Bell-Boeing V-22 Osprey to pierwszy produkowany seryjnie statek powietrzny z obracanym układem napędowym i wirnikami o średnicy dwanaście metrów.

Czarna seria V-22 Osprey

Sierpniowa katastrofa należącego do piechoty morskiej Stanów Zjednoczonych (USMC) zmiennowirnikowca MV-22B Osprey to kolejne niefortunne zdarzenie zapisujące się w historii eksploatacji V-22. Od 2012 r. jest to już szósty, śmiertelny w skutkach wypadek MV-22B Osprey. Jak na razie nie wiadomo czy przyczyną katastrofy było, występujące coraz częściej we flocie V-22, niebezpieczne zjawisko tzw. twardego wysprzęglenia.

27 sierpnia br. MV-22B rozbił się na wyspie Melville, która znajduje się u północnych wybrzeży Australii, na wysokości miasta Darwin. W chwili katastrofy na pokładzie znajdowały się 23 osoby – załoga MV-22B oraz żołnierze Marines. Zginęła cała trzyosobowa załoga, a pięciu żołnierzy w ciężkim stanie zostało hospitalizowanych. MV-22B należał do bazującego na co dzień w Kaneohe Bay na Hawajach dywizjonu VMM-363 „Lucky Red Lions”. MV-22B z dywizjonu VMM-363 wspierały tzw. morski kontyngent rotacyjny Darwin piechoty morskiej (MRF-D – Marine Rotational Force-Darwin) i brały udział w odbywających się od 27 sierpnia do 7 września w północnej Australii ćwiczeniach „Predators Run”.

Opracowany wspólnie przez firmy Bell i Boeing zmniennowirnikowiec V-22 Osprey został oblatany w sierpniu 1990 roku. W 2006 r. wersja CV-22B weszła do służby w dowództwie operacji specjalnych sił powietrznych (AFSOC), a rok później wersja MV-22B w lotnictwie USMC. W czerwcu 2020 r. marynarka wojenna (US Navy) wprowadziła do służby wersję CMV-22B. Pomimo niekwestionowanych zalet operacyjnych i znacznie lepszych osiągów w porównaniu z klasycznymi śmigłowcami, od samego początku eksploatacja V-22 naznaczona była wieloma wypadkami i śmiertelnymi katastrofami.

Czarna seria V-22 Osprey

20 lipca 1992 r. podczas pokazu w Quantico nad rzeką Potomac, wyciek w przekładni spowodował pożar prawej gondoli silnikowej. V-22 spadł do rzeki zabijając siedmiu członków załogi. 8 kwietnia 2000 r. testowany przez USMC zmiennowirnikowiec MV-22B miał wylądować w porcie lotniczym Marana w Arizonie. Podczas tego manewru obrócił się przez prawe skrzydło i spadł w pozycji odwróconej na ziemię z wysokości około 75 metrów. Zginęła cała załoga i wszyscy będący na pokładzie żołnierze – w sumie 19 osób. Śledztwo ujawniło wówczas pierwszy poważny problem V-22 polegający na tym, że przy określonych warunkach podchodzenia do lądowania możliwe jest przeciągnięcie zmiennowirnikowca. Tworzy się wówczas wokół niego tzw. wir powietrzny (ang. vortex ring state) powodujący całkowitą utratę siły nośnej. Ustalono, że bezpieczna, graniczna dla V-22 prędkość schodzenia to 240 m/min przy prędkości poziomej nie mniejszej niż 64 km/h. 11 grudnia 2000 r. MV--22B spadł z wysokości w granicach 500 m na lasy okalające Jacksonville w Północnej Karolinie. Cała czteroosobowa załoga zginęła na miejscu. Tym razem zawiódł system hydrauliczny oraz oprogramowanie awioniki samolotu. Wszystkie V-22 zostały uziemione na siedemnaście miesięcy, wstrzymano również decyzję o podjęciu produkcji seryjnej zmiennowirnikowca.

Obydwie powyższe katastrofy zmusiły USMC oraz AFSOC do wdrożenia nowego systemu szkolenia pilotów uwzględniającego specyfikę zachowania V-22 w powietrzu. Jednocześnie producent Bell-Boeing zmodyfikował system przewodów hydraulicznych, opracował automatyczny system ostrzegający przed zbyt gwałtownym opadaniem oraz dopracował system kontroli lotu i awionikę. W czerwcu 2005 r. Osprey otrzymał pozytywną ocenę przydatności operacyjnej, a we wrześniu 2005 r. Pentagon wydał zgodę na rozpoczęcie jego produkcji seryjnej.

