wyspa Iwo Jima

Maleńka wysepka Iwo Jima, o powierzchni zaledwie 21 km², stała się areną niezwykle zaciętych walk w lutym 1945 r. Była to największa bitwa stoczona na lądzie wyłącznie siłami Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych, w której walczył pełny, trójdywizyjny korpus US Marine Corps bez udziału wojsk lądowych (US Army). Położona około 1200 km od wysp japońskich, miała wielkie znaczenie dla ostatecznego pokonania Imperium Wschodzącego Słońca.

Iwo Jima jest jedną z kilkunastu wysp Archipelagu Bonin; pozostałe leżą od niej dość daleko. Są to maleńkie, niezamieszkałe wysepki – Iwo Jima południowa i północna, położone ponad 50 km od Iwo Jimy właściwej, na północ i na południe od niej. Około 200 km na północny wschód zaś leżą trzy wyspy grupy Ogasawara, z największą – Chichi Jima. Odkryto je w XVI wieku, ale nikt się nimi nie zainteresował. Japonia zaczęła je kolonizować w 1861 r., wysyłając niecały tysiąc pionierów na te niezamieszkałe wyspy. Wydobywano tu siarkę i uprawiano niewielką ilość trzciny cukrowej. Pierwsi żołnierze pojawili się na początku XX wieku, w latach pierwszej wojny światowej zaś na Chichi Jimie ustawiono kilka dział nadbrzeżnych, zakładając tu punkt bunkrowania okrętów i stację meteorologiczną. W grudniu 1941 r. garnizon tej wyspy liczył 1400 żołnierzy i marynarzy, ale w tym czasie na Iwo Jimie nie było personelu wojskowego. W 1943 r. sytuacja uległa zmianie. Na Iwo Jimie zaczęto budowę pierwszego z trzech lotnisk – Chidori, a samą wyspę obsadzono wojskiem.
Kiedy w czerwcu i lipcu 1944 r. Amerykanie zdobyli Mariany, znaczenie Iwo Jimy gwałtownie się zmieniło. Wyspa leżała na osi Mariany-Tokio, niemal w połowie drogi. Idealnie nadawała się na bazę myśliwców przechwytujących amerykańskie wyprawy bombowe zmierzające do Japonii, pojawiła się tu też silna artyleria przeciwlotnicza. Przede wszystkim jednak Iwo Jima ostrzegała macierzyste wyspy kilka godzin przed amerykańskim nalotem, zapewniając gotowość sił obrony.
Amerykanie też nabrali ochoty na zajęcie Iwo Jimy. Mogli oni wykorzystać ją jako bazę myśliwców eskortujących do osłony wypraw swoich czterosilnikowych bombowców B-29 nad Japonię; dodatkowo mogły tu lądować uszkodzone B-29, które nie byłyby w stanie dociągnąć do Marianów. Samych B-29 nie dało się tu przerzucić, brakowało bowiem dla nich odpowiedniej infrastruktury – wielkich płaszczyzn postojowych, hangarów obsługowych, zbiorników paliwa o odpowiedniej pojemności, wielkich składów bomb, magazynów części zamiennych itd. Ale ulokowanie tu pewnej liczby znacznie mniejszych myśliwców, zużywających mniej paliwa i dysponujących jedynie amunicją do swoich karabinów maszynowych, było jak najbardziej realne. Stąd pomysł zajęcia wyspy, nad którym po raz pierwszy dyskutowano latem 1944 r.
Znaczenie wyspy zrozumieli też Japończycy, dla których dodatkowo było to terytorium macierzyste, choć oddalone znacznie od czterech głównych wysp. Budową obrony miał się zająć wyznaczony przez Cesarza dowódca – gen. por. Tadamichi Kuribayashi (1891-1945). W 1914 r. ukończył on Akademię Armii Cesarskiej i otrzymał przydział do kawalerii. W 1928 r. kpt. Kuribayashi został zastępcą attache wojskowego w Stanach Zjednoczonych, a w 1930 r. w stopniu majora został pierwszym attache wojskowym Japonii w Kanadzie. W latach 1933-1937 jako podpułkownik, a później pułkownik odbywał służbę w Sztabie Generalnym Armii Cesarskiej. W 1940 r. promowano go na stopień gen. mjr. (odpowiednik gen. bryg. w innych armiach). Rok później został szefem sztabu 23. Armii zdobywającej Hongkong. W 1943 r. w stopniu gen. por. (odpowiednik gen. mjr. w innych armiach, czyli polskiego gen. dyw.) objął dowództwo szkolnej 2. DP Gwardii, rok później zaś – 109. DP. 8 czerwca 1944 r. został wyznaczony na dowódcę obrony Iwo Jimy.

