Bomba FAB-500M62 z modułem UMPK. Zdjęcie z września 2023 r.

Rosyjskie szybujące bomby precyzyjne

Pierwsze bomby lotnicze skonstruowano wcześniej niż powstały samoloty. Miały być zrzucane z balonów, a później także ze sterowców. Bardzo niska skuteczność ówczesnej broni przeciwlotniczej powodowała, że pierwsze bombowce były niemal bezkarne. Dlatego wczesne próby stworzenia bomb skrzydlatych, i to wyposażonych w układy poprawiające celność trafienia, nie były bynajmniej reakcją na znaczące straty bombowców, wynikające z konieczności dokonania zrzutu bomb bezpośrednio nad bronionym celem, ale raczej niedoskonałości pierwszych lotniczych środków rażenia.

Pierwsze pomysły skonstruowania zdalnie sterowanego samolotu z ładunkiem wybuchowym na pokładzie pojawiły się już przed wybuchem Wielkiej Wojny. Praktyczne działania, zainicjowane w czasie jej trwania, były przede wszystkim skutkiem pojawienia się pierwszych żyroskopowych układów stabilizacji Sperry’ego, a nie sukcesami w telesterowaniu obiektów. Próbowano stworzyć dzięki nim nie tyle bomby skrzydlate o powiększonym zasięgu, ile kierowane pociski „powietrze-ziemia”, a dokładniej – pociski, zdolne do utrzymania z dużą dokładnością zadanego kierunku lotu. W Stanach Zjednoczonych powstały prototypy takich maszyn – niewielkich, bezzałogowych samolotów z napędem tłokowym (jak Hewitt-Sperry z 1917 r., czy Kettering Bug z 1918 r.), ale wyniki ich pierwszych prób były zniechęcające i prace wstrzymano po zakończeniu wojny. W Niemczech szybujące, beznapędowe, sterowane przewodowo bomby, mające być przenoszone przez sterowce konstruował od 1914 r. Wilhelm von Siemens, a ich próbami poligonowymi kierował od 1915 r. młody inżynier Claudius Dornier, późniejszy sławny konstruktor samolotów.

W okresie międzywojennym pojawiały się podobne pomysły, np. w ZSRR skonstruowano i wypróbowano zrzucane z samolotów szybowce (docelowo szybowce z pomocniczym napędem rakietowym), zdolne do precyzyjnego rażenia celów punktowych, przede wszystkim dużych okrętów wojennych. Ich piętą achillesową okazał się sposób naprowadzania – przewidziano nie tylko żyroskopową stabilizację trajektorii, ale i naprowadzanie półaktywne na odbite promieniowanie podczerwonego podświetlacza celu. Zrzucane w 1936 r. z bombowca TB-3 szybowce-bomby DPT Wołk osiągnęły zasięg ponad 30 km, ale aparatura naprowadzania na podczerwień nie działała i zarządzono jej zastąpienie zdalnym sterowaniem radiowym.

Rosyjskie szybujące bomby precyzyjne

Ewidentnym sukcesem zakończyły się natomiast prace niemieckich konstruktorów, które doprowadziły do rozpoczęcia produkcji szybujących bomb Ruhrstahl SD-1400 X (Fritz-X). Ich doskonałość aerodynamiczna nie była wielka, ale wystarczająca do zrzutu spoza zasięgu obrony przeciwlotniczej. Bomba była sterowana sygnałami radiowymi przez operatora z pokładu samolotu, który wizualnie śledził cel i samą bombę. Spektakularnym potwierdzeniem skuteczności bomby Fritz-X było zatopienie włoskiego pancernika Roma, który 9 września 1943 r., po kapitulacji Włoch, zmierzał do brytyjskiej bazy na Malcie. Kilka typów kierowanych bomb szybujących skonstruowano również w Stanach Zjednoczonych (VB-3 Razon, ASM-N-2 Bat), ale efekty ich bojowego użycia nie były imponujące.

Rysunek ofertowy bomby FAB-500M62 z modułem MPK.

Po wojnie w kilku państwach kontynuowano prace nad kierowanym uzbrojeniem „powietrze-ziemia”. Były to zarówno bomby, jak i pociski z napędem rakietowym. Te pierwsze mogły przenosić duży ładunek wybuchowy, te drugie miały znacznie mniejsze głowice bojowe, ale o wiele większy zasięg. W ZSRR konstruowano i testowano w latach 40. i 50. bomby dużego wagomiaru: SNAB-3000 Krab, UB-2000F Czajka (jako jedyna przyjęta na uzbrojenie w 1955 r.), UB-5000 Kondor i UBW-5.
Uwagę z czasem skoncentrowano na broni rakietowej, a bodaj pierwszym znaczącym sukcesem szybujących, beznapędowych bomb kierowanych, w tym przypadku z telewizyjnym układem naprowadzania, było zniszczenie przez amerykańskie AGM-62B Walleye II o wagomiarze 908 kg sławnego mostu drogowo-kolejowego Thanh Hóa w Wietnamie 27 kwietnia 1972 r. Zaletą tych bomb była nie tylko znaczna siła rażenia, ale celność i zasięg, pozwalający na ich zrzut spoza zasięgu skutecznego ognia obrony przeciwlotniczej mostu, na którą składały się armaty 37 mm i karabiny maszynowe.

Rosyjskie szybujące bomby precyzyjne

Pod wpływem amerykańskich sukcesów prace nad bombami kierowanymi wznowiono i w ZSRR – w latach 70. powstały bomby KAB-500Ł naprowadzane na odbite światło lasera (przyjęte na uzbrojenie w 1975 r.) i KAB-500KR (1984 r.) korygujące trajektorię lotu dzięki optycznej obserwacji kontrastowych obiektów-punktów odniesienia (tzw. naprowadzanie telewizyjno-korelacyjne). I jedne, i drugie nie były wolne od wad. Laserowe podświetlanie wymagało umieszczenia nadajnika impulsów niedaleko celu, a naprowadzanie korelacyjne zawodziło w przypadku braku kontrastowych elementów w rejonie celu. W opinii radzieckich pilotów KAB-500Ł rozwiązywały problem celności, ale nie zwiększały znacząco bezpieczeństwa nosicieli, a KAB-500KR… nie nadawały się do niczego.

Rewolucją okazało się upowszechnienie systemów nawigacji satelitarnej. Bomba, wyposażona w odbiornik sygnałów, mogła z dużą precyzją razić cele o znanych współrzędnych. W Rosji takie bomby, oznaczone sufiksem S (od sputnikowaja – satelitarna) powstały dość późno i były produkowane na minimalną skalę (KAB-500S). Na dodatek miały klasyczną aerodynamikę, a więc nie wyposażono ich w dodatkowe powierzchnie nośne. Nie zmienia to faktu, że można je było zrzucać w znacznej odległości od celu. Nawet bowiem klasyczna bomba, zrzucona z samolotu lecącego z dużą prędkością na dużej wysokości może pokonać kilkadziesiąt kilometrów. Przykładowo bomby zrzucane przez MiG-i-25RB na wysokości bliskiej 20 km i przy prędkości lotu ponad 2000 km/h pokonywały po trajektorii balistycznej dystans ok. 60 km.

Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>