V-22 Osprey został zaprojektowany tak, aby łączyć funkcjonalność konwencjonalnego śmigłowca z możliwościami przelotowymi dalekiego zasięgu i dużymi prędkościami samolotu turbośmigłowego.

Pomimo szeregu modyfikacji zmiennowirnikowce V-22 wciąż borykały się z różnymi problemami takimi jak awarie sprężarek silników, wycieki z systemów hydraulicznych, czy zbyt szybko zapychające się silnikowe filtry powietrza EAPS (Engine Air Particle Separator). Awarie te kilkakrotnie kończyły się pożarami silników oraz przymusowymi lądowaniami. Podobnie jak w przypadku innych statków powietrznych częstą przyczyną katastrof V-22 był również błąd pilota. 8 kwietnia 2010 r. CV-22B, który przewoził oddział Rangersów podczas operacji w Afganistanie, podczas lądowania wpadł kołami podwozia przedniego do rowu. Nieudane lądowanie doprowadziło do przewrócenia się CV-22B na grzbiet. Zginęło czterech będących na pokładzie żołnierzy, a 16 zostało rannych. Przyczyną katastrofy był błąd pilota. 11 kwietnia 2012 r. podczas ćwiczeń „African Lion” MV-22B rozbił się w Maroku. Zginęło dwóch Marines, a dwóch zostało ciężko rannych. 13 czerwca 2012 r. CV-22B rozbił się podczas szkolenia w bazie Eglin AFB na Florydzie. Samolot przewrócił się na plecy, na szczęście tym razem piloci i trzej żołnierze będący na pokładzie odnieśli jedynie drobne obrażenia. W obydwu przypadkach śledztwo ponownie wykazało błąd człowieka jako przyczynę katastrofy zmiennowirnikowca.

W październiku 2014 r. doszło do wypadku na pokładzie dużego okrętu desantowego z pokładem lotniczym USS Makin Island (LHD-8). MV-22B tuż po starcie musiał przymusowo wodować. W trakcie ewakuacji z unoszącego się na wodzie zmiennowirnikowca zginął jeden z członków załogi. Pomimo wodowania pilotom udało się ponownie wylądować na pokładzie okrętu. Śledztwo wykazało, że przyczyną wypadku było przypadkowe włączenie przez techników trybu testowego pracy silników, który redukuje ich moc startową. Spowodowało to, że MV-22B nie był w stanie nabrać wysokości po starcie.

Czarna seria V-22 Osprey

17 maja 2015 r., podczas ćwiczeń w bazie lotniczej Bellows na wyspie Oahu na Hawajach, zapalił się silnik w przeprowadzającym manewr zawisu MV-22B. Po utracie mocy zmiennowirnikowiec spadł na ziemię. Zginęło dwóch żołnierzy piechoty morskiej, a 20 odniosło rany. Prawdopodobną przyczyną pożaru silnika i utraty mocy było zapchanie się filtra EAPS podczas trwającego relatywnie długo (blisko minutę) zawisu w warunkach bardzo dużego zapylenia. Wypadek na wyspie Oahu ujawnił jeden z najpoważniejszych problemów eksploatacyjnych V-22, czyli wzbijanie przez wirniki olbrzymiej ilości pyłu i kurzu przy lądowaniu bądź zawisie nad terenem piaszczystym przy jednoczesnej dużej wrażliwości silników na wysokie zapylenie powietrza. Za wzbijanie tumanów kurzu odpowiadają oprócz wirników również dysze wylotowe silników, które po obróceniu gondoli silników do pozycji pionowej (w czasie zawisu), znajdują się dość nisko nad ziemią. W takich warunkach wydolność silnikowych filtrów powietrza (EAPS) instalowanych w silnikach Rolls-Royce AE 1107C jest niewystarczająca. Na łopatkach turbin silników oraz kanałach dolotowych dochodzi wówczas do gwałtowanego gromadzenia się i krystalizacji ziaren piasku.

5 sierpnia 2017 r. zmiennowirnikowiec MV-22B rozbił się podczas podchodzenia do lądowania na pokładzie uniwersalnego okrętu desantowego-doku USS Green Bay (LPD-20) operującego u wybrzeży Queensland w Australii. Zginęło wówczas trzech żołnierzy Marines, a 23 zostało rannych. Katastrofę spowodował nagły podmuch wiatru, który zepchnął zmiennowirnikowiec MV-22B poniżej linii pokładu w kluczowym momencie podchodzenia do lądowania. Śledztwo nie wykazało błędu pilota.

Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>