4. Brygada Kawalerii utworzyła straż przednią Habforce (Habbaniya Force), nazwaną Kingcol, na zdjęciu w czasie przemarszu z Palestyny do Iraku; połowa maja 1941 r.
Mezopotamia, czyli dzisiejszy Irak, to jedno z najstarszych państw na świecie. W średniowieczu stał się częścią Imperium Sasanidów, jednej z ówczesnych perskich dynastii, ale w latach 632-654 został wraz z Persją podbity przez muzułmański Kalifat Raszidun, który powstał w dzisiejszej Arabii Saudyjskiej wraz z właśnie powstałym Islamem.
W kolejnym wieku tereny Iraku opanowali Abbasydzi, będący sojuszem 37 różnych arabskich kalifów, którzy panowali tu aż do 1258 r., kiedy tereny Iraku zostały podbite przez Mongołów. Ustanowili oni tu dynastię znaną jako Ilchanidzi, panującą nad Irakiem przez kolejne niemal stulecie. Jej miejsce zajęła następna dynastia mongolska Dżalajirydzi, by wreszcie w XVI wieku, po kolejnych zmianach władz na kalifów arabskich, tereny Iraku zostały podbite przez Imperium Osmańskie. Pod nowym panowaniem Irak przetrwał do I wojny światowej.
Walki Brytyjczyków z Turkami trwały na terenie Iraku w okresie od 6 listopada 1914 do 14 listopada 1918 r., kiedy to Imperium Osmańskie zostało ostatecznie pokonane. Wojska brytyjskie następnie okupowały dzisiejszy Irak (wciąż zwany Mezopotamią, ponieważ obejmował on również dzisiejszy Kuwejt), a 25 kwietnia 1920 r. na konferencji we włoskim San Remo Wielka Brytania otrzymała mandat na budowę państwowości irackiej. Mandat oficjalnie trwał od 1920 do 1932 roku. Jeszcze w maju-październiku 1920 r. doszło do muzułmańskiej rewolty przeciwko Wielkiej Brytanii w Iraku, ale została ona stłumiona przez wojska brytyjskie.
W sierpniu 1921 r., za zgodą Wielkiej Brytanii, Fajsal I został koronowany na króla Iraku, pozostając nim do swojej śmierci w 1933 roku. Kolejnym królem był Ghazi I, syn Fajsala I, marszałek irackiego lotnictwa wojskowego, ale zginął on w wypadku samochodowym w 1939 r., w wieku 27 lat.
Samochody pancerne Rolls-Royce AC z No 1 Armoured Car Company RAF; Habbaniya, 1941 r.
Formalnie królem został jego syn, Fajsal II, ale objął on faktycznie władzę dopiero w 1953 r., kiedy skończył 18 lat. W tym czasie władzę jako regent sprawował jego wuj, Abd al-Ilah. Obaj zginęli w czasie Rewolucji Irackiej w lipcu 1958 r., w wyniku czego powstała republika pod przywództwem prezydenta generała Abd al-Karim Kasima. Nowe państwo zbliżyło się do ZSRR i ChRL, ale przetrwało jedynie do lutego 1963 r., kiedy to w wyniku kolejnego zamachu stanu władzę objął gen. Abd as-Salam Arif.
Po jego śmierci w wypadku śmigłowca w 1966 r., prezydentem został dotychczasowy premier Abd ar-Rahman Arif, sprawujący władzę do kolejnego przewrotu w lipcu 1968 r. Prezydentem został wówczas Ahmad Hasan al-Bakr, a jego zastępcą w partii i państwie – Saddam Hussein, który sam następnie zmusił poprzednika do rezygnacji w lipcu 1979 roku. Saddam Hussein był prezydentem Iraku do 2003 roku. Został obalony w wyniku amerykańsko-brytyjskiej interwencji zbrojnej, pojmany, osądzony i stracony w 2006 r.
30 czerwca 1930 r. podpisano w Bagdadzie traktat brytyjsko-iracki, który po uzyskaniu niepodległości przez Irak, co formalnie nastąpiło 3 października 1932 r., gwarantował Wielkiej Brytanii utrzymanie baz wojskowych w Iraku, swobodę przemieszczania wojsk własnych przez Irak oraz uzgadnianie irackiej polityki zagranicznej z Wielką Brytanią.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że wraz z niepodległością Iraku Brytyjczycy pozostawili sobie protektorat Kuwejtu, oddzielając to państwo od Iraku, mimo kilku rebelii usiłujących zjednoczyć oba państwa (np. w 1939 r.). Kuwejt uzyskał niepodległość dopiero 19 czerwca 1961 r., czyli znacznie później niż formalnie niepodległy Irak od 3 października 1932 r., ale faktycznie po II wojnie światowej, kiedy to Brytyjczycy praktycznie się wycofali z Iraku (do marca 1946 r.), choć bazy lotnicze i jednostki RAF pozostały w Iraku aż do połowy 1959 r.
W Iraku znajduje się ponad 9 proc. światowych złóż ropy naftowej i była ona już wydobywana przed II wojną światową, zarówno w trójkącie Tikrit – Erbil – Mosul na północy kraju, jak też i na południu, w pobliżu Basry (oraz w Kuwejcie). Złoża w Arabii Saudyjskiej odkryto dopiero w 1938 r. i w czasie II wojny światowej nie wydawały się one wielkie, choć dziś wiadomo, że Arabia Saudyjska dysponuje ponad czwartą częścią światowych złóż tego surowca.
