Zgodnie z „tradycją” sięgającą czasów sowieckich, Marynarka Wojenna Federacji Rosyjskiej otrzymała w końcu roku szereg nowych okrętów, realizując w ten sposób plany produkcyjne. Mijający miesiąc był szczególną kumulacją nowości powiązanych z programem korwet projektów 20380 i 20385. Warto przyjrzeć się więc tym konstrukcjom, jedynym tej wielkości nawodnym okrętom bojowym budowanym w większej liczbie dla Wojenno-Morskowo Fłota.

29 grudnia w petersburskiej stoczni „Siewiernaja Wierf`” podniesiono banderę z krzyżem św. Andrzeja na korwecie – formalnie dozorowcu – Griemiaszczij. To pierwsza z jednostek zbudowanych według proj. 20385, stanowiącego rozwinięcie sprawdzonej konstrukcji – 20380 Korwiet-1. Nieco wcześniej Flota Oceanu Spokojnego otrzymała trzecią jednostkę proj. 20380, zaś Ministerstwo Obrony zamówiło dla niej jeszcze sześć kolejnych.

Podniesienie bandery na korwecie Gieroj Rossijskoj Fiedieracyi Ałdar Cydienżapow. To trzeci okręt tego typu Floty Oceanu Spokojnego, a jednocześnie pierwszy zmodyfikowanej wersji. Fot. Jurij Smitjuk

Udany start, choć nie bez wad

Korwety proj. 20380 są pierwszymi średniej wielkości (wyporność pełna 2250 ton) nawodnymi jednostkami bojowymi zaprojektowanymi i zbudowanymi w Federacji Rosyjskiej po rozpadzie ZSRS. Opracowało je petersburskie Centralne Morskie Biuro Konstrukcyjne „Ałmaz”. Kontrakt na budowę prototypu, a potem serii korwet, z Ministerstwem Obrony FR zawarła 1 listopada 2001 r. „Siewiernaja Wierf`”. Prototyp otrzymał historyczną nazwę Stierieguszczij. Jego stępkę położono 21 grudnia 2001 r.

Pierwsza publiczna prezentacja prototypowej korwety Stierieguszczij w czasie tagrgów IMDS w Petersburgu w 2007 r. Fot. Tomasz Grotnik

Stierieguszczij okazał się okrętem uniwersalnym, uzbrojonym i wyposażonym wszechstronnie. Szczególny akcent położono na walkę podwodną, instalując rozbudowany systemy hydrolokacyjny (stacja kadłubowa Zarja-2 i holowana Minotawr-ISPN-M) oraz torpedowy i przeciwtorpedowy Pakiet-NK, jak też hangar do śmigłowca ZOP Ka-27. Nie oznacza to bynajmniej, że okręt był pozbawiony wad. Piętą achillesową była obrona przeciwlotnicza. Prototyp uzbrojono w zestaw rakietowo-artyleryjski 3M87 Kasztan-M z dwoma 30 mm armatami sześciolufowymi i dwoma modułami z łącznie ośmioma pociskami 9M311-1M lub 9M311D o zasięgu do 10 km. Rakiety są przeładowywane automatycznie z magazynu pod zestawem, mieszczącego 32 sztuki. Uzupełnienie Kasztana-M stanowią dwie 30 mm automatyczne armaty sześciolufowe AK-630M-06 współpracujące z systemem kierowania ogniem 5P-10-02 Puma. Taki zestaw uzbrojenia ma zdolności ograniczone do samoobrony okrętu, i to tylko na krótkim i bardzo krótkim dystansie. Ten problem był znany od początku prac nad proj. 20380, ale w trakcie budowy Stierieguszczego docelowy system obrony powietrznej 9K96.2-2 Riedut nie był jeszcze gotowy do instalacji na okręcie. Trafił on na drugą i kolejne jednostki serii zamiast Kasztana-M, „sześćset trzydziestki” pozostawiono.

