Samolot myśliwsko--bombowy Su-34 jest „koniem roboczym” rosyjskiego lotnictwa wojskowego w wojnie z Ukrainą.
Suchoj Su-34 to samolot myśliwsko-bombowy wywodzący się z myśliwca Su-27 i będący następcą bombowca taktycznego Su-24M. Samolot ma przede wszystkim za zadanie izolację rejonu działań bojowych, co polega na odcięciu wojsk przeciwnika od zaopatrzenia z tyłu. W tym celu Su-34 ma niszczyć ważne obiekty, węzły komunikacyjne, transporty wojskowe, składy itp., kilkaset kilometrów za linią frontu. Lecąc na małej wysokości z czterema tonami uzbrojenia Su-34 ma promień działania 600 km, a na dużej wysokości – 1100 km. Formalnie do uzbrojenia samolot został przyjęty dekretem prezydenta Rosji 18 marca 2014 r. Co ciekawe, w dokumencie tym zmieniono klasyfikację samolotu. Przez lata był on określany jako bombowiec taktyczny, na podobieństwo poprzedniego Su-24, ale wraz z przyjęciem do uzbrojenia został przeklasyfikowany na samolot myśliwsko-bombowy. Tym niemniej, jednostki operacyjne wyposażone w Su-34 są nazywane w Rosji pułkami lotnictwa bombowego, a nie myśliwsko-bombowego.
Su-34 ma konfigurację „trójpłata”, z usterzeniem przednim, skrzydłem i usterzeniem ogonowym, typową dla myśliwców Suchoja generacji 4 plus. Kadłub ma szeroki, płaski przód i masywną belkę wystającą do tyłu. Pilot (miejsce po lewej stronie) i nawigator-operator systemu uzbrojenia siedzą obok siebie w wyjątkowo przestronnej kabinie. Załoga wchodzi do kabiny przez wnękę podwozia przedniego; osłona kabiny nie otwiera się. W związku ze zwiększoną masą wzmocniono podwozie; podwozie główne ma dwa koła w tandemie.
Ten samolot Su-34, 09, RF-93838 należy do 559. pułku lotnictwa bombowego WKS FR w Morozowsku.
Wyposażenie zadaniowe samolotu jest połączone w kompleks celowniczo-nawigacyjny K-102 firmy RPKB, składający się z komputera centralnego, systemu wyświetlania danych, celownika laserowo-telewizyjnego Platan, systemu nawigacji i innych elementów. Zamontowany pod kadłubem celownik I-255 B1/02 Platan firmy UOMZ zapewnia laserowe podświetlenie celu dla kierowanych lotniczych środków bojowych. Podczas lotu blok optyczny Platana jest schowany w kadłubie; wysuwa się podczas wykonywania zadania bojowego. Za pośrednictwem multipleksowej magistrali danych kompleks K-102 współpracuje z systemem radiolokacyjnym Sz141, aparaturą łączności radiowej S-103, systemem sterowania lotem SAU-10W, systemem zarządzania podwieszeniami SUO-10PW, systemem monitorowania stanu samolotu i innymi.
Głównym systemem kierowania ogniem samolotu myśliwsko-bombowego Su-34 jest system radioelektroniczny Sz141 firmy Leniniec, składający się z radaru W004, systemu walki elektronicznej Chibiny i urządzenia identyfikacji „swój-obcy” 623D; całością steruje komputer K-030B (Bagiet-10W). W004 (Sz141-02) to wielofunkcyjna stacja radiolokacyjna z pasywnym skanowaniem elektronicznym, pracująca w paśmie X (długość fali 3 cm) i umożliwiająca jednoczesne naprowadzanie uzbrojenia na cztery cele powierzchniowe (naziemne/nawodne); w zadaniach „powietrze-powietrze” może śledzić podczas skanowania 10 celów i naprowadzać uzbrojenie na cztery z nich jednocześnie. Zasięg wykrycia dużego okrętu wynosi 135 km, mostu kolejowego 100 km, poruszającego się czołgu 30 km i samolotu myśliwskiego 120 km; dane dotyczą wersji eksportowej radaru. Kolejnym systemem celowniczym jest radiolokacyjna stacja ostrzegawcza L-150 Pastel, służąca także do wskazywania celów dla pocisków przeciwradiolokacyjnych.
