Program sojuszniczego systemu obserwacji obiektów naziemnych z powietrza – NATO Alliance Ground Surveillance, oparty na bezzałogowych statkach powietrznych dalekiego zasięgu Northrop Grumman RQ-4D Global Hawk Block 40, w tym roku ma osiągnąć wstępną gotowość operacyjną. Polska jest jednym z partnerów programu, a polskie podmioty naukowo-badawcze i przemysłowe realizują projekty związane z budową jego elementów.

Realizowany od kilkunastu lat program sojuszniczego systemu obserwacji obiektów naziemnych z powietrza – NATO Alliance Ground Surveillance, opartego na bezzałogowych statkach powietrznych dalekiego zasięgu, w tym roku ma osiągnąć wstępną gotowość operacyjną. Polska będzie nie tylko użytkownikiem tego systemu, ale jest także jednym z budujących go 15 państw partnerskich, dlatego polskie przedsiębiorstwa przemysłowe i placówki naukowo-badawcze realizują projekty związane z jego poszczególnymi elementami. Kilka tygodni temu w spółce PIT-RADWAR S.A. zamknięto kolejny, niezwykle ważny, etap związany z projektem AGS CSOP do systemu NATO AGS – ukończono budowę laboratorium do prac związanych z opracowywaniem i testowaniem kolejnych wersji oprogramowania.

Inicjatywa stworzenia systemu NATO Alliance Ground Surveillance (NATO AGS) została zaakceptowana na praskim szczycie NATO w listopadzie 2002 r. Formalnie prace zostały zapoczątkowane 16 kwietnia 2004 r. wraz z podpisaniem przez narodowych dyrektorów uzbrojenia ówczesnych 25 państw członkowskich NATO decyzji o rozpoczęciu budowy systemu.