Odmiana systemu Riedut do korwet proj. 20380 wykorzystuje trzy moduły wyrzutni pionowych 3S97.2K.10 po cztery komory. Mieszczą one do 12 pocisków średniego zasięgu 9M96 o zasięgu do 40 km, 9M96M (9M96D?) osiągających do 120 km lub do 48 bliskiego zasięgu 9M100 (po 4 w komorze) do 15 km. Ta zmiana wpłynęła zasadniczo na możliwości samoobrony korwety, a nawet – w pewnym stopniu – na zdolność obrony grupy jednostek. Ograniczenia te wynikały w głównej mierze z parametrów radaru, który współpracuje z Riedutem. Jest nim trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna wykrywania i wskazywania celów 5P-27M Furke-2 działająca w paśmie S. Wykorzystuje ona półaktywną antenę obrotową z elektronicznym skanowaniem fazowym w azymucie i mechanicznym w horyzoncie oraz cyfrową obróbkę sygnału. Zasięg wykrywania celu o SPO 1 m² wynosi około 75 km, a o SPO 0,02 m² (rakieta) na wysokości 5 m – 12-14 km. Radar z anteną obrotową nie sprzyja obronie w przypadku ataku z kilku kierunków jednocześnie.

Seryjne korwety projektu 20380 otrzymały system obrony powietrznej Riedut z wyrzutnią przed nadbudówką. Na filmie powyżej widać strzelanie korwety Griemiaszczij do rakiety przeciwokrętowej P-21 odpalonej z kutra projektu 12411 (Tarantul). Pocisk Rieduta odpalono z wyrzutni na rufie. Fot. Søværnet

Innym niedostatkiem Stierieguszczich był rakietowy system zwalczania celów morskich Uran. W jego skład wchodzą pociski o zasięgu ok. 130 km lub 3M24UD (ok. 250 km) z aktywną, radiolokacyjną głowicą naprowadzającą ARGS-35, wyrzutnie 3S24 i system kierowania ogniem 3R60U. Korwety proj. 20380 zabierają do ośmiu pocisków na dwóch wyrzutniach na śródokręciu. System 3R60U może wypracować dane niezbędne do jednoczesnego atakowania sześciu obiektów. Uran nie jest już zbyt nowoczesny, ale przede wszystkim – jednozadaniowy. Inaczej przedstawia się sprawa z 3R14 Kalibr-NK, wykorzystującym amunicję o różnym przeznaczeniu, jak też uniwersalną wyrzutnię pionową zdolną odpalać pociski innych systemów uzbrojenia. System ten trafił na Griemiaszczego.

Strzelanie salwą dwóch Uranów w przeciwnych kierunkach. Korwety projektu 20385 otrzymały nowocześniejszy rakietowy system wielozadaniowy Kalibr-NK.

Po licznych testach i próbach państwowych Stierieguszczij wszedł do służby 14 listopada 2007 r., a cztery lata później dołączył do niego Soobrazitielnyj, pierwsza korweta seryjna, uzbrojona już w Rieduta. Zanim do tego doszło, 27 marca 2006 r., Ministerstwo Obrony podpisało z „Siewierną” umowę na budowę korwety prototypowej i pierwszej seryjnej proj. 20385 – w założeniu wolnego od wspomnianych wad, jak też kilku innych. Jednak budowę przyszłego Griemiaszczego rozpoczęto dopiero 6 lat później...

Korweta doskonała? 

Stępkę prototypowego Griemiaszczego położono 1 lutego 2012 r, zaś 26 lipca 2013 r. ruszyła budowa pierwszej jednostki seryjnej Prowornyj. Projekt 20385 istotnie różni się od bazowego 20380. Choć – generalnie rzecz ujmując – zaadaptowano platformę poprzednika, to nawet w niej wprowadzono ważne korekty.

Słabością niemal wszystkich okrętów budowanych w ostatnich dekadach w Rosji są ich siłownie. Nieekonomiczne i awaryjne silniki wysokoprężne nie wytrzymują konkurencji z zachodnimi odpowiednikami. Korwety proj. 20380 wyposażono w napęd w układzie CODAD, do tej pory nie stosowanym przez Rosjan na okrętach tej wielkości. Stanowią go dwa zespoły 1DDA12000. W skład każdego wchodzą: dwa silniki wysokoprężne 16D49, nawrotna dwustopniowa przekładnia redukcyjna RRD12000, zespół sprzęgieł oraz systemy sterujące i diagnostyczne. Silniki główne 16D49 o mocy 4412 kW/6000 KM sprawiały już niejednokrotnie problemy.