Irak dysponował dwoma rurociągami prowadzącymi do portów Morza Śródziemnego. Oba rurociągi prowadziły z Kirkuku na południowy zachód do Haditha nad Eufratem, gdzie się rozdzielały na dwa rurociągi. Jeden biegł prosto na wschód do portu Tripoli w północnej części dzisiejszego Libanu, a druga odnoga biegła do Haify w ówczesnym brytyjskim Protektoracie Palestyny. Oba rurociągi, ale zwłaszcza ten południowy, były intensywnie wykorzystywane do dostarczania ropy naftowej dla wojsk brytyjskich na całym obszarze Morza Śródziemnego, zaś irańska ropa naftowa była wysyłana głównie do Indii, skąd trafiała do wojsk brytyjskich operujących w Birmie i w Indiach. W obu miastach, w Tripoli i w Haifie, funkcjonowały duże rafinerie produkujące konkretne paliwa.
Szczególnie ta w Haifie była wielką rafinerią, powstałą w 1938 r. i kontrolowaną przez Consolidated Refineries Limited (CRL), będącą wspólną spółką Shella i Anglo-American Oil Company (obecnie ESSO), zaś po powstaniu państwa Izrael rafineria ta została przejęta przez to państwo w 1958 r., obecnie należy do izraelskiej Bazan Group i przetwarza ropę importowaną do Izraela drogą morską. Rurociąg z Iraku jest z oczywistych względów nieczynny od 1949 r.
Stacje pomp na tych rurociągach, oznaczone od Kirkuku do Haditha jako K1, K2, i K3, a na dalszych odcinkach T1, T2, itd. do Tripoli oraz H1, H2, itd. do Haify, były oazami, a zarazem małymi fortami z niewielkimi garnizonami.
Oczywiście poza tym, że iracką ropę eksploatowali sami Brytyjczycy, chodziło też o to, by nie dopuścić do jej wykorzystania przez Niemców, gdyby zdołali oni przejąć panowanie nad Irakiem. Co prawda transport tej ropy i produktów ropopochodnych do Niemiec byłby trudny, musieliby oni jednocześnie zapanować nad Lewantem (dzisiejsza Syria i Liban) będącym wówczas kolonią Francji z rządami Vichy, albo dotrzeć do Iraku od strony ZSRR, ale tu z kolei nie było żadnych szlaków transportowych, które mogłyby przejąć tranzyt na taką skalę. Kluczem do niemieckiego powodzenia mogłaby być Turcja, stąd takie niemieckie podchody w Ankarze by wciągnąć Turcję do II wojny światowej po swojej stronie, ale nigdy nic z tego nie wyszło.
Gdyby Niemcom udało się przejąć kontrolę nad Irakiem, mogłoby to wywołać antybrytyjskie nastroje na całym Bliskim Wschodzie, co mogłoby zaowocować arabskimi powstaniami także w Egipcie czy Sudanie, nie mówiąc już o innych ówczesnych brytyjskich posiadłościach takich jak Jordania, Protektorat Adenu (część dzisiejszego Jemenu, istniał do stycznia 1963 r.), pozostający w silnym związku z Brytyjczykami Sułtanat Maskatu i Omanu, pozostające pod brytyjskim protektoratem Bahrajn i Katar. Zwłaszcza, że Niemcy byli wówczas szczerze podziwiani za swoją siłę i skuteczność, a także za to, że pobili tradycyjnych kolonialistów świata arabskiego, Francuzów i Brytyjczyków.
Najbardziej zagorzali nacjonaliści arabscy w Iraku marzyli o utworzeniu wielkiego państwa arabskiego złożonego z Iraku, Lewantu (Syrii i Libanu), Palestyny i Transjordanii (dzisiejszej Jordanii, państwo niepodległe od 1946 r., wcześniej mandat brytyjski). Oczywiście godziło to w brytyjskie interesy na Bliskim Wschodzie, więc ludność Iraku w latach 30. stawała się coraz bardziej antybrytyjska. Dużą rolę w rozwijaniu arabskiej świadomości narodowej odegrał iracki dyrektor edukacji w latach 1921-1927, pisarz, filozof i arabski nacjonalista syryjskiego pochodzenia Sāṭi’al-Ḥuṣrī, który wprowadził rozszerzoną naukę języka arabskiego, mocno w edukacji wpływając na rozwijanie narodowej świadomości arabskiej i dumy z przynależności do tego narodu.
Jego następcą był Sami Shawkat, rozwijający jego dzieło, człowiek który wprowadził zakorzenioną w świecie arabskim od wczesnych lat Islamu koncepcję rozwoju i samodoskonalenia się osobistego Futuwwa w ramach ruchu młodzieżowego o tej nazwie, który stał się formalną organizacją. W tym czasie na tamtych terenach panowała raczej lojalność plemienna poszczególnych rodów, coś takiego jak arabska świadomość narodowa dopiero się rodziło. Budowa tej świadomości była bardzo ważna na etapie tworzenia irackiej państwowości.
Zobacz pełny artykuł w nowym wydaniu czasopisma Wojsko i Technika Historia>>
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
