System AGS ma wykonywać zadania związane z bezpieczeństwem granic państw NATO (tak lądowych jak i morskich), ochroną żołnierzy i cywilów oraz zarządzaniem kryzysowym i pomocą humanitarną.

21 listopada ubiegłego roku Northrop Grumman poinformował o udanym locie transatlantyckim pierwszego bezzałogowego statku powietrznego (BSP) RQ-4D, mającego już wkrótce wypełniać zadania rozpoznawcze na rzecz Sojuszu Północnoatlantyckiego. To pierwszy z pięciu planowanych do wdrożenia do eksploatacji samolotów bezzałogowych, dostarczony do Europy dla potrzeb sojuszniczego systemu obserwacji obiektów naziemnych z powietrza NATO AGS.

Samolot bezzałogowy RQ-4D wystartował 20 listopada 2019 r. z Palmdale w Kalifornii i wylądował około 22 godziny później, 21 listopada, we włoskiej bazie sił powietrznych Sigonella. Zbudowany w Stanach Zjednoczonych BSP spełnia wymagania certyfikacyjne typu wojskowego, wymagane do samodzielnego poruszania się w przestrzeni powietrznej nad Europą, wydane przez europejską agencję ds. bezpieczeństwa lotniczego EASA. RQ-4D to wersja wykorzystywanych od wielu lat przez Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych bezzałogowych samolotów rozpoznawczych Global Hawk. Bezzałogowce zakupione przez Sojusz Północnoatlantycki dostosowano do jego wymagań, będą one prowadzić działania rozpoznawczo-kontrolne w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
W skład systemu NATO AGS wchodzą bezzałogowe platformy powietrzne z zaawansowanymi systemami radarowymi, elementy naziemne i wsparcia. Głównym elementem kontrolnym jest główna baza operacyjna systemu MOB (Main Operation Base), mieszcząca się w Sigonelli na Sycylii. Stąd będą startować samoloty bezzałogowe systemu NATO AGS. Dyżur będzie pełniony jednocześnie przez dwa samoloty, a dane pochodzące z radarów SAR-GMTI, zamontowanych na ich pokładach, analizować mają dwa zespoły specjalistów. Od wielu lat program AGS NATO jest wciąż bardzo ważną inicjatywą państw Sojuszu Północnoatlantyckiego, ale nie do końca jeszcze zrealizowaną. Jednak brakuje już tylko małych kroczków do osiągnięcia pełnej gotowości operacyjnej. Jest to rozwiązanie bardzo podobne do funkcjonujących już prawie cztery dekady natowskich sił wczesnego ostrzegania i powietrznej kontroli NAEW&CF (NATO Airborne Early Warning and Control Forces).

System AGS składa się z dwóch komponentów: powietrznego oraz lądowego, który będzie zapewniał nie tylko obsługę analityczną i wsparcie techniczne misji, ale także prowadził szkolenia personelu.

Celem systemu NATO AGS będzie uzupełnienie luki w bardzo ważnych zdolnościach rozpoznawczych Sojuszu Północnoatlantyckiego. O powodzenie tej inicjatywy dba nie tylko grupa państw należących do NATO. Na sukcesie tej inwestycji w bezpieczeństwo, w dużym stopniu zależy, wszystkim tym, którzy wiedzą, że tylko pozyskiwanie nowych zdolności może nam pomóc w zachowaniu bezpieczeństwa w Europie i na świecie. Ta ważna inicjatywa polega na ciągłym monitoringu tego wszystkiego co dzieje się na lądzie i morzu również w pewnej odległości od terytorium Sojuszu Północnoatlantyckiego, przez całą dobę, w każdych warunkach atmosferycznych. Ważnym zadaniem jest zapewnienie najnowocześniejszych zdolności rozpoznawczych w zakresie zdolności wywiadowczych, obserwacji i rozpoznania ISR (Intelligence, Surveillance and Reconnaissance).

