancerny, na którego miejsce postoju wyznaczono Łuck (12. bpanc). Była to pierwsza jednostka pancerna WP, której przyszło w udziale szkolić żołnierzy na zakupionych we Francji czołgach lekkich R35. Spoglądając na mapę widać, że większość batalionów pancernych stacjonowało w centrum kraju, co pozwalało na przerzut pododdziałów w zbliżonym okresie czasu nad każdą z zagrożonych granic.

Nowa struktura stanowiła również podstawę do przygotowywanych w ramach Sztabu Głównego i dyskutowanych na obradach KSUS programów rozbudowy polskiego potencjału pancernego. Kolejnego skoku pod względem technicznym, jak i ilościowym spodziewano się na przełomie trzeciej i czwartej dekady (więcej na ten temat można przeczytać w: „Plan rozbudowy broni pancernej WP 1937-1943”, Wojsko i Technika Historia 2/2020). Wszystkie wyżej wymienione jednostki wojskowe powołano do życia na czas pokoju, ich głównym zadaniem było szkolenie kolejnych roczników, kształcenie fachowe specjalistów oraz mobilizacja sił w okresie zagrożenia. Dla utrzymania jednolitości szkolenia, usprawnienia kwestii organizacyjnych oraz wydajniejszej siatki inspekcyjnej utworzono z dniem 1 maja 1937 r. trzy Grupy Pancerne.

Służba

Można zaryzykować stwierdzenie, że połowa lat 30. XX w. była dla polskiej broni pancernej okresem największej stabilizacji. Ujednolicenie struktur oraz sukcesywne zwiększanie stanu liczebnego formacji mogło dawać nie tylko poczucie siły na tle innych państw, ale również, przynajmniej na kilka lat, uspokajało sprzętowo-strukturalną gorączkę. Za trudny do zakwestionowana w owym czasie sukces wojskowi mogli uznać przeprowadzoną niedawno modernizację czołgów Vickers – zmianę uzbrojenia czołgów dwuwieżowych, montaż wież dwubroniowych z armatami 47 mm czy przebudowę systemu chłodzenia.

Nie sposób pominąć tu trwającej produkcji TKS. Wozy tego typu uważano przecież za najlepsze możliwe do uzyskania w owym czasie rozwinięcie angielskiego pierwowzoru i skuteczny środek walki. Swoją karierę w armii rozpoczynały krajowego wyrobu czołgi 7TP, podobnie jak w przypadku czołgów rozpoznawczych, uważane za twórcze rozwinięcie angielskiego pierwowzoru. Wreszcie brak realnych zagrożeń powodował, że służba w latach 1933-37 przyjąć mogła bardziej stabilny charakter. Choć w ramach CWBrPanc. czy BBTechBrPanc. prowadzono szereg studiów doświadczalnych z zakresu taktyki (działanie grup pancerno-motorowych) czy techniki (wznowienie projektu czołgu kołowo-gąsienicowego), to stanowiły one tylko dodatek do toczącej się utartym już trybem służby w myśl obowiązujących wytycznych, takich jak wydane w 1932 r. „Ogólne zasady użycia broni pancernej”, datowany na rok 1934 „Regulamin czołgów TK. Walka”, opublikowany w 1935 r. „Regulamin oddziałów pancernych i samochodowych. Część I Musztra” czy wreszcie kluczowy, choć wprowadzony do użytku służbowego dopiero w 1937 r. „Regulamin Broni Pancernej. Musztra ze sprzętem pancernym i samochodowym”.