Su-34 wszedł do służby z podstawowym zestawem uzbrojenia, na który składają się typowe rosyjskie taktyczne pociski „powietrze-ziemia”, w tym duży pocisk taktyczny z telewizyjno-radiokomendowym systemem naprowadzania Ch-59M o zasięgu 115 km i pocisk przeciwradiolokacyjny Ch-31P o zasięgu 110 km. Uzbrojenie małego zasięgu to pociski Ch-29T naprowadzane telewizyjnie i Ch-29L naprowadzane laserowo oraz bomby naprowadzane telewizyjnie KAB-500Kr i KAB-1500Kr.
Ponieważ Su-34 przeznaczony jest do działania w środowisku w którym występuje silna obrona powietrzna, to został wyposażony w mocny system samoobrony L175W Chibiny-10W (Chibiny to pasmo górskie na Półwyspie Kolskim) wyprodukowany przez KNIRTI w Kałudze, przeznaczony do zakłócania radarów obrony powietrznej przeciwnika. Pod belką ogonową zamontowano siedem wyrzutni przeciwradiolokacyjnych i termicznych nabojów zakłócających, każda z czternastoma nabojami kalibru 50 mm. Jak zobaczymy dalej, w praktyce Su-34 nie radzi sobie nawet przy średnio silnej obronie przeciwlotniczej.
W 2005 r. Ministerstwo Obrony Rosji podpisało pierwszy kontrakt na 18 seryjnych Su-34 z dostawą do 2008 roku. Jednakże samolot był jeszcze niegotowy i po zrobieniu w Nowosybirsku 5 egzemplarzy (użytych później do prób) kontrakt został anulowany. Zamiast tego 10 listopada 2008 r. ministerstwo podpisało kolejny kontrakt na 32 Su-34, pierwsze samoloty przeznaczone dla jednostek operacyjnych; dostarczono je w latach 2010–2013. 25 lutego 2012 r. zakład dostał kolejne zamówienie na 92 Su-34 z dostawą do 2020 r.
Z dokumentów finansowych zakładu możemy dowiedzieć się, jaką cenę za Su-34 zapłaciło rosyjskie Ministerstwo Obrony. Za samoloty dostarczane w latach 2010 i 2011 płacono odpowiednio 1,058 mld i 1,110 mld rubli za sztukę, czyli 35 i 37 milionów USD, według ówczesnego kursu wymiany. Wartość kontraktu na 92 bombowce z 2012 r. wyniosła 140 miliardów rubli, czyli 51 milionów USD za samolot. Aby porównać to z cenami światowymi, właściwsze jest przyjęcie kursu przeliczeniowego skorygowanego o parytet siły nabywczej (PPP). Przy zastosowaniu takiej korekty, ceny rosyjskiego sprzętu wojskowego wyrażone w dolarach amerykańskich są od 1,9 do 2,3 razy wyższe niż przy zastosowaniu rynkowego kursu wymiany.
Od grudnia 2010 r. Su-34 trafiają do jednostek operacyjnych, gdzie zastępują Su-24M. W latach 2010-2013 baza w Woroneżu otrzymała dwie 12-samolotowe eskadry Su-34. W latach 2013-2016 trzy eskadry Su-34 trafiły do pułku w Morozowsku. W latach 2016-2017 pułk w Churbie koło Komsomolska nad Amurem otrzymał dwie eskadry Su-34. Jako czwarty, w latach 2018-2020, dwie eskadry Su-34 dostał pułk w Szagolu (Czelabińsk).
Ostatni samolot z partii 92 samolotów zamówionej w 2012 r. został dostarczony Siłom Powietrzno-Kosmicznym (WKS) Federacji Rosyjskiej w maju 2020 r., co oznacza średnie tempo produkcji 12 samolotów rocznie; maksymalne tempo osiągnięte w latach 2014-2015 roku wynosiło 18 maszyn rocznie.
Gdy realizacja poprzednich kontraktów dobiegała końca, wojsko zamierzało zamówić kolejne samoloty w zmodernizowanej wersji Su-34M (o której opowiemy niżej). Jednak nowa wersja nie była jeszcze gotowa, w związku z czym 25 sierpnia 2020 r. Suchoj otrzymał kontrakt na, podobno, 20 samolotów w przejściowej wersji Su-34 NWO z dostawą w latach 2021 i 2022. W sierpniu 2022 r. podczas forum Armia 2022 ministerstwo obrony złożyło kolejne zamówienie na nieznaną liczbę, prawdopodobnie 76 maszyn w wersjach Su-34 NWO i Su-34M, z dostawą do 2027 r.