Polska w NATO AGS

Polska od 2002 r. brała udział w pracach nad NATO AGS, delegując swych przedstawicieli do komitetu sterującego programu (AGS Capability Steering Committee), współfinansując biuro AGS Support Staff w Brukseli i biorąc udział w spotkaniach grupy przemysłowej Transatlantic Industrial Proposed Solution (TIPS). Nasz kraj podjął nawet starania o ulokowanie głównej bazy jednostki obsługującej NATO AGS w Powidzu, co jednak nie doszło do skutku.
W kwietniu 2009 r., po ustaleniu finalnej konfiguracji projektowanego systemu, gdy reprezentanci pierwszych państw złożyli swe podpisy pod porozumieniem wykonawczym AGS Program Memorandum of Understanding (AGS PMOU), Polska poinformowała Kwaterę Główną NATO o wycofaniu się z programu budowy NATO AGS. Motywowano to wówczas względami ekonomicznymi, choć dotychczasowe wydatki związane z uczestnictwem w nim nie były zbyt wysokie (ocenić je można na ok. 5 mln PLN, z tego 540 000 EUR wydatkowano z tytułu współfinansowania brukselskiego biura). Planowany wówczas udział finansowy naszego kraju w fazie zakupów elementów systemu, mającej przypadać na lata 2009–2013, miał wynieść 56 mln EUR, a więc 3,91% z zakładanych wówczas na 1,445 mld EUR kosztów projektu. O znaczących oszczędnościach trudno więc mówić.
Po kilku latach, w październiku 2012 r., nowe kierownictwo resortu obrony ogłosiło na spotkaniu ministrów obrony państw NATO w Brukseli, że podjęło decyzję o ponownym przystąpieniu do programu NATO AGS. W następnym roku Polska złożyła deklarację uczestnictwa w programie, a w sierpniu 2013 r. przesłano do MON do podpisania dokument PMOU wraz z wprowadzonymi do niego na przestrzeni lat zmianami. Dokument akcesyjny został ostatecznie podpisany 2 kwietnia 2014 r. i zatwierdzony 19 czerwca tegoż roku. Nasz kraj zadeklarował udział finansowy na poziomie 4,5% szacowanych wówczas kosztów przedsięwzięcia, a więc ok. 71 mln EUR.
Powrót Polski do programu umożliwił wznowienie w 2013 r. rozmów z nadzorującą jego realizację, specjalnie powołaną w tym celu we wrześniu 2009 r., agencją NATO Alliance Ground Surveillance Management Agency (NAGSMA) i z głównym wykonawcą programu NATO AGS, firmą Northrop Grumman ISS International Inc. (NGISSII), na temat udziału polskich podmiotów badawczych i przemysłowych w budowie systemu. Warunki członkostwa w NATO AGS określają bowiem, że przemysłowi państwa biorącego udział w programie powierza się realizację pakietu prac, które zapewnią częściową kompensatę wkładu finansowego poniesionego przez stronę w wysokości od 50% do nawet 100% poniesionych nakładów. Wynikiem analizy rynku przez NGISSII i NAGSMA było opublikowanie we wrześniu 2013 r. pełnego studium uczestnictwa przemysłu polskiego w programie AGS. Studium to w sposób szczegółowy opisuje obszary odpowiedzialności polskich podmiotów w propozycji NGISSII dla NAGSMA realizacji konkretnych projektów. Dostęp do ww. dokumentów, będący warunkiem niezbędnym do analizy możliwości uczestnictwa polskich firm w programie AGS, PIT-RADWAR otrzymał na podstawie wniesionej przez Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych opłaty za studium na rzecz NAGSMA, w uzgodnieniu z Departamentem Polityki Zbrojeniowej MON. Następstwem przeprowadzonych zewnętrznych analiz rynku i studium uczestnictwa przemysłu polskiego w programie NATO AGS było podjęcie bliskiej współpracy z NGISSII. Jednym z polskich podmiotów przemysłowych, które rozpoczęły rozmowy z NAGSMA na temat możliwości realizacji projektów związanych z budową NATO AGS był, należący do Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A., warszawski PIT-RADWAR S.A. Właśnie ta firma została wybrana jako główny przedstawiciel polskiego przemysłu obronnego do współpracy z NGISSII. Konsekwencją było złożenie w lutym 2015 r. przez polski przemysł, pod przewodnictwem PIT-RADWAR S.A., oferty realizacji projektów związanych z budową systemu NATO AGS.
Propozycja warszawskiej firmy dotycząca projektu CSOP/Backup SMARF, obejmująca Rough Order of Magnitude (ROM) Price and Schedule i Firm Fixed Price (FFP), wpłynęła do agencji nadzorującej program w grudniu 2016 r. Kompetencje spółki oceniono pozytywnie i 17 października 2017 r. uroczyście podpisano umowę NAGSMA-CON-0023 pomiędzy NATO Alliance Ground Surveillance Management Organisation (NAGSMO), reprezentującą agencję NAGSMA, i PIT-RADWAR S.A., dotyczącą realizacji projektu AGS Core Software-Only Pack (CSOP). W jej ramach polska firma zaprojektuje i wykona dostęp do danych rozpoznawczych uzyskanych przez system AGS dla jego użytkowników, a więc wszystkich państw należących do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Wartość kontraktu to 10,65 mln EUR, a czas realizacji projektu zaplanowano na 33 miesiące.

AGS CSOP z PIT-RADWAR S.A.

Projekt realizowany przez PIT-RADWAR zapewnić ma bardzo ważną funkcjonalność NATO AGS. Użytkownicy systemu uzyskają możliwość dwojakiego dostępu do informacji rozpoznawczych. Pierwszy to systemy czasu rzeczywistego, umożliwiające przesyłanie z minimalnym opóźnieniem standaryzowanych danych uzyskanych przez bezzałogowce (i inne systemy współpracujące z NATO AGS) użytkownikom „taktycznym” znajdującym się np. w rejonach konfliktu. Takie urządzenia wraz z oprogramowaniem – mobilna stacja naziemna (Mobile General Ground Station, MGGS) i transportowalna stacja naziemna (Transportable General Ground Station, TGGS) – znajdować się będą w głównej bazie NATO AGS w Sigonella niedaleko Katanii na Sycylii we Włoszech (MGGS) i w strefie działań (TGGS). Drugi to wykorzystanie wszystkich danych uzyskanych przez system, zgromadzonych w głównej bazie danych SMARF (System Master Archival/Retrieval Facility), przez użytkowników na najwyższych szczeblach dowodzenia. Powstające w Polsce oprogramowanie AGS CSOP ma zapewnić „narodowym użytkownikom” możliwość zdalnego wykorzystania w dowolnym momencie i zgodnie z własnymi potrzebami danych gromadzonych przez system AGS, dotyczących celów naziemnych, a także zwiększenia świadomości sytuacyjnej na niższych szczeblach dowodzenia poprzez „narodowe” systemy wspomagania dowodzenia.
Pakiet oprogramowania AGS CSOP składać się będzie z trzech głównych elementów: AGS CSOP Server, AGS CSOP Client i Backup SMARF.
Udostępnienie oprogramowania AGS CSOP będzie kluczowym elementem, który umożliwi użytkownikom wykorzystanie danych o obiektach i celach gromadzonych przez system AGS. Będzie to ważny element w dążeniu do uzyskania przez cały system gotowości operacyjnej.