Griemiaszczij jako pierwszy miał otrzymać diesle MTU 16V1163 TB93 o mocy 5700 kW/7750 KM połączone przekładnią redukcyjną firmy Renk. Kolejną nowością stały się linie wałów i śruby nastawne, najprawdopodobniej produkcji Andritz Hydro. Śruby nastawne na okrętach bojowych tej wielkości, to w Rosji (ZSRS) zupełna nowość. Do tej pory instalowano je bardzo rzadko, głównie na trałowcach. Tymczasem ułatwiają one manewrowanie, optymalizują zużycie paliwa, pozwalają na utrzymanie stałej prędkości obrotowej silnika przy zmiennej prędkości jednostki. Jednak rosyjski przemył i w tej kategorii jest w tyle za Zachodem i zakup wyposażenia w Niemczech stał się rozwiązaniem. Ponadto pozyskano aktywne stabilizatory przechyłów bocznych firmy B+V Industriech, co wskazuje, że nawet te urządzenia rodzimej produkcji są gorsze od importowanych (choć akurat w tym zakresie przemysł ZSRS/Rosji ma sporo doświadczeń).

Jednak sankcje nałożone na Rosję przez Unię Europejską w wyniku aneksji Krymu w 2014 r. spowodowały wycofanie się firm niemieckich z dostaw armatorskich w ramach programu budowy korwet proj. 20385. Do stoczni zdołano jeszcze przewieźć śruby, linie wałów i stabilizatory, które zamontowano na Griemiaszczim, ale MTU wycofała się z dostaw silników głównych. Był to poważny cios dla programu. Jedynym rozwiązaniem było przeprojektowanie siłowni jednostek 20385 pod 1DDA12000. Jednocześnie anulowano budowę kolejnych korwet tego typu.

Griemiaszczij, prototypowa korweta projektu 20385 na próbach morskich na Morzu Białym. Fot. mil.ru

Lepiej potoczyły się losy dalszych modyfikacji projektu bazowego. Montowaną przed nadbudówką dziobową wyrzutnię 3S97 systemu Riedut zastąpiono ośmiokomorową wyrzutnią uniwersalną UKSK 3S14UK2. Dzięki niej możliwe jest użycie środków ogniowych systemów 3M55-20385 Oniks (ponaddźwiękowe pociski przeciwokrętowe 3M55) i Kalibr-NK (pociski przeciwokrętowe 3M54, manewrujące do zwalczania nieruchomych obiektów lądowych 3M14 i rakietotorpedy 91R2). W oczywisty sposób poszerza to zdolności rażenia celów różnego rodzaju przez korwety proj. 20385.

Montaż UKSK spowodował konieczność przeniesienia wyrzutni Rieduta. Dzięki przedłużeniu okrętu w części rufowej o niespełna 2 m możliwa była instalacja dwóch modułów wyrzutni 3S97 w kadłubie po obu burtach przedniej części lądowiska śmigłowca. Ponadto zwiększono łączną liczbę komór z 12 do 16, co pozwala zabrać do 64 pocisków bliskiego zasięgu 9M100.

Projekt 20385 przewidywał jeszcze jedną ważną nowość. Chodzi o wielozadaniowy system radiolokacyjny MF RŁK Zasłon. Wraz z nim powstał projekt wieżowego masztu zintegrowanego IBMK. W IBMK zainstalowano osiem aktywnych anten AFAR z elektronicznie sterowanym szykiem fazowym Zasłona: cztery pasma X i cztery pasma S. IBMK mieści ponadto anteny systemu walki elektronicznej TK-25-02. Zasłon w stosunku do Furke-2 daje skokowy wzrost zdolności do kontroli sytuacji powietrznej, dzięki zastosowaniu stacji pasma X o większej rozdzielczości. Zwiększa się też znacząco liczba prowadzonych obiektów (podobno do ponad 100) z możliwością jednoczesnego naprowadzania do 16 pocisków na różne cele. Zastosowanie Zasłona pozwala na pełne wykorzystanie parametrów systemu Riedut, w szczególności w przypadku złożonych scenariuszy obrony przeciw zagrożeniom zbliżającym się szybko na małej wysokości z różnych kierunków, jak też w przypadku obrony sektorowej zespołu okrętów (statków) na dużym dystansie, czyli tam, gdzie radar z anteną obrotową może mieć problemy np. z aktualizacją danych o położeniu celu. Zasłon pozwolił także na rezygnację ze stacji Monumient-A i Puma, ponieważ przejął ich funkcje wskazywania celów i kierowania ogniem. Trójwspółrzędny system Zasłon może wykrywać cele o SPO=1 m² z odległości 75 km, a nisko lecące do 0,9-0,95 horyzontu radiolokacyjnego.

