Block 4 ma umożliwić znaczne rozszerzenie możliwości operacyjnych i bojowych samolotów F-35, które obecnie nie mogą wykorzystywać znacznej liczby nowoczesnych systemów ofensywnych klasy „powietrze-powierzchnia”.

Letnie miesiące roku 2022 przyniosły kilka kolejnych, i to pozytywnych, informacji dotyczących programu samolotów Lockheed Martin F-35 Lightning II. Nowe państwa deklarują chęć ich zakupu, kontynuowany jest także rozwój maszyny.

2 sierpnia Departament Obrony Stanów Zjednoczonych poinformował o podpisaniu zasadniczej umowy z korporacją Lockheed Martin dotyczącej budowy maszyn F-35 w ramach 15. partii niskoseryjnej (tzw. LRIP). Cena ma nieprzekraczalną wartość 7,6 mld USD. W jej ramach firma ma wyprodukować i dostarczyć 129 samolotów: 49 F-35A dla US Air Force, trzech F-35B dla US Marine Corps, 25 F-35C dla US Marine Corps (10) i US Navy (15). Dodatkowo partia ma obejmować maszyny na eksport – 36 dla partnerów programu (32 F-35A i cztery F-35B) oraz 16 kolejnych F-35A dla odbiorców, którzy zamówili je poprzez procedurę Foreign Military Sales. W tym ostatnim przypadku zarówno Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, jak i Lockheed Martin nie poinformowali, do kogo trafią te samoloty, co zaczęło rodzić spekulacje części mediów, że mowa o przyspieszeniu produkcji i dostaw maszyn dla Polski (zgodnie z zapisami międzyrządowej umowy LOA z 31 stycznia 2020 r., maszyny przeznaczone dla Sił Powietrznych mają być montowane od 16. partii niskoseryjnej).

W momencie podpisania umowy uruchomiono pełne finansowanie zamówienia, które ma zostać zrealizowane do końca października 2024 r. Co należy podkreślić, produkcja maszyn 15. LRIP już trwa i jest finansowania ze środków z wcześniejszych umów. Tylko w przypadku egzemplarzy eksportowych dla partnerów programu można przytoczyć konkretne informacje dotyczące Niderlandów i Włoch. Pierwsze środki na produkcję maszyn dla nich uruchomiono we wrześniu 2021 r., a do sierpnia tego roku całkowita kwota przekazana wykonawcy wyniosła ok. 1,5 mld USD. W ramach tej partii Niderlandy zamówiły trzy F-35A, a Włochy siedem F-35A i dwa F-35B. Osobno, już w czerwcu, Departament Obrony Stanów Zjednoczonych zakontraktował silniki F135-PW-100 i PW-600, które będą kosztować 4,4 mld USD (178 wraz z pakietami części zamiennych). Będą one przeznaczone do samolotów 15. LRIP i 16. partii produkcyjnej.

Podpisanie zasadniczej umowy wykonawczej na 15. LRIP, który jednocześnie ma być ostatnim z LRIP-em, to wynik zakończenia negocjacji pomiędzy korporacją Lockheed Martin a Departamentem Obrony w lipcu bieżącego roku, kiedy poinformowano o zawarciu tzw. handshake agreement. Obejmowało ono jednoczesne rozmowy na temat produkcji trzech partii (15., 16. i 17.) – dwie ostatnie mają być jednocześnie pierwszymi, które zostaną ujęte w pierwszej umowie wieloletniej. Ogółem mają one obejmować produkcję przynajmniej 375 samolotów – ta liczba może ulec zwiększeniu, co ma związek z rosnącą liczbą już zawartych umów eksportowych i potencjalnych kontrahentów.

