Atlantique 1 w locie nad morzem z podwieszonym pod prawym skrzydłem zasobnikiem rozpoznawczym.

Morskie samoloty patrolowe i zwalczania okrętów podwodnych bazowania lądowego stanowią wyposażenie sił zbrojnych wielu państw mających dostęp do morza. Burzliwy rozwój takich maszyn rozpoczął się w okresie II wojny światowej i trwa do dziś, a znaczenie w działaniach bojowych stale wzrasta. Samoloty tej klasy, oprócz realizacji zadań, do których zostały zaprojektowane, wykonują również misje poszukiwawczo-ratownicze czy rozpoznawcze (w tym rozpoznania elektronicznego). W ostatnich latach spełniają coraz częściej rolę latających stanowisk dowodzenia, a nawet służą do wsparcia lotnictwa taktycznego w operacjach nad lądem, wykonując uderzenia z zastosowaniem uzbrojenia precyzyjnego.

Do takich samolotów, ściśle kojarzonych z lotnictwem morskim, należy francuski Dassault (Bréguet) Atlantique 2 (ATL 2), spadkobierca tradycji maszyny Bréguet 1150 Atlantique/Atlantic (ATL 1), znanej doskonale polskim pilotom z licznych przechwyceń nad Bałtykiem maszyn niemieckiego Marineflieger w latach 60., 70. i 80. W służbie Aéronavale, sukcesywnie modernizowany na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat, w oczekiwaniu na długo wypatrwanego następcę, przechodzi obecnie proces kolejnego wydłużenia życia i dostosowania do wymogów współczesnego pola walki.

Dwie maszyny Atlantique 1 sfotografowane w bazie BAN Nîmes-Garrons w kwietniu 1987 r. Na pierwszym planie egzemplarz nr 49.

Początki – samolot patrolowy Atlantique 1/Atlantic

Lata 50. i 60. to okres szybkiego rozwoju sowieckich sił morskich, a zwłaszcza floty podwodnej. Zanim jeszcze do służby weszły pierwsze jednostki z napędem nuklearnym projektów 627/627A i 658, jej możliwości i bardzo duża liczba okrętów coraz bardziej niepokoiły przywódców państw NATO. W odpowiedzi na rosnące zagrożenie, w tym atakami rakietowymi, europejskie państwa Sojuszu Północnoatlantyckiego ogłosiły konkurs na nowy morski samolot bazowania lądowego, zdolny do efektywnego zwalczania okrętów podwodnych i długotrwałego patrolowania akwenów morskich. Miał on zastąpić używane dotąd amerykańskie samoloty Lockheed P2V-5/-6/-7 Neptune, które swymi korzeniami sięgały jeszcze lat II wojny światowej. W 1957 r. został ogłoszony konkurs na samolot patrolowy lotnictwa morskiego NBMR2 Nato Maritime Patrol Aircraft (NATO Basic Military Requirement 2). Spośród ponad 20 projektów z dziewięciu państw zwycięzcą została w 1959 r. francuska konstrukcja Br. 1150 Atlantique (raport Committee of Armements AC/74-D/316) renomowanej firmy Bréguet.

