Nuklearne frachtowce. Pierwszy statek atomowy świata Savannah zbliża się do słynnego mostu Golden Gate, 1962 r. Fot. NARA

Jednostki cywilne o napędzie atomowym, inne niż lodołamacze, to interesująca, choć krótka karta w historii żeglugi. Zbudowano ich bowiem zaledwie cztery. Nieco wbrew tytułowi żaden z nich nie był regularnym frachtowcem, choć do stanu tego najbardziej zbliżył się Siewmorput`. Za budową każdego z nich stał złożony splot czynników politycznych, prestiżowych, a wymiar ekonomiczny pozostawał w cieniu, o czym najlepiej świadczy to, że były one w różny sposób subsydiowane przez władze państwowe. W poniższym artykule przedstawiamy genezę i okoliczności budowy, a także losy jednostek, które wbrew intencjom wielu, nie wyznaczyły bynajmniej nowej drogi w okrętownictwie i żegludze handlowej.

Stany Zjednoczone

Narodziny pierwszego na świecie statku handlowego o napędzie nuklearnym związane były ściśle z wielką polityką. Prezydent Stanów Zjednoczonych, Dwight D. Eisenhower lansował mianowicie ambitny program „Atom dla Pokoju”. Przedstawiono go publicznie 8 grudnia 1953 r. w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ. Rzucił on wówczas śmiały projekt, by zabrać broń jądrową z rąk żołnierzy i włożyć ją w ręce tych, którzy wiedzą, jak pozbawić jej militarnej otoczki i zaadaptować dla celów pokojowych. Eisenhower, znający dobrze okropności wojny, był w swych usiłowaniach związanych z rozbrojeniem nuklearnym wiarygodny, ale program miał też promować USA, jako wiodące technologicznie światowe mocarstwo. Wśród różnych konceptów powiązanych ogólnym hasłem pokojowego wykorzystania energii atomowej, pojawił się także – obok, na przykład, fantastyczno-megalomańskiej, przypominającej sowieckie marzenia o zawracaniu syberyjskich rzek, wizji użycia podziemnych eksplozji atomowych do budowy wielkich kanałów – inżyniersko wykonalny plan budowy nuklearnego statku.
Prezydencka inicjatywa zaczęła nabierać realnych kształtów w 1956 r. Wtedy to Kongres autoryzował projekt budowy statku o napędzie atomowym, dla którego przewidziano nazwę Savannah, jako wspólnego przedsięwzięcia Komisji Energii Atomowej, Departamentu Handlu oraz Administracji Morskiej Stanów Zjednoczonych. Prace projektowe powierzono renomowanemu biuru George G. Sharp, Inc. z Nowego Jorku (którego portfolio obejmowało kilkaset zrealizowanych projektów, były to zarówno statki handlowe, jak i okręty – w tym lotniskowce eskortowe typu Casablanca – oraz jednostki dla Straży Wybrzeża). Jako „amerykańska wizytówka” statek miał być nie tylko zaawansowany technicznie, ale i atrakcyjny estetycznie. Aby spełnić ten ostatni wymóg zdecydowano się na bardzo nowoczesne, wyprzedzające nieco swoją epokę, ale utrzymane w dobrze rozumianej nautycznej tradycji linie kadłuba, zaś do zaprojektowania wystroju wnętrz zatrudniono znaną firmę designerską Jack Heaney and Associates of Wilton z Connecticut. Przyznać trzeba, że wysiłki te przyniosły pożądany efekt – Savannah jest po prostu ładny, czego nie można powiedzieć o późniejszym niemieckim nuklearnym frachtowcu Otto Hahn.
Jednostkę zbudowała stocznia New York Shipbuilding Co. z Camden w New Jersey. Podkreślić należy, że Amerykanie dysponowali już wówczas doświadczeniem ze, znacznie bardziej skomplikowanymi, okrętami podwodnymi o napędzie atomowym. Wszak Nautilus wszedł do służby we wrześniu 1954 r. Stępkę pod nuklearny frachtowiec położono 22 maja 1958 r., w dniu który na mocy proklamacji Kongresu z 1933 obchodzony jest jako Narodowy Dzień Morza. Wodowanie odbyło się 21 lipca 1959 r., a matką chrzestną była ówczesna pierwsza dama, Mamie Eisenhower.
Po ceremonii nadania imienia, 30 miesięcy trwała instalacja reaktora. Następnie statek, tymczasowo wyposażony w silnik wysokoprężny, przeszedł do Yorktown w Wirginii, gdzie przeprowadzono próby instalacji napędowej. Pełną moc reaktora uzyskano w kwietniu 1962 r. Koszt jednostki zamknął się kwotą 49,9 mln USD, z czego 18,6 przypadło na kadłub wraz z osprzętem morskim, zaś 28,3 mln na reaktor z wyposażeniem (dostarczony przez Babcock & Wilcox) i paliwo jądrowe.