Po wielu latach wzlotów i upadków ostatecznie grupa 15 państw wspólnie zdecydowała się pozyskać te niezwykle istotne zdolności w zakresie NATO AGS, czyli zbudowanie zintegrowanego systemu składającego się z trzech elementów: lotniczego, naziemnego i wsparcia. Segment powietrzny NATO AGS ma składać się z pięciu nie uzbrojonych wyposażonych w radar BSP RQ-4D Global Hawk. Ta amerykańska bardzo dobrze już znana bezzałogowa platforma powietrzna bazuje na konstrukcji wyprodukowanego przez korporację Northrop Grumman samolotu Global Hawk Block 40, wyposażonego w radar, zbudowany w tech-nologii MP-RTIP (Multi Platform – Radar Technology Insertion Program), a także łączność Line-of-Sight i Beyond-Line-of Sight, sięgającą na bardzo daleki zasięg oraz dysponującą szerokopasmowymi łączami transmisji danych.

Segment naziemny NATO AGS będący ważnym elementem tego nowego systemu składa się z dedykowanych obiektów wspierających misję rozpoznawczą samolotu bezzałogowego z AGS MOB oraz szeregu stacji naziemnych zbudowanych w konfiguracjach mobilnych, transportowalnych i przenośnych, które są zdolne do łączenia i przetwarzania danych, z możliwościami ich eksploatacji. Te urządzenia są wyposażone w interfejsy zapewniające wysoki poziom interoperacyjności z wieloma użytkownikami danych. Według NATO segment naziemny tego systemu będzie stanowić bardzo ważny interfejs między zasadniczym systemem AGS należącym do NATO, a szeroką gamą systemów dowodzenia, kontroli, wywiadu, obserwacji i rozpoznania C2ISR (Command, Control, Intelligence, Surveillance & Reconnaissance). Segment naziemny będzie komunikować się z wieloma już wdrożonymi systemami. Będzie współpracować z wieloma użytkownikami operacyjnymi, a także funkcjonować z dala od obszaru wyznaczonego do nadzoru z powietrza.

Takie wielodomenowe użycie systemu NATO AGS będzie się odbywało w celu stałego zapewnienia świadomości sytuacyjnej na teatrze działań wojennych dla potrzeb m.in. dowódców rozmieszczonych w rejonach rozwinięcia sił. Ponadto system AGS będzie w stanie wspierać szeroki wachlarz misji, wykraczających daleko poza strategiczne lub taktyczne rozpoznanie. Za pomocą tych elastycznych narzędzi będzie mogła być realizowana: ochrona ludności cywilnej, kontrola graniczna i zapewnienie bezpieczeństwa na morzu, misje antyterrorystyczne, wsparcie procesu zarządzania kryzysowego i pomoc humanitarna w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wsparcie akcji poszukiwawczo-ratowniczych.

Historia stworzenia systemu obserwacji obiektów naziemnych z powietrza NATO AGS jest długa i skomplikowana i często wymagała kompromisów. W 1992 r. na podstawie analizy wzrostu gospodarczego, przeprowadzanej co roku w NATO, przez Komitet Planowania Obrony, została zdefiniowana możliwość wspólnego pozyskania nowych zdolności przez państwa NATO. Wówczas uważano, że Sojusz Północnoatlantycki powinien dążyć do podjęcia prac nad wzmocnieniem potencjału w zakresie obserwacji z powietrza obiektów naziemnych, uzupełnianym w miarę możliwości, przez interoperacyjne z nowym zintegrowanym systemem należące do kilku państw inne już funkcjonujące i tworzone dopiero pokładowe systemy rozpoznania.

Od samego początku prac spodziewano się, że ze względu na obiecujące wskaźniki wzrostu gospodarczego, sojuszniczy system obserwacji obiektów naziemnych z powietrza NATO AGS, będzie mógł opierać się na kilku rodzajach narzędzi wykorzystywanych do nadzoru sytuacji naziemnej. Brano pod uwagę wszystkie już funkcjonujące narodowe systemy zdolne do monitorowania sytuacji. Rozważano koncepcje budowy amerykańskiej wersji systemu TIPS (Transatlantic Industrial Proposed Solution) lub europejskiej opartej na opracowaniu nowego radaru pokładowego; europejska inicjatywa otrzymała oznaczenie SOSTAR (Stand off Surveillance Target Acquisition Radar). Jednak wszystkie te próby grup państw, różniących się poglądami na tworzenie nowych zdolności, nie uzyskały wystarczającego wsparcia ze strony Sojuszu Północnoatlantyckiego, tak aby umożliwić przystąpienie do ich realizacji. Główny powód braku zgody państw NATO, to podział na te kraje, które popierały pomysł Stanów Zjednoczonych z zastosowaniem programu radarowego TCAR (Transatlantic Cooperative Advanced Radar) i na te, które obstawały przy propozycji europejskiej (SOSTAR).

