Cywilny transport lotniczy stanowi dynamiczny element współczesnych gospodarek krajowych i gospodarki swiatowej. Wspierajac szybka mozliwosc przemieszczania sie ludzi i transportu towarow przyczynia sie do rozwoju konsumpcji, przemyslu, turystyki a w efekcie urbanizacji krajow i kontynentow. Fot. TUI

Artykuł podejmuje temat systemowego zarządzania bezpieczeństwem w lotnictwie cywilnym ze zwróceniem szczególnej uwagi na kluczowy element procesu, czyli analizę i szacowanie ryzyka. W artykule zdefiniowane zostały takie terminy jak bezpieczeństwo, zagrożenie, ryzyko, szacowanie ryzyka oraz istota zarządzania ryzykiem w systemie zarządzania bezpieczeństwem. Dokonano prezentacji wybranych metod analizy i szacowania ryzyka oraz zidentyfikowano zdarzenia lotnicze, które na skutek wspólnego udziału cywilnych i wojskowych statków powietrznych i obiektów wskazują płaszczyznę współpracy na rzecz budowania wysokiego poziomu bezpieczeństwa wykonywania operacji i zadań lotniczych. Wskazano również aspekt braku współpracy lotnictwa cywilnego, oraz lotnictwa państwowego na rzecz zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa poprzez udział w tworzeniu i realizacji polityki (programu) bezpieczeństwa na szczeblu krajowym.

Pomimo, że lotnictwo jest historycznie najmłodszą gałęzią transportu, jego rozwój ocenia się jako najbardziej dynamiczny. Funkcjonalność, stopień zaawansowania technologicznego, wysoki stopień organizacji i koordynacji to cechy, które predestynują lotnictwo do zaspokajania potrzeb i realizacji zadań właściwie niemożliwych do spełnienia przez inne rodzaje i środki transportu.
Cywilny transport lotniczy stanowi dynamiczny element współczesnych gospodarek krajowych i gospodarki światowej. Wspierając szybką możliwość przemieszczania się ludzi i transportu towarów przyczynia się do rozwoju konsumpcji, przemysłu, turystyki a w efekcie urbanizacji krajów i kontynentów. W Europie i na świecie tempo rozwoju transportu lotniczego wspomaga szybko rozwijający się rynek usług transportowych poprzez powszechną dostępność lotnictwa dla pasażerów i wzrost popularności zakupów internetowych. Sukcesywnie postępujący wzrost ruchu lotniczego będący odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku w istocie przekłada się na zagospodarowanie i obciążenie przestrzeni powietrznej wraz z wykorzystaniem infrastruktury lotniczej i lotniskowej (portów lotniczych, urządzeń i systemów wspomagających).
Innym rodzajem lotnictwa jest lotnictwo wojskowe przeznaczone do obrony powietrznej obszaru kraju (lub innego terytorium w ramach zobowiązań sojuszniczych), ale również do osłony i wsparcia wojsk własnych, osłony ludności cywilnej i najważniejszych (ze względu na zapewnienie funkcjonowania) obiektów w państwie. Jego zadaniem jest zapewnienie szybkiej reakcji na zagrożenie (siły powietrzne są pierwszym rodzajem wojsk reagującym na atak) w różnych obszarach (odległościach działań), oddziaływanie radioelektroniczne i nadzorowanie obszaru walki, a także przekazywanie i analiza danych oraz informowanie o zagrożeniach (w tym o użyciu różnych rodzajów broni przez przeciwnika). Wśród tych zadań należy podkreślić zapewnienie transportu i ewakuacji medycznej (MEDAVAC), ratownictwa (SAR i Combat SAR), czy pełnienie misji Air Policing np. w ramach przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym z powietrza.
Osłona ludności cywilnej, osłona i wsparcie wojsk własnych oraz osłona najważniejszych obiektów na obszarze kraju wymaga zapewnienia funkcjonowania lotnictwa wojskowego opartego na wysokim poziomie profesjonalizmu zarówno w kontekście bezpośrednich działań i wykonania zadania bojowego jak również pozyskiwania, weryfikacji i analiz danych od których często zależy powodzenie misji. System informacyjny odgrywa zatem pierwszoplanową rolę zarówno w działaniach militarnych jak i operacjach o charakterze niemilitarnym. Utrzymanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa wymaga zdolności do pozyskiwania i analizy danych, które pozwolą na identyfikację zagrożeń, ocenę ryzyka i możliwości zarządzania nim w celu minimalizacji niepożądanych skutków, czyli ograniczania wypadków i incydentów lotniczych oraz ograniczenia ofiar w ludziach i strat w sprzęcie.
Podstawowymi wartościami budującymi ten system muszą być m.in.: świadomość zagadnień związanych z bezpieczeństwem, zachowanie właściwych zasad ustalania struktur i zasad w organizacjach i jednostkach, wyposażenie w kompetencje i obowiązki adekwatnie do odpowiedzialności w odniesieniu do bezpieczeństwa na każdym poziomie organizacji.
Pomimo różnicy zadań stojących przed poszczególnymi rodzajami lotnictwa (cywilne, państwowe) zasadnym i pożądanym krokiem z punktu widzenia budowania bezpieczeństwa na szczeblu narodowym byłoby zintegrowanie działań podejmowanych na poziomie państwa w zakresie legislacji i polityki celów w tym obszarze. Polska przestrzeń powietrzna (FIR EPWW – inaczej FIR Warszawa) rozciąga się nad polskim obszarem lądowym, wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym, oraz nad wodami pełnego Morza Bałtyckiego, w której na podstawie umów międzynarodowych działają polskie służby ruchu lotniczego (ATS). Pomimo obowiązującego podziału i zagospodarowania przestrzeni powietrznej, które de facto powinny skutecznie eliminować ryzyko niebezpiecznych zbliżeń statków powietrznych, organizacje i służby ruchu lotniczego (PAŻP) dokonują zgłoszeń dotyczących braku separacji lotów. Tego typu zdarzenia powinny należeć do zagadnień, które w środowisku lotniczym winny być poddawane analizom i szczególnemu monitorowaniu w ramach tzw. wskaźników poziomu bezpieczeństwa.
W literaturze pojęcie bezpieczeństwo przyjmuje wiele znaczeń, w zależności od punktu widzenia i dziedziny nauki czy odniesienia do elementu życia społeczno-gospodarczego, jednakże z uwagi na problematykę poruszaną w artykule termin bezpieczeństwo oznacza stan, w którym możliwość uszkodzenia ciała lub mienia jest zredukowana i utrzymywana na akceptowalnym poziomie lub poniżej tego poziomu poprzez ciągły proces identyfikacji zagrożeń i zarządzania ryzykiem dotyczącym bezpieczeństwa. (Pkt 2.1.1. ICAO, Podręcznik Zarządzania Bezpieczeństwem (SSM), wyd. 3, Montreal 2013, Doc 9859; tekst zawarty w dokumencie: Wytyczne nr 11 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z 24 listopada 2015 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania wymagań ustanowionych przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Doc 9859, Dz. Urz. ULC poz. 64.)