Co ciekawe, w pierwszym okresie prac koncepcyjnych w programie uczestniczyły również Stany Zjednoczone, ale z ich perspektywy dwusilnikowy samolot patrolowy nie mógłby spełniać wszystkich zadań wymagających długotrwałych lotów nad wodami oceanów Atlantyckiego, Indyjskiego i Spokojnego, które to akweny miały kluczowe znaczenie z punktu widzenia osłony operacji sił okrętowych US Navy. Europejska konstrukcja miała działać głównie nad północnym Atlantykiem, Morzem Północnym i Śródziemnym czy atlantyckimi wybrzeżami północnej i zachodniej Afryki. Jednak w przeciwieństwie do takich samolotów patrolowych i ZOP jak brytyjski Hawker Siddeley Nimrod (oblot maj 1967 r.), amerykański P-3 Orion (listopad 1959 r.) czy sowiecki Ił-38 (wrzesień 1961 r.), które powstały w wyniku konwersji cywilnych samolotów pasażerskich, Atlantique/Atlantic był konstrukcją specjalnie zaprojektowaną, niemającą cywilnego kuzyna.
Po dwóch latach od rozstrzygnięcia konkursu powstało europejskie konsorcjum SECBAT (Société Européenne de Construction de Bréguet Atlantic) mające sfinalizować rozwój i uruchomić produkcję nowego samolotu dla europejskich członków NATO. Partnerami przemysłu francuskiego zostały zakłady Fokker z Holandii i Dornier z Niemiec, a za jednostkę napędową odpowiadał brytyjski Rolls-Royce i niemiecka firma Motoren- und Turbinen-Union Friedrichshafen (MTU).

Prototyp oblatano 21 października 1961 r. w Tuluzie. Przez następne cztery lata trwały testy dwóch samolotów prototypowych (drugi oblatano w lutym 1962 r.) i dwóch maszyn przedseryjnych (luty 1963 oraz wrzesień 1964 r.), okupione 19 lutego 1962 r. stratą drugiego prototypu i śmiercią jego trzyosobowej załogi.

6 czerwca 1963 r., jeszcze przed zakończeniem rozwoju maszyny, Francja i Niemcy złożyły zamówienie na 60 egzemplarzy seryjnych (odpowiednio 40 i 20). Ich dostawy rozpoczęły się w 1965 r., a zakończyły w 1968 r. Kolejna partia, licząca dziewięć maszyn, zamówiona została w 1968 r. przez Holandię. Ich dostawę zakończono w 1972 r. Także w 1968 r. 18 zamówiły Włochy. Dostawy tych maszyn, produkowanych przy udziale zakładów włoskich firm Aeritalia i Alfa-Romeo, rozpoczęły się w 1972 r. i trwały do 1974 r., kiedy produkcja Atlanticów 1 została ostatecznie zakończona po przekazaniu 87 maszyn seryjnych. W 1976 r. do grona ich użytkowników dołączyło lotnictwo morskie Pakistanu, który kupił trzy maszyny tego typu z zasobów Aéronavale.

Samoloty Atlantique 1, określane też ATL 1, francuskiego lotnictwa morskiego, działające w ramach patroli morskich PATMAR (Patrouille maritime), wykonywały różnorodne zadania. Podstawowym było wykrywanie, śledzenie i zwalczanie okrętów podwodnych przeciwnika, ale także rażenie celów nawodnych przy użyciu pocisków rakietowych „powietrze–woda”, wykonywanie zadań rozpoznawczych, patrolowanie akwenów morskich. W późniejszych latach doskonale się sprawdziły również we współpracy z wojskami lądowymi, wykonując na ich rzecz rozpoznanie i spełniając funkcję latających stanowisk dowodzenia. Realizowały również zadania z zakresu ratownictwa SAR, a także prowadziły patrole ekologiczne, wykrywając i śledząc zanieczyszczenia na powierzchni mórz.

Maszyny były wyposażone w dwa brytyjskie silniki turbośmigłowe Rolls-Royce Tyne RB109 RTy.11 o mocy po 4169 kW/5665 KM, napędzające czterołopatowe nastawne śmigła Ratier o średnicy 4,8 m. Samolot o długości 36,3 m, rozpiętości 31,75 m i wysokości 11,33 m miał masę własną 24 000 kg i maksymalną startową 43 500 kg. Maksymalna prędkość osiągana przez ATL 1 to 660 km/h, przelotowa 570 km/h, patrolowa 315 km/h, a pułap 9145 m. Zasięg podczas misji patrolowych określano na niespełna 8000 km (do przebazowania 9075 km), a długotrwałość lotu sięgała 18 godzin.