Siły japońskie

Tuż przed amerykańską inwazją garnizon Iwo Jimy liczył 20 933 oficerów i żołnierzy, z czego 13 586 osób personelu wojsk lądowych i 7347 osób personelu marynarki wojennej. Wśród tych ostatnich najwięcej personelu należało do 27. Flotylli Powietrznej, dowodzonej przez kontradm. Sadaichi Matsunaga, mającej w swoim składzie 52. Jednostkę Obsługi oraz dwa dywizjony – 901. Kōkūtai wyposażoną w bombowce nurkujące Yokosuka D4Y Judy i 252. Kōkūtai z myśliwcami A6M Zeke (w sumie około 50 samolotów). Kolejną jednostką Cesarskiej Marynarki Wojennej był 204. batalion budowlany, który zajmował się budową lotnisk na Iwo Jimie. Poza japońską kadrą personel batalionu był złożony głównie z Koreańczyków (Korea pozostawała pod japońską okupacją od 1905 r.) oraz z około 400 mieszkańców Iwo Jimy, czyli Japończyków, którzy kiedyś wyspę skolonizowali. Pozostałych mieszkańców wyspy ewakuowano do Japonii, tak by nie było tu cywili. I wreszcie do Cesarskiej Marynarki Wojennej należały cztery dywizjony przeciwlotnicze (o łącznym stanie 2400 osób): 125., 132., 141. i 149. dplot. 460 marynarzy służyło też w dywizjonie artylerii nadbrzeżnej. Całością sił morskich na Iwo Jimie dowodził kontradm. Ichimaru Toshinosuke, pilot marynarki wojennej, 17 marca 1945 r. (tuż przed śmiercią) awansowany na wiceadmirała.
Większość sił lądowych na Iwo Jimie należała do 109. DP. Była to dywizja o organizacji „kwadratowej”, czyli składająca się z dwóch brygad po dwa pułki. W jej skład wchodził 109. dywizjon przeciwlotniczy, a także dwie brygady piechoty: 1. Mieszana Brygada Piechoty (gen. mjr Yoshio Tachibana) i 2. Mieszana Brygada Piechoty (gen. mjr Sadasue Senda). Pierwsza z nich jednakże stacjonowała na Chichi Jimie; na Iwo Jimie była tylko druga. W 2. MBP szczebel pułku był już zlikwidowany i pięć (z pierwotnych sześciu) batalionów piechoty podlegało bezpośrednio dowództwu brygady: 309., 310., 311., 312. i 314. bp. Ponadto w skład 109. DP na Iwo Jimie wchodził samodzielny 145. pułk piechoty (1., 2. i 3. bp) oraz 3. batalion z 17. pułku piechoty.
Artylerię dywizyjną tworzyły: 20. dywizjon artylerii, 2. i 3. dywizjon moździerzy średnich, 20., 21., 43. i 44. kompania armat automatycznych (działka 20 mm) oraz pięć dywizjonów przeciwpancernych: 8., 9., 10., 11. i 12. dppanc. Dodatkowo dywizję wzmocniono 26. pułkiem czołgów (w sile batalionu) z czterema kompaniami – trzema czołgów średnich i jedną lekkich – mającym razem 30 wozów Type 97 Chi-Ha i 10 Type 95 Ha-Go, oraz dwoma (1. i 2.) samodzielnymi batalionami karabinów maszynowych. Całość uzupełniała jednostka inżynieryjna, licząca około 300 saperów.
1. MBP, składająca się z 1. i 17. pułku piechoty (ten ostatni bez batalionu piechoty), 1. dywizjonu artylerii 4. batalionu czołgów (37 czołgów) nie odegrała w nadchodzącej bitwie żadnej roli. Chichi Jima nie stała się celem ataku do końca wojny; jej garnizon poddał się w momencie podpisania kapitulacji.