Japończycy wkraczają na Nową Gwineę. Triumf cesarskiej armii wydawał się być nieunikniony...

Walki o tę wyspę są jednymi z najmniej znanych epizodów najstraszniejszej wojny XX wieku. W pierwszym okresie, w latach 1942-1943, trwały zmagania o utrzymanie alianckich pozycji na Nowej Gwinei, gdzie początkowo z Japończykami walczyli Australijczycy, a później także Amerykanie. Dopiero z końcem 1943 r. doszło do długo oczekiwanego zwrotu zaczepnego. Ciężkie walki z początkowego okresu, toczone w najtrudniejszym możliwym terenie, bo nie dość że była to subtropikalna dżungla, to jeszcze porastająca teren górzysty, w rejonie niemal zupełnie pozbawionym dróg i stosunkowo słabo zaludnionym, w najgorszym do wyobrażenia klimacie, były zmaganiami z największym trudem wygranymi przez aliantów. Ale do całkowitego wyparcia Japończyków z wyspy droga była jeszcze daleka.

Nowa Gwinea to duża wyspa położona nieco na północ od Australii. Jest to druga po Grenlandii największa wyspa na świecie o powierzchni 785 753 km². Od przylądka York, najdalej na północ wysuniętej części Australii dzieli ją Cieśnina Torresa szeroka na 150 km. Obecnie wschodnia strona wyspy tworzy niezależne państwo Papua Nowa Gwinea, zachodnia zaś połowa wyspy należy do Indonezji. Nowa Gwinea rozciąga się z zachodu na wschód na przestrzeni 1600 km. Najwyższy szczyt Puncak Jaya o wysokości 4884 m n.p.m. leży w Górach Śnieżnych, które są częścią Gór Centralnych. Jest to pasmo górskie, które ciągnie się niemal przez całą Nową Gwineę, dzieląc wyspę na pół, ze wschodu na zachód. Puncak Jaya leży w zachodniej części wyspy, ale i we wschodniej jest wysokie pasmo (część Gór Centralnych) – Góry Bismarcka. Najwyższy szczyt to Góra Wilhelma, 4509 m n.p.m.

Japońska Piechota Morska wystawiła w czasie wojny na Pacyfiku 23 bataliony podporządkowane czterem pułkom („Sasebo”, „Maizuru”, „Kure” i „Yokosuka”). Bataliony w ich składzie identyfikował numer, a pułk – nazwa. Niektóre z nich użyto w czasie walk na Nowej Gwinei.

Ale w latach II wojny światowej żadne z tych państw nie istniało. Nowa Gwinea była podzielona jak dziś, na niemal dwie równe połowy – wschodnią i zachodnią, a dodatkowo połowa wschodnia była podzielona na kolejne dwie połówki – północną i południową. Cała zachodnia część należała do tzw. Holenderskich Indii Wschodnich, czyli tereny te administrowała Holandia. Z kolei wschodnia część wyspy była posiadłością australijską, która podzieliła je na północną Nową Gwineę Australijską i południową Australijską Papuę.

Pojawienie się Japończyków

Po północno-wschodniej stronie Nowej Gwinei znajdują się dwie dość duże wyspy. Większa, o powierzchni 36 520 km2, to Nowa Brytania. Ta dość słabo zaludniona wyspa rozciąga się ze wschodu na zachód na przestrzeni 520 km. Na jej wschodnim krańcu znajduje się miasto Rabaul, które wtedy było stolicą Nowej Gwinei Australijskiej. Tutaj znajdował się dogodny port, a także warunki do budowy lotnisk w najbliższym sąsiedztwie miasta. Po ataku na Pearl Harbor ewakuowano z Nowej Brytanii ludność cywilną australijską, ale pozostał niewielki kontyngent wojskowy i ludność lokalna, a także część mieszkających tu Chińczyków.

Napięcie na Pacyfiku między Japończykami a krajami cywilizacji zachodniej (Holandia, Australia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Nowa Zelandia) narastało już na długo przed Pearl Harbor. Dla wielu obserwatorów sytuacji politycznej było jasne, że Japonia dąży do ekspansji, a jej plany tworzenia Strefa Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej, jakie Japonia uruchomiła w 1940 r., wywołały konflikt interesów. Chodziło oczywiście o podporządkowanie sobie wielu terenów na obszarze Azji Wschodniej i w basenie Pacyfiku, by zapewnić Japonii dostęp do surowców i stworzyć warunki dla stabilnego rozwoju. Strefa miała obejmować Chiny, Koreę, Tajlandię, Birmę, Wietnam, Laos, Kambodżę, Malaje oraz Indonezję. Władzę w poszczególnych państwach miała sprawować Cesarska Armia Japońska albo kolaboranckie lub marionetkowe rządy lokalne. Dzięki hasłom takim jak „Azja dla Azjatów”, podsycano antykolonialne nastroje w krajach Azji Wschodniej. Jak zatem widać, interesy skrzyżowały się z Wielką Brytanią (Birma i Malaje), Francją (Wietnam, Laos, Kambodża) i Holandią (Indonezja). Oczywiście sama Australia również była zaniepokojona, bo to oznaczało dominację hegemona w bezpośredniej bliskości australijskiego wybrzeża. Nie mogło z takiego sąsiedztwa wynikać nic dobrego. Dlatego Australia zaczęła się szykować do obrony własnego terytorium.

Co ciekawe, Strefa Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej miała być oficjalną organizacją. 30 listopada 1940 r. przystąpiły do niej Japonia, Mandżuria (Mandżukuo) i Reżim Wang Jingwei w Nankinie, czyli Chińczycy którzy na okupowanych terenach poszli na współpracę z okupantem. 21 grudnia 1941 r. do strefy przystąpiło Królestwo Tajlandii. Kolejne państwa przyjęto dopiero w 1943 r. – 1 sierpnia Państwo Birmy na czele którego stanął Ba Maw (chodziło o część okupowaną przez Japonię – wówczas niemal całą Birmę), 14 października – Druga Republika Filipin z kolaboracyjnym rządem José Paciano Laurel y García, 21 października zaś – antybrytyjski rząd „na uchodźctwie”, kierowany przez Raja Mahendra Pratapa. Kiedy w marcu 1945 r. Japonia wkroczyła do francuskich Indochin po tym jak przestał istnieć rząd Vichy, a Indochiny podporządkowano Wolnej Francji Charlesa de Gaulle, utworzono tu trzy kolejne marionetkowe rządy Wietnamu, Kampuczy i Królestwo Luangu Phrabangu – czyli Laosu. Był to jednak łabędzi śpiew Strefy Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej.

Nie było zatem skonkretyzowanych planów japońskich podboju Australii. Istniały co prawda bliżej nieokreślone plany zajęcia Indii (do 70o południka – linii rozgraniczenia japońskich i niemieckich stref wpływów; zgodnie z nimi Niemcy mieli podbić Bliski Wschód, Iran, Afganistan i zachodnią część brytyjskich Indii – głównie obecny Pakistan), podboju Mongolii i Alaski, ale to był tylko perspektywiczny zarys. To, co przybrało jakikolwiek konkret to Operacja „FS” planowana wiosną 1942 r. – podboju Nowej Gwinei, Nowej Brytanii, Nowej Irlandii, północnego skrawka Australii, całych Salomonów, Fidżi i Nowej Kaledonii. Plan operacji został przyjęty w połowie grudnia 1941 r. i tylko przez Cesarską Marynarkę Wojenną, Sztab Generalny Cesarskiej Armii był mu przeciwny.