We wrześniu 1999 r., wkrótce po wstąpieniu Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego, dołączyliśmy do szerokiego grona państw NATO, które aktywnie wspierały tę ważną inicjatywę sojuszniczą. W tym czasie trwał konflikt na Bałkanach i trudno było wykluczyć, że sytuacja na świecie będzie wolna od kolejnych kryzysów lub nawet wojen. Dlatego w tej sytuacji tego typu zdolności uważano za niezbędne.

W 2001 r. po terrorystycznych atakach na Stany Zjednoczone, Rada Północnoatlantycka postanowiła ożywić pomysł budowy systemu NATO AGS poprzez uruchomienie programu rozwojowego dostępnego dla wszystkich państw członkowskich. W 2004 r., w NATO postanowiono wybrać to, co oznaczało kompromis pomiędzy stanowiskiem państw europejskich i Stanami Zjednoczonymi. Na bazie tego kompromisu postanowiono wspólnie zbudować flotę mieszanych platform powietrznych NATO AGS, załogowych i bezzałogowych. Segment powietrzny NATO AGS miały stanowić europejskie samoloty załogowe typu Airbus A321 oraz rozpoznawcze bezzałogowce zbudowane przez przemysł Stanów Zjednoczonych, BSP RQ-4 Global Hawk. Segment naziemny NATO AGS miał obejmować szeroki zestaw stacjonarnych i mobilnych stacji naziemnych zdolnych do transferu danych z systemu do wybranych użytkowników.

W 2007 r., ze względu na coraz mniejsze budżety obronne państw europejskich, państwa NATO zdecydowały się na zaprzestanie dalszych prac nad wdrażaniem w życie dość drogiej opcji mieszanej floty platform powietrznych NATO AGS, a zamiast tego zaproponowano tańszą i uproszczoną opcję zbudowania systemu NATO AGS, w której segment powietrzny NATO AGS miał się opierać wyłącznie na sprawdzonych bezzałogowych samolotach rozpoznawczych, czyli w praktyce oznaczało to pozyskanie amerykańskich BSP Global Hawk Block 40. Był to w tym czasie jedyny w pełni operacyjny w państwach NATO samolot bezzałogowy zaliczany do największej w NATO klasy III i w dodatku kategorii wysoki pułap i duża długotrwałość lotu HALE (High Altitude, Long Endurance) oraz związanego z tym BSP radaru przeznaczonego do rozpoznania radiolokacyjnego typu MP-RTIP (Multi Platform Radar Technology Insertion Program).

Według producenta radar był zdolny do wykrywania i śledzenia ruchomych celów naziemnych, mapowania terenu, a także obserwacji obiektów powietrznych – w tym pocisków samosterujących lecących na małej wysokości, w każdych warunkach atmosferycznych, w dzień i w nocy. Radar jest oparty na technologii AESA (Active Electronically Scanned Array – antena z aktywnym elektronicznym skanowaniem).

W lutym 2009 r., państwa członkowskie NATO uczestniczące dalej w programie (nie wszystkie) rozpoczęły proces podpisywania memorandum o porozumieniu NATO AGS PMOU (Program Memorandum of Understanding). Był to dokument wynegocjowany w gronie państw NATO (w tym Polska), które zdecydowały się aktywnie poprzeć tą inicjatywę i brać udział w pozyskaniu niezbędnej infrastruktury dla nowego sojuszniczego systemu.

W tym czasie Polska w obliczu kryzysu gospodarczego, który na wiosnę tego samego roku zagroził swoimi skutkami, nie zdecydowała się ostatecznie na podpisanie tego dokumentu i w kwietniu wystąpiła z tego programu, zaznaczając jednocześnie, że w sytuacji, kiedy poprawi się sytuacja gospodarcza może powrócić do aktywnego wspierania tej ważnej inicjatywy. Ostatecznie w 2013 r. Polska powróciła do grona państw NATO nadal pozostających w programie i jako piętnaste z nich postanowiła wspólnie dokończyć tę ważną inicjatywę Sojuszu Północnoatlantyckiego. W programie znalazły się następujące państwa: Bułgaria, Dania, Estonia, Niemcy, Litwa, Łotwa, Luksemburg, Włochy, Polska, Republika Czeska, Norwegia, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Stany Zjednoczone.