Z IBMK związana jest kolejna modyfikacja projektu bazowego. Jest nią nowa nadbudówka z tworzyw sztucznych. Ma ona inny kształt od znanej z protoplastów, nie tylko z powodu montażu na niej IBMK. Przednia ściana jest pochylona pod większym kątem, zwiększono ponadto jej długość w stronę śródokręcia, na którym nie ma już Uranów.

Rozwiązanie pośrednie

Mimo problemów z programem korwet typu Griemiaszczij, trwa produkcja jednostek proj. 20380. Powstają one w „Siewiernej” w Petersburgu i w Stoczni Amurskiej w Komsomolsku nad Amurem, na Dalekim Wschodzie. Ta druga, ze sporym opóźnieniem, zbudowała i przekazała WMF pierwszą jednostkę – Sowierszennego – w lipcu 2017 r. (jego stępkę położono 11 lat wcześniej). W 2018 r. dołączył do niego Gromkij. Jeszcze ciekawszy jest trzeci z tego zakładu Gieroj Rossijskoj Fiedieracyi Ałdar Cydienżapow, nazwany w amerykańskiej manierze na cześć poległego marynarza, który podniósł rosyjską banderę kilka dni temu – 25 grudnia.

To pierwszy okręt projektu bazowego, na którym zastosowano modyfikacje będące wypadkową doświadczeń i prac nad 20385. Jakkolwiek uzbrojenia w stosunku do seryjnych Stierieguszczich nie zmieniono, to „Bohater Federacji Rosyjskiej Ałdar Cydienżapow” otrzymał nowy typ masztu zintegrowanego IBMK. Jest on zubożony w stosunku do proj. 20385, ale zastosowanie Zasłona pozwoliło wyeliminować stacje Monumient-A i Puma oraz zwiększyć możliwości systemu obrony powietrznej. Według tego zmodyfikowanego projektu powstają kolejne korwety – Rietiwyj i Strogij (w Petersburgu) oraz Riezkij (w Komsomolsku).

Ponadto 15 grudnia Ministerstwo Obrony zawarło kontrakt ze stocznią w Komsomolsku na budowę kolejnej pary korwet proj. 20380 (zapewne też zmodyfikowanych) i czterech 20385 dla Floty Oceanu Spokojnego (wcześniej anulowanych), mających podnosić bandery w latach 2024-2028.

Rysunek pokazujący ewolucję korwet projektu 20380 i 20385 (dolna sylwetka). Zasadnicze zmiany wskazano strzałkami. Rys. Tomasz Grotnik

Ograniczenie liczby korwet proj. 20385, które z zamyśle miały zastąpić w produkcji 20380, wynika z zastosowania komponentów produkcji zachodniej, objętych później embargiem, ale przede wszystkim rozbudowanego systemu walki, zawierającego stację Zasłon, systemy Riedut i Kalibr-NK, co z kolei wywindowało cenę jednostkową okrętu do granic nieakceptowalnych przez Ministerstwo Obrony. Griemiaszczij kosztował ok. 18-20 mld RUB, czyli prawie dwukrotnie więcej niż seryjna korweta 20380 i podobnie co fregata (dozorowiec) proj. 11356R o wyporności ponad 4000 ton. Nawet zdaniem wysokiej rangi przedstawicieli WMF nasycenie skomplikowanymi systemami okrętu o wyporności 2400 ton – w pewnym zakresie wymuszone przez przemysł – okazało się nieuzasadnione i nietrafione. Dlatego na razie seria zakończy się na sześciu okrętach bazujących na Pacyfiku.

Korwety proj. 20380 i 20385 są najliczniej budowanymi okrętami bojowymi tej wielkości dla WMF. Większe fregaty proj. 22350 typu Admirał fłota Sowietskowo Sojuza Gorszkow powstają w ślimaczym tempie i na pewno nie pomogą odrodzić floty oceanicznej w formie z czasów sowieckich. Zresztą przy wyporności 5400 ton daleko im do autonomiczności i dzielności morskiej choćby dużych okrętów ZOP (obecnie fregat) typu Udałoj. Dlatego Rosjanie remontują i modernizują ostatnie z nich. To samo czynią z ciężkim krążownikiem atomowym proj. 11442M Admirał Nachimow. Obecnie, po 19 latach od położenia stępki prototypu, w służbie jest siedem korwet proj. 20380 i jedna 20385.