❚ Nadlatuje Block 4
Obok podpisania zasadniczej umowy produkcyjnej na teoretycznie ostatnią partię wstępną samolotów F-35, drugim ważnym dla programu wydarzeniem ostatnich tygodni było z pewnością dostarczenie pierwszej maszyny rodziny Lightning II do 461. dywizjonu doświadczalnego US Air Force z bazy lotniczej Edwards w Kalifornii. Fabrycznie nowy egzemplarz przebazowano tam 1 sierpnia br. i, jak podkreśla użytkownik, jest to samolot zbudowany w nowej konfiguracji, pozwalającej na późniejszy montaż wyposażenia zgodnie z programem modernizacji systemów pokładowych Technical Refresh 3 (TR-3), który stanowi fundament wersji wyposażenia Block 4. Łącznie do Edwards trafić ma sześć maszyn, co ma umożliwić realizację testów i badań operacyjnych nowej konfiguracji wyposażenia, a do tego celu potrzebne są loty w ugrupowaniach co najmniej czterech maszyn. Wprowadzone w czasie montażu na linii produkcyjnej zmiany mają pozwolić na łatwą wymianę zespołów wyposażenia w momencie dostępności kolejnych składników pakietu TR-3. Zgodnie z komunikatem US Air Force, pierwsze F-35 Block 4 mają zostać dostarczone przez producenta już latem przyszłego roku. Wydaje się to nieco optymistycznym założeniem, szczególnie jeśli przegląda się okresowe raporty Kongresu Stanów Zjednoczonych na temat postępów programu (o czym dalej).

W Polsce F-35 mają stacjonować w Łasku oraz w Świdwinie. Ta druga baza musi przejść rozległą modernizację i przebudowę.

Ośrodek doświadczalny w Edwards ma prowadzić kompleksowe badania i testy operacyjne F-35 w nowej konfiguracji we wszystkich trzech wersjach produkcyjnych (F-35A, F-35B i F-35C). Program rozpoczął się w październiku 2018 r. i obecnie notuje kolejne opóźnienia oraz wzrost kosztów. Co ważne, wśród jednych z pierwszych eksportowych odbiorców F-35A Block 4 ma znaleźć się m.in. Polska – dostawy do Sił Powietrznych są przewidziane od 16. LRIP w 2024 r.
TR-3, będący fundamentem modelu Block 4, ma doprowadzić do sytuacji, w której konstrukcja samolotów będzie w stanie nadążyć za tempem rozwoju technicznego, który jest widoczny w obszarze systemów elektronicznych czy oprogramowania. Z tego też względu TR-3 obejmuje zarówno zmiany samych urządzeń, jak i software’u – ten ostatni, poprzez procedurę C2D2 (Continuous Capability Development and Delivery) ma być systematyczne aktualizowany w kierunku rozszerzania możliwości operacyjnych. Oczywiście, podobnie jak inne elementy, także zmiany w oprogramowaniu są znacznie opóźnione w stosunku do zakładanego harmonogramu – według szacunków Government Accountability Office (GAO) o dwa lata i 3 mld USD drożej niż pierwotnie zakładano. W przypadku hardware’u, TR-3 obejmuje wymianę procesorów komputerów i kart pamięci. Dodatkowo zmiany mają także objąć wprowadzenie nowego wyposażenia kabiny pilota, z nowymi wyświetlaczami. Zmiany obejmą też modyfikację aranżacji komór uzbrojenia, w których będzie można zabrać większą liczbę (sześciu zamiast czterech) pocisków kierowanych „powietrze-powietrze” AIM-120 AMRAAM. F-35 Block 4 zostanie też w pełni zintegrowany z nowym systemem wsparcia logistycznego ODIN (Operational Data Integrated Network), który ma być dostarczany użytkownikom od 2023 r. Wcześniej eksploatowane maszyny nadal będą korzystały ze starszego systemu ALIS (Autonomous Logistics Information System, obecnie w wersji 3.5), który ma być aktualizowany co 120 dni, do czasu pełnego uruchomienia ODIN-a i przejęcia przez niego danych dotyczących wcześniej dostarczonych samolotów.