Pierwsze cztery samoloty Su-34 NWO przekazano do 277. pułku lotnictwa bombowego w Churbie w listopadzie 2021 r.; za nimi przybyły cztery samoloty w czerwcu i trzy w listopadzie 2022 r. W Churbie nowe Su-34 NWO zastąpiły stare Su-24M2 w trzeciej eskadrze. W grudniu 2021 r. co najmniej jeden samolot Su-34 NWO trafił do ośrodka przeszkolenia załóg w Lipiecku; kolejne trzy przybyły do Lipiecka w grudniu 2022 r. Najwyraźniej samoloty te stacjonują w Lipiecku tymczasowo, na czas szkolenia pilotów kolejnej jednostki Su-34. Prawdopodobnie będzie to 11. mieszany pułk lotniczy w Marinowce koło Wołgogradu.
Można ocenić, że w czasie wojny rosyjsko--ukraińskiej tempo produkcji Su-34 w Nowosybirsku nie zwiększyło się w porównaniu do poprzednich lat, a być może nawet nieco spadło. W 2022 r. zakład w Nowosybirsku przekazał wojsku 10 samolotów. W 2023 r. rosyjskie WKS otrzymały na razie dwie partie Su-34 (1 czerwca i 9 października 2023 r.); prawdopodobnie każda miała dwa-cztery samoloty. Można spodziewać się kolejnej dostawy w grudniu 2023 r. Od początku wojny Rosjanie retuszują numery wojskowych statków powietrznych i dokładna wielkość dostaw jest nieznana.
W ten sposób do października 2023 r. jednostki operacyjne WKS otrzymały około 150 samolotów. Wiadomo o stracie trzech samolotów w pułku w Churbie w wypadkach (dwa zderzyły się w powietrzu 18 stycznia 2019 r., trzeci rozbił się w wyniku awarii technicznej 21 października 2020 r.), a cztery starsze egzemplarze zostały skasowane ze względów technicznych. Jeśli jeszcze uwzględnić stratę ponad 20 maszyn podczas wojny z Ukrainą, to Rosja ma obecnie około 120 samolotów Su-34.
Dwukrotnie, w latach 2000 i 2002, prototyp Su-34 użył systemu Chibiny do osłony elektronicznej formacji innych samolotów w Czeczenii. W sierpniu 2008 r. dwa samoloty wzięły udział w wojnie z Gruzją, zagłuszając gruzińskie stacje obrony powietrznej. Według oficjalnego oświadczenia, Su-34 wyposażony w system zakłócający Chibiny potwierdził swoją wysoką skuteczność w rzeczywistych warunkach bojowych.
Począwszy od 2015 r. Su-34 są w składzie rosyjskiego kontyngentu wojskowego w Syrii. Początkowo, jesienią 2015 r. do Hmeimim przerzucono cztery samoloty. W szczycie jesienią 2017 r. ich liczba osiągnęła 10-14 sztuk, a potem w 2018 r. znów zmniejszyła się do czterech-sześciu. Personel bazy Hmeimim jest wymieniany i przez Syrię przeszły prawie wszystkie załogi Su-34. Bombowce latają w Syrii (podobnie jak i teraz w Ukrainie) z zaskakująco niewielkim zapasem uzbrojenia: typowo są to dwie 500-kilogramowe bomby naprowadzane satelitarnie KAB-500S albo cztery zwykłe bomby wagomiaru 250 kg lub 500 kg. Jedynie okazjonalnie można zauważyć inne typy uzbrojenia kierowanego. Do samoobrony samoloty zabierają niekiedy pociski „powietrze-powietrze” R-73. Bezpośrednio po zestrzeleniu Su-24M przez turecki myśliwiec F-16 w listopadzie 2015 r. rosyjska telewizja pokazała przygotowanie i start Su-34 demonstracyjnie uzbrojonego w pociski „powietrze-powietrze” R-27R, ale później Su-34 widziane były tylko z małymi R-73.
Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
