Pociski R-73 podwieszone na dwóch końcowych belkach pod skrzydłem samolotu myśliwskiego Su-27. Na zdjęciu wersja R-73L z zapalnikiem laserowym.
Pocisk rakietowy R-74M2 jest dalszym rozwinięciem produkowanego od kilku lat pocisku R-74M (izdielije 750), oferowanego na eksport jako RWW-MD, który z kolei jest modernizacją najbardziej masowego radzieckiego i potem rosyjskiego pocisku tej klasy R-73 (izdielije 72). W NATO wszystkie one noszą nazwę kodową A-11 Archer; R-73 to AA-11, R-74M to AA-11B, zaś R-74M2 to AA-11C.
Z zewnątrz, R-74M2 niewiele różni się od poprzednich pocisków R-73 i R-74M. Najważniejsze jest nieco skrócone skrzydło, o rozpiętości 43 cm wobec 51 cm poprzednio, tak aby pocisk zmieścił się w wąskiej bocznej komorze uzbrojenia myśliwca Su-57. Korpus rakiety jest o 20 cm dłuższy z powodu wstawki z przodu mieszczącej rozbudowany układ sterowania z blokiem nawigacji bezwładnościowej i radiolinią. Su-57 zabiera po jednej rakiecie R-74M2 wewnątrz każdej z dwóch komór uzbrojenia tzw. szybkiego startu w postaci podłużnych owiewek pod skrzydłem, blisko kadłuba. Pocisk startuje z wysuwanej belki WPU-50 (Wnutrifiuzelażnoje Puskowoje Ustrojstwo, wewnątrzkadłubowa belka startowa), także zrobionej przez biuro konstrukcyjne Wympieł.
R-74M2, podobnie jak poprzednie pociski R-73 i R-74M, ma układ aerodynamiczny „kaczka” z poczwórnym trapezowym skrzydłem z lotkami z tyłu, dookoła silnika, oraz z poczwórnymi trójkątnymi sterami z przodu. Przed sterami umieszczone są nieruchome destabilizatory. Na nowym pocisku nie ma natomiast dajników kąta natarcia, jakie są w poprzednich rakietach zaraz za „okiem” głowicy samonaprowadzania.
Cechą R-73, R-74M i R-74M2 jest kombinowane sterowanie. Oprócz sterów aerodynamicznych, pocisk ma stery gazowe w postaci umieszczonych wokół dyszy silnika dwóch ruchomych par przerywaczy, które zmieniają kierunek wektora ciągu. Dzięki nim pocisk tuż po wystrzeleniu może wykonać zwrot w kierunku celu z kątem natarcia do 40°. Sądząc ze zdjęć, stery gazowe w R-74M2 są takie same, jak w poprzednich rakietach. Po wyczerpaniu się paliwa pocisk jest sterowany wyłącznie za pomocą sterów aerodynamicznych. Lepszym sposobem zmiany kierunku wektora ciągu niż przerywacze byłaby ruchoma dysza silnika. Jest ona skuteczniejsza, a także powoduje mniejsze straty ciągu silnika (przerywacze generują 16 proc. straty przy odchyleniu i 5 poc. w położeniu neutralnym). Jednak ruchoma dysza wymaga mocnych serwomotorów, jakich Rosjanie nie mają. Biuro Wympieł planuje zastosować dyszę ruchomą w kolejnym swoim pocisku bliskiej walki powietrznej 300M (o którym jeszcze będzie mowa).
Pociski bliskiej walki powietrznej są zabierane przez rosyjskie samoloty bojowe w każdej konfiguracji uzbrojenia. Na zdjęciu: myśliwiec Su-30SM uzbrojony w dwa pociski przeciwradiolokacyjne Ch-31P, dwa powietrze-powietrze średniego zasięgu R-77-1 oraz cztery małego zasięgu R-73.
Wewnątrz R-74M2 umieszczono bezwładnościowy układ kierowania z radiolinią dla korekty kursu podczas lotu (nie ma go w poprzednich pociskach małego zasięgu), dzięki któremu może on być użyty w trybie przechwycenia po wystrzeleniu (ang. LOAL, lock-on-after-launch). Pocisk startuje nie widząc celu i dopiero potem głowica go przechwytuje; pozwala to wydłużyć zasięg pocisku do 50 km (w R-73 i R-74M głowica samonaprowadzania musi uchwycić cel jeszcze przez startem z samolotu). Możliwość wskazania celu po starcie pociskowi, w połączeniu z wysoką zwrotnością, pozwala mu atakować cele położone w dowolnym miejscu w przestrzeni, także z tyłu samolotu-nosiciela.