System NATO AGS i dystrybucja danych

W dobie społeczeństwa informacyjnego nikogo nie trzeba przekonywać, jak wielką rolę i znaczenie odgrywa informacja we współczesnych działaniach zbrojnych. Obok tak oczywistych cech charakteryzujących informacje, jak aktualność i rzetelność pojawiają się również inne ważne cechy. Są to m.in. dostępność, porównywalność i przetwarzalność. Oprócz jakości informacji liczy się także jej ilość. W ostatnich latach punkt ciężkości, również w siłach zbrojnych, przenosi się na zapewnienie możliwości przetwarzania znacznych ilości informacji, gdyż ciągły postęp w sferze ich pozyskiwania powoduje trudności w znalezieniu metod oraz możliwości ich przetwarzania i udostępniania. Proces ten w szczególności zaobserwować można w dziedzinie rozpoznania.
Z drugiej strony pozyskiwanie i gromadzenie informacji rozpoznawczych z teatru działań, cechujących się wyżej wymienionymi właściwościami, a także ich udostępnianie siłom własnym i koalicyjnym w celu osiągnięcia wspólnej świadomości sytuacyjnej, jest warunkiem koniecznym do uzyskania powodzenia w działaniach bojowych.
Projekt NATO AGS jest właśnie jedną z odpowiedzi na konieczność dysponowania wspólną świadomością sytuacyjną. Pod względem operacyjnym AGS zapewni władzom politycznym i wojskowym w NATO na szczeblu strategicznym, operacyjnym i taktycznym stałą, terminową, bezpieczną, nieograniczoną i rzetelną informację związaną z sytuacją kryzysową czy rejonem konfliktu.
Program obejmuje stworzenie systemu opartego na pięciu bezzałogowych statkach powietrznych Northrop Grumman RQ-4D Global Hawk Block 40, które wyposażone są w niezbędny sprzęt do prowadzenia obserwacji powierzchni ziemi, przede wszystkim stację radiolokacyjną Multi-Platform Radar Technology Insertion Program (MP-RTIP), a także czujniki optoelektroniczne. Uzyskane informacje pozwolą na śledzenie ruchu i koncentracji wojsk, co umożliwi wykrycie zamiarów potencjalnego przeciwnika. Pozyskane dane przesyłane będą w czasie rzeczywistym do głównej bazy danych SMARF, skąd mogą być przekazywane do sojuszniczych ośrodków i dowództw operacyjnych dzięki oprogramowaniu AGS CSOP. Informacje mają tę zaletę, że dotrą do wszystkich odbiorców w takiej samej formie i treści, co ma duże znaczenie przy uzyskiwaniu wspólnej świadomości sytuacyjnej. O ile dane umieszczane w AGS, pochodzące bezpośrednio z BSP Global Hawk (ale także z innych źródeł) są ustandaryzowane, co gwarantuje Kongsberg – twórca SMARF dla systemu AGS – o tyle dostarczenie tych informacji bezpośrednio do systemów narodowych może stanowić pewien problem. Przede wszystkim system, który miałby otrzymać informacje z AGS, musi „komunikować się” z bazą danych w tym samym „języku”. W tym celu zdefiniowane zostały odpowiednie standardy zawarte w STANAG 4559 (NATO Standard ISR Library Interface). Informacje przechowywane są na tzw. Serwerze Współdzielonych Danych (ang. Coalition Shared Date, CSD), który zapewnia mechanizm rozproszonego, przeszukiwalnego, trwałego przechowywania i pobierania danych.
Dane we wspólnym formacie przechowywane są w CSD i mogą być dostępne dla klientów za pośrednictwem mechanizmów dostępu zgodnych ze STANAG 4559. Zapisane informacje składają się z rzeczywistych danych ISR (Intelligence, Surveillance and Reconnaissance) i zestawu metadanych, które je opisują. Metadane zawierