16 grudnia stocznia Saab Kockums w Karlskronie przekazała FMV okręt podwodny Uppland. Druga jednostka typu A19 Gotland zakończyła tym samym remont i modernizację w połowie cyklu operacyjnego i powróciła do składu szwedzkiej 1. Flotylli Okrętów Podwodnych z bazą w Karlskronie.

Modernizacja pary z trzech okrętów typu Gotland, jakimi dysponuje Marinen, jest częścią programu utrzymania potencjału sił podwodnych Królestwa Szwecji i towarzyszy najważniejszej związanej z tym inwestycji - zakupowi dwóch jednostek nowej generacji typu A26 Blekinge. Program odmłodzenia Gotlandów nazwano HTMGtd (Halvtidsmodifiering Gotland).

HTMGtd

Administracja Zaopatrywania Sił Zbrojnych (FMV, Försvarets materielverk) zawarła 30 czerwca 2015 r. kontrakt z koncernem Saab na budowę dwóch jednostek typu A26 do zastąpienia dwóch starych typu A17 Södermanland i modernizację w połowie cyklu operacyjnego pary A19 - Gotlanda i Upplanda. Dzięki temu Södermanlandy mogą trafić do Polski jako rozwiązania pomostowe w programie Orka.

Przed zawarciem umowy przedstawiciele Saaba i FMV przeprowadzili szereg konsultacji w celu określenia optymalnego zakresu prac. Wybrano metodą zakładającą rozcięcie kadłuba mocnego, co ułatwiło wymianę mechanizmów, montaż nowych i pozwalało na odrzucenie barier rozmachu HTMGtd, tym bardziej, że Gotlandy przystosowano do tego zabiegu już na etapie projektowania zarówno w sensie konstrukcji kadłuba i instalacji, jak też zapasu wyporności. Kockums wcześniej dokonał siedmiokrotnie podobnych zabiegów, zdobywając w tym zakresie doświadczenie większe niż inne stocznie na świecie.

Rozcięty i rozsunięty kadłub Gotlanda. Dzięki tej operacji możliwa była wymiana urządzeń i systemów wielkogabarytowych i ułatwiona reszta prac. Fot. Saab

W ramach HTMGtd zdecydowano o wyborze tych samych systemów, jakie przewidziano do A26. Dzięki temu osiągnięto ujednolicenie wyposażenia, prowadzące do standaryzacji sprzętowej (serwis i części zamienne) oraz ułatwienia szkolenia załóg i możliwość sprawdzenia przyjętych rozwiązań przed ukończeniem budowy prototypowego A26. Kontrakt wartości 420 mln SEK na zakup sensorów do A26 i modernizowanych A19 Saab zawarł 8 grudnia 2014 r., zaś kolejny, podnoszący kwotę do 1,1 mld SEK, w roku następnym.

Celem HTMGtd jest nie tylko sprawdzenie nowych urządzeń, lecz przedłużenie służby wspomnianej pary poza rok 2025 przy zachowaniu wysokich parametrów operacyjnych.

Każdy z okrętów rozcięto za kioskiem, tuż za znajdującym się tam koferdamem, mieszczącym śluzę ewakuacyjną i dzielącym wnętrze kadłuba na dwa przedziały wodoszczelne, po czym rozsunięto obie części. Kolejnym krokiem było sprawdzenie stanu istniejących urządzeń, ich demontaż oraz przekazanie FMV mechanizmów niepodlegających wymianie. Następnie remontowi poddano poszczególne pomieszczenia, ułożono nowe instalacje kablowe i armaturę. W dalszej kolejności wydłużono kadłub mocny. Odbyło się to poprzez wspawanie do tylnej jego części dodatkowego pierścienia o długości ok. 2 m. Wstawka w kadłubie nie była przeznaczona do montażu konkretnego wyposażenia, lecz uzyskania dodatkowej przestrzeni, co różni ją np. od modułów z napędem AIP wstawianych do istniejących okrętów, mierzących po 10 i więcej metrów. Te ostatnie mają własne zbiorniki balastowe, dzięki którym, mimo swej wielkości, są neutralne dla wyważenia okrętu. Tymczasem ograniczenie długości dodatkowego „plastra” kadłuba, który nie ma zbiorników balastowych, wynikało z dostępnego, projektowego zapasu wyporności. Większy mógłby negatywnie wpłynąć na właściwości morskie jednostki.

Zmodernizowany Gotland en face. Dobrze widać rozmieszczenie nowych systemów aktywnych – sonaru przeciwminowego i precyzyjnej echosondy wielowiązkowej. Fot. Saab

Po zakończeniu wymiany wyposażenia kadłub zamknięto, przystępując do sprawdzenia połączeń i przygotowania do rozruchów mechanizmów. Oba okręty mają po 50 systemów lub urządzeń nowych bądź zmodernizowanych, z których „ponad 20” jest wspólnych dla typów A19 i A26.

Prawie jak A26

Oba Gotlandy otrzymały nowe systemy obserwacji technicznej, w tym urządzenia hydrolokacyjne, radiolokacyjne i optoelektroniczne.

Na dziobie zamontowano sonar aktywny SA9510S i echosondę wielowiązkową EM 2040 Dual RX – oba urządzenia produkcji Kongsberg Maritime. Pierwszy służy do nawigacji podwodnej i omijania przeszkód, w tym wykrywania min kotwicznych i dryfujących. Generuje alarmy na konsoli operatora w czasie pozwalającym na wykonanie manewru unikowego. Ponadto służy on do mapowania profilu dna morskiego przed okrętem. Obie funkcje – wykrywania min i nawigacyjną – może wykonywać jednocześnie. Sonar generuje obrazy 3D w wyniku obserwacji w zakresie 120^o w poziomie i 90^o w pionie. Wspomaga go echosonda wysokiej rozdzielczości. Jej maksymalna rozdzielczość wgłębna to 0,1% mierzonej głębokości, co w połączeniu z elektroniczną stabilizacją wiązki, w warunkach nawigacji podwodnej daje obraz niemal fotograficzny.

Kolejną nowością jest usunięcie jedynego peryskopu Thales Optronics CK038 z konwencjonalnym kanałem optycznym. Zastąpił go maszt optoelektroniczny Safran Series 30 SOM (search optronic mast). Ma on konstrukcję niepenetrującą kadłuba mocnego i umieszczono go w teleskopowym, opływowym maszcie z tworzyw sztucznych, zaś sensory połączono z systemem walki jednostki za pośrednictwem światłowodów. Maszt działa w sposób automatyczny. Po wyjściu na głębokość peryskopową jego głowica wystawiana jest nad powierzchnię i w ciągu kilku sekund wykonuje pełny obrót lustrujący otoczenie, po czym jest chowana. Dzięki temu, oraz pokryciu pochłaniającemu promieniowanie mikrofalowe, pomimo sporej grubości części głowicowej, jej wykrycie środkami radiolokacyjnymi jest bardzo trudne. Zarejestrowany materiał jest analizowany przez oprogramowanie, które tworzy obrazy panoramiczne, dokonuje wstępnej, automatycznej selekcji obiektów podejrzanych i pozwala na powiększenie cyfrowego obrazu wysokiej rozdzielczości, umożliwiając identyfikację celu.

Do wymiany przeznaczono również taktyczny system rozpoznania radiotechnicznego RESM. Pierwotny – Thales Manta S został zmieniony przez Exelis (Harris) ES-3701U. System przechwytuje, analizuje i identyfikuje sygnały w pasmach radiolokacyjnych, nawet w warunkach zakłóceń celowych.

Zmiany w systemach obserwacji skutkowały koniecznością wymiany systemu walki. Było to spowodowane też jego zestarzeniem się i kresem eksploatacji. Dotychczasowy Saab (wcześniej CelsiusTech Systems) IPS-19, będący „podwodną“ odmianą 9LV Mk 3, znany w Marinen jako SESUB 940, został zastąpiony nowszą wersją. Będzie ona podstawą do jego dalszej ewolucji, zaś po wprowadzeniu zmian w oprogramowaniu na skutek doświadczeń ze zmodernizowanymi Gotlandami, jego trzecia wersja zostanie zastosowana na A26. Nowy system walki zabezpieczono przy tym przed cyberatakami. Wymianie uległy też jego konsole operatorskie.

Schemat przedstawiający obszary wspólne dla zmodernizowanych okrętów typu A19 i budowanych A26. Fot. Saab

W części mechanicznej najważniejszą nowością jest zastąpienie dotychczasowych modułów AIP z silnikami Stirlinga Mk II, najnowszą odmianą Mk III, w której wprowadzono zmiany wpływające na ogólny wzrost wydajności.

Zmodernizowane Gotlandy wyposażono w pionową śluzę w obudowie kiosku, prze którą będzie mogło wydostać się na zewnątrz do 3-4 uzbrojonych operatorów sił specjalnych. To rozwiązanie podobne do zastosowanego na przebudowanych Södermanlandach, natomiast na A26 będzie Multimission Portal, czyli śluza o kształcie wyrzutni torped, długości 6000 i średnicy 1500 mm zamontowana poziomo na dziobie. Można będzie w niej transportować pojazdy podwodne różnego przeznaczenia, sprzęt dla nurków i do ośmiu komandosów, lub inne wyposażenie, jak również za jej pośrednictwem wysyłać je do akcji pod wodą.

Zmodernizowane Gotlandy będą mogły używać nowe lekkie 400 mm torpedy wielozadaniowe Saab Tp47. Ich uniwersalność ma wynikać ze zdolności zwalczania okrętów podwodnych, ale także uszkadzania jednostek nawodnych, a nawet ograniczonych działań przeciwtorpedowych. Do jej ważnych cech należy możliwość naprowadzania przewodowego i samonaprowadzania, napęd elektryczny z pędnikiem pump-jet, pozwalający na poruszanie się ze zmienną prędkością – bardzo małą poszukiwania (ok. 15 węzłów) i maksymalną ataku (ok. 45 w.), zapas energii na godzinę pływania w różnym tempie oraz zdolność do działania w wodach bardzo płytkich. Ma być gotowa do produkcji w 2021 r., a wejść do użycia dwa lata później. Pierwsze strzelania z Tp47 z Gotlanda odbyły się w maju tego roku.

Załadunek torpedy lekkiej Tp47 na Gotlanda przed strzelaniem próbnym. Ten nowy model uzbrojenia trafi na szwedzkie okręty podwodne oraz szwedzkie i fińskie korwety. Fot. Tina Skiöld/FMV

Modernizacja objęła podniesienie komfortu pracy i wypoczynku załogi oraz dostosowanie do cywilnych wymogów IMO (Międzynarodowa Organizacja Morska). Po omówionych zabiegach długość całkowita okrętu wzrosła do 62 m, a wyporność nawodna do 1580 t.

Rozwiązanie pomostowe

Jak wiadomo, Saab oferuje w programie Orka jednostki typu A26, a wraz z nimi tzw. gap-fillera, czyli okręt tymczasowo zapewniający ciągłość utrzymania polskiej kadry podwodnej po wycofaniu pozostałych Kobbenów, które nastąpi niebawem.

Södermanland sfotografowany w Sundzie. Dwa okręty typu A17 mają trafić pod polską banderę tymczasowo lub... zamiast nowych Orek. Fot. Saab

Trwają polsko-szwedzkie rozmowy międzyrządowe na temat odkupienia obu Södermanlandów. Jest jasne, że jeśli do tego dojdzie, zanim podniosą biało-czerwone bandery, będą musiały przejść remonty i zapewne modernizacje. Choć na razie nie ma na ten temat rzetelnych informacji, można sobie wyobrazić, że proces ten mógłby wyglądać podobnie do HTMGtd. Oczywiście jego zakres będzie zależał od wymagań i hojności strony polskiej.