Ulepszony jednostopniowy silnik rakietowy na paliwo stałe 516-IM („I” to rzymska jedynka) biura konstrukcyjnego Iskra im. Kartukowa ma zwiększony impuls właściwy i dłuższy czas palenia w porównaniu do poprzedniego silnika 516-I. Głowica bojowa typu prętowego znajduje się w centralnej części korpusu pocisku, pomiędzy zapalnikiem a silnikiem. Rakieta może być wyposażona w zapalnik laserowy lub radiolokacyjny. Pierwszy ma prostokątne okna, a drugi – podłużne anteny na boku pocisku, zaraz za przednimi sterami. Zapalnik laserowy jest lepszy przy dobrej pogodzie, podczas gdy w trudnych warunkach atmosferycznych zapalnik radiowy działa bardziej niezawodnie.
R-73 (izdielije 72) jest standardowym rosyjskim pociskiem bliskiej walki powietrznej i wciąż pozostaje jednym z najlepszych w tej klasie na świecie. R-73 został zaprojektowany w latach 70. ubiegłego wieku z zadaniem zrobienia jak najmniejszego pocisku z głowicą na podczerwień zdolną widzieć cel z dowolnego kierunku (a nie tylko z tyłu, jak poprzednie głowice). Projekt wstępny powstał w 1976 r. w biurze konstrukcyjnym Mołnija w Moskwie. Potem jednak Mołnija została włączona do programu promu kosmicznego Buran i przestała zajmować się pociskami powietrze-powietrze; w kwietniu 1982 r. grupa 300 konstruktorów zajmujących się rakietą R-73 przeniosła się wraz z projektem z biura konstrukcyjnego Mołnija do biura Wympieł. Głównym konstruktorem R-73 we wczesnej fazie rozwoju (do 1979 r.) był Władimir Jelagin; następnie główna część pracy została wykonana pod kierunkiem Awangarda Kegelesa. Od 2008 r. pracami nad pociskami bliskiej walki powietrznej, w tym R-74M, R-74M2 i izdielije 300M, kieruje Władimir Jermołajew (ostatnie dane pochodzą z 2020 r.). Program badawczo-rozwojowy rakiet bliskiej walki powietrznej, będących modernizacją R-73, nosi oznaczenie kodowe Janus; R-74M to Janus-M, zaś R-74M2 to Janus-M2.
Pierwsze starty K-73 miały miejsce w grudniu 1977 r. i wykonano je z wyrzutni naziemnej. 5 listopada 1983 r. pocisk R-73 został oficjalnie przyjęty do uzbrojenia, a w 1984 r. rozpoczęto dostawy do jednostek bojowych wraz z samolotami myśliwskimi MiG-29 i Su-27 (oznaczenie „K” nosi pocisk w fazie rozwoju, natomiast po wejściu do służby otrzymuje oznaczenie „R”). W czasach ZSRR pocisk R-73 wytwarzały dwa zakłady: Duks (do 1993 r.: Kommunar) w Moskwie i TAM (Tbilisi Aerospace Manufacturing) w Tbilisi w Gruzji; po rozpadzie ZSRR produkcję kontynuował tylko moskiewski Duks, głównie na eksport. Według prezentacji tego zakładu z 2019 r., do tego czasu wyprodukowano ponad 50 000 pocisków R-73, z których znaczna część jest nadal w służbie.
Prace nad kolejnym pociskiem K-74 (izdielije 740), rozpoczęły się w 1985 roku. Główną cechą K-74 była możliwość wystrzeliwania do tyłu. Wtedy popularna była w ZSRR koncepcja zamontowania na samolotach niewielkiej stacji radiolokacyjnej w ogonie, patrzącej do tyłu; miał taką stację dostać samolot myśliwski Su-27M i myśliwsko--bombowy Su-27IB (Su-34). Planowano też użycie wystrzeliwanych do tyłu pocisków K-74 do samoobrony ciężkich samolotów, takich jak bombowce i morskie samoloty patrolowe. Przystosowanie pocisku do startu do tyłu polegało na zainstalowaniu opływowej owiewki na dyszy silnika oraz zmodyfikowaniu algorytmów autopilota pocisku; pocisk był o 30 cm dłuższy i 10 kg cięższy niż standardowy R-73. Pocisk wystrzeliwany do tyłu mógł być używany przeciwko celom powietrznym w przedziale wysokości 50-13 000 m w odległości od 1 km do 10-12 km. Pierwsze testowe starty K-74 odbyły się w 1989 r. z myśliwca Su-27UB przy prędkościach poddźwiękowych i naddźwiękowych. Najpoważniejszym problemem startu do tyłu było zapewnienie stateczności i sterowności pocisku w punkcie prędkości zerowej. W 1994 r. projekt wystrzeliwanego do tyłu pocisku K-74 zarzucono.
Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>
