Rafale B359 – pierwsza maszyna standardu 4.1 przekazana Armée de l’air et de l’espace.

Dassault Aviation Rafale F4.1 w służbie.

Samolot wielozadaniowy Rafale, flagowy produkt firmy Dassault Aviation, na przestrzeni ostatnich kilku lat odnotował szereg sukcesów eksportowych. Równolegle trwają prace związane z opracowaniem kolejnych wariantów rozwojowych, z których najbardziej zaawansowany jest określany we francuskiej nomenklaturze jako standard F4. Po wprowadzeniu do służby w 2022 r. ostatniego egzemplarza standardu F3-R, francuskie lotnictwo wojskowe oczekuje na nowe maszyny F4. Wielozadaniowy Rafale w trzech podstawowych wersjach, stanowi obecnie trzon sił powietrznych – Armée de l’air et de l’espace, lotnictwa morskiego – Aéronavale, jak również lotnictwa strategicznego – Forces aériennes stratégiques.

8listopada 2018 r. Joël Barre, kierujący w tym czasie Generalną Dyrekcją ds. Uzbrojenia (Direction générale de l’Armement, DGA), poinformował, że 31 października oficjalnie zakończono badania kwalifikacyjne Rafale standardu
F3-R. Po pierwszym locie 10 grudnia 2018 r. w jednostce liniowej – BA 118 w Mont-de-Marsan w Akwitanii – rozpoczęły się próby operacyjne nowej maszyny. Wkrótce rozpoczęto modernizację samolotów starszych standardów i równocześnie zainicjowano produkcję nowych maszyn w tym wariancie.

Podobnie jak w początkowym okresie wprowadzania do służby samolotów Rafale, także i tym razem lotnictwo morskie jako pierwsze otrzymało najnowocześniejsze – Rafale M F3-R.

Według oficjalnych informacji DGA z ubiegłego roku, od lutego 2022 r. wszystkie samoloty tego typu będące na stanie francuskiego lotnictwa są już w standardzie F3-R. W jego eksportowej odmianie zostały również dostarczone lub zmodernizowane maszyny dla: Egiptu, Kataru, Indii i Grecji.

Dassault Aviation Rafale F4.1 w służbie

Charakterystyczną cechą F3-R jest m.in. dostosowanie do przenoszenia: zasobników celowniczo-nawigacyjnych nowej generacji Thales TALIOS (TArgeting Long-range Identification Optronic System), zasobników rozpoznawczych Thales AREOS (Airborne Recce Observation System), pocisków kierowanych „powietrze-powietrze” dalekiego zasięgu MBDA Meteor, bomb kierowanych laserowo GBU-16 Paveway II o wagomiarze 454 kg, wreszcie zasobników do tankowania w locie Safran NARANG (NAcelle de RAvitaillement Nouvelle Génération). Dodatkowo zastosowano system identyfikacji bojowej najnowszego NATO-wskiego standardu Mark XIIA, ulepszony radar Thales RBE2 i zmodernizowany system samoobrony Thales SPECTRA (Self-Protection Equipment to Counter Threats for Rafale Aircraft).

Wprowadzone zostały zmiany w oprogramowaniu niektórych systemów, m.in. systemu wymiany danych standardu Link 16 i bezwładnościowego systemu nawigacji firmy Safran. Odbiornik systemu nawigacji satelitarnej GPS otrzymał moduł SAASM (Selective Availability Anti-Spoofing Module), redukujący wpływ zakłóceń. Zintegrowano także z wyposażeniem pilotażowym system automatycznego przeciwdziałania kolizji z ziemią AGCAS (Automatic Ground Collision Avoidance System).

Wprowadzenie pod koniec 2018 r. F3-R do użycia oznaczało ważny krok na dalszej drodze rozwoju samolotu. W lipcu 2018 r., kiedy badania kwalifikacyjne F3-R jeszcze trwały, został ogłoszony nowy program zakupów Sił Zbrojnych Republiki Francuskiej LPM (Loi de programmation militaire) na okres 2019–2025. W obszarze lotnictwa pojawił się w nim zapis dotyczący opracowania i wdrożenia do służby Rafale kolejnego standardu – F4. Założono, że proces ten będzie odbywał się dwuetapowo, a pierwsze samoloty miały wejść do służby w 2025 r.

Maszyna biorąca udział w procesie rozwoju standardu F4.1 w czasie prób kwalifikacyjnych w Istres, uzbrojona w: dwie bomby kierowane AASM 1000 GS na zewnętrznych belkach podskrzydłowych, dwa pociski kierowane „powietrze-powietrze” MICA-IR na belkach na końcach skrzydeł, dwa pociski kierowane „powietrze-powietrze” MICA-EM na tylnych węzłach podkadłubowych. Samolot ma podwieszone trzy zbiorniki dodatkowe RPL 741 po 2000 l.

Dassault Aviation Rafale F4.1 w służbie

W związku z realizacją kontraktów eksportowych i koniecznością przekazania części maszyn zagranicznym użytkownikom, obecna sytuacja sprzętowa francuskiego lotnictwa jest daleka od przyjętych wcześniej planów. W latach 1998–2018 zrealizowane zostały założone dostawy samolotów w kolejnych standardach na potrzeby Armée de l’air et de l’espace (Rafale B/C), Aéronavale (Rafale M) i Forces aériennes stratégiques (Rafale B), w tym czasie dostarczono ogółem 152 egzemplarze wszystkich wersji. Rok 2018 zapoczątkował przerwę w dostawach dla własnych sił zbrojnych.

Powodem było zarezerwowanie zdolności produkcyjnych na rzecz lawinowo przyrastających zamówień eksportu, ale także przeznaczenie części środków przez paryski resort sił zbrojnych na inne programy. O ile kontrakty podpisane z rządami: Egiptu (sześć pierwszych maszyn wersji DM zostało pierwotnie zamówionych przez Francję, ale ich dostosowanie do potrzeb nowego odbiorcy zaczęto już na linii montażowej), Kataru i Indii przewidywały dostawy nowych maszyn, to w przypadku innych krajów przedmiotem sprzedaży były samoloty pochodzące ze stanu sił powietrznych. I tak w przypadku pierwszego kontraktu z sierpnia 2020 r. Grecja miała otrzymać 12 używanych egzemplarzy, a tylko sześć nowych. Kolejny kontrakt podpisany z Chorwacją w listopadzie 2021 r. przewiduje dostawę kolejnych 12 użytkowanych wcześniej przez francuskie lotnictwo maszyn.

Wraz z zamrożeniem zamówień dla francuskiego lotnictwa wpłynęło to znacząco na gotowość do realizacji zadań, przede wszystkim w ramach operacji poza granicami Heksagonu. Wznowienie produkcji i dostaw nowych maszyn na francuskie potrzeby nastąpiło dopiero w grudniu 2022 r. Ostatnie nowe Rafale zostały dostarczone w standardzie F3-R. Po ostatecznej kwalifikacji standardu F4.1, kolejne będą już reprezentować tę odmianę. Zaplanowano dostawę 42 nowych maszyn, w tym 12 (10 w wersji C i dwa w B) w celu zastąpienia samolotów mających trafić do Chorwacji, co było przedmiotem dodatkowego zamówienia francuskiego resortu sił zbrojnych. W związku z dalszym rozwojem konstrukcji DGA uruchamia programy studyjne tzw. wyższego szczebla (PEA, Plans d’étude amont).

Pod koniec 2019 r. rozpoczęto realizację dwóch, każdy związany ze zwiększeniem możliwości stacji radiolokacyjnej – CARAA (Capacités accrues pour le radar RBE2 à antenne active) i PEA MELBAA (Modes et exploitation large bande pour l’antenne active). Dotyczyły one m.in. zastosowania azotku galu (GaN) w tranzystorach mikrofalowych modułów nadawczo-odbiorczych i sterowania pracą aktywnej anteny (AESA). Kolejnym projektem, tym razem naukowo-technologicznym (PST, Projet scientifique et technologique) jest TARAMMAA (Technologies et architecture radar MLU multivoie à antenne active). Ma on na celu przetestowanie nowych modułów nadawczo-odbiorczych w technologii GaN oraz nowej architektury oprogramowania i wyposażenia perspektywicznych radarów. Kolejny projekt PST – Guerre éléctronique Aéro 2025 – dotyczy modernizacji systemów walki elektronicznej maszyn standardów F4 i F5.

❚ Standard F4

Prace związane z F4 rozpoczęto jeszcze w 2014 r., kiedy przedstawiciele głównych firm zaangażowanych w produkcję Rafale (Dassault Aviation, Thales, MBDA, Safran), użytkowników oraz DGA zainicjowali wstępne prace mające na celu określenie wymagań nowego wariantu. Przyjęto, że zmiany będą związane z awioniką, uzbrojeniem, systemami łączności i walki elektronicznej oraz wsparciem technicznym, a nie płatowcem i napędem. Miały one zapewnić wzrost prawdopodobieństwa wykrycia i zniszczenia celu, a także zdolność do wymiany informacji pomiędzy uczestnikami działań sieciocentrycznych.

F4 miał zapewnić utrzymanie supremacji francuskiego lotnictwa w obronie przestrzeni powietrznej Heksagonu, jak również w konfliktach o charakterze asymetrycznym, ale przy założeniu dysponowania przez przeciwnika silną obroną przeciwlotniczą przynajmniej w początkowej fazie działań. Kolejnym, niezmiernie ważnym aspektem potrzeby wyposażenia francuskiego lotnictwa w zmodernizowane Rafale są działania poza granicami Francji w ramach operacji OPEX (OPération EXtérieur).

Dassault Aviation Rafale F4.1 w służbie

Program Rafale F4 został podzielony na dwa etapy, tj. budowę dwóch odmian: przejściowej F4.1 i finalnej F4.2. Według informacji udzielonych pod koniec 2022 r. przez Guilhema Reboula, dyrektora programu Rafale w DGA, opóźnienia projektu pomimo epidemii COVID-19 są nieznaczne i nie zaważą znacząco na wcześniej ustalonych terminach. Według przekazanych przez niego informacji próby na ziemi i pierwsze w powietrzu były wówczas niemal ukończone przez specjalistów Dassault Aviation i Centrum Prób w Locie DGA (EV, Essais en vol).

Tak jak w przypadku każdej nowej konstrukcji, kolejnymi etapami są testy w ośrodkach doświadczalnych podległych DGA – lotnictwa wojskowego (CEAM, Centre d’expertise aérienne militaire) i lotnictwa morskiego (CEPA, Centre d’expérimentations pratiques et de réception de l’Aéronautique navale). Według zapewnień DGA kwalifikacja nowego standardu ma nastąpić w pierwszych miesiącach 2023 r.

Planowana jest sukcesywna modernizacja wszystkich obecnie eksploatowanych egzemplarzy najpierw do standardu F4.1, a w następnej kolejności do F4.2. W przeciwieństwie do starszych konstrukcji, które były użytkowane jednocześnie w kilku wersjach i wariantach, ma to zapewnić ujednolicenie awioniki i zestawu przenoszonego uzbrojenia, a także obsługę techniczną. Jedynym wyjątkiem pozostawała pierwotnie sprawa wyposażenia maszyny w nowy system radiolokacyjny. Ze względów finansowych przyjęto, że samoloty mogą zostać wyposażone alternatywnie w stacje radiolokacyjne różnych wersji, w zależności od tego z jaką opuściły zakład produkcyjny – starszą z anteną PESA (Passive Electronically Scanned Array) bądź obecnie montowaną, z anteną AESA (Active Electronically Scanned Array), a zmiany miały dotyczyć głównie oprogramowania.

Ostatecznie dokonano jednak zmiany przyjętych początkowo założeń i poinformowano, że do producenta skierowano nowe zamówienie, mające na celu ujednolicenie także wyposażenia radiolokacyjnego wszystkich egzemplarzy. W związku z tym wszystkie samoloty standardu F4 będą miały radary wersji RBE2-AA (Antenne active), określanej też jako RBE2-AESA, z aktywną anteną z 838 modułami nadawczo-odbiorczymi wykonanymi w technologii azotku galu (GaN). Jest to motywowane tym, że wymiana niezbędnych zespołów i oprogramowania stacji, oczywiście pod warunkiem wcześniejszego przygotowania się do tego procesu, zajmuje jedynie ok. dwóch godzin. Kosztów modernizacji stacji do nowego standardu nie ujawniono.

Czytaj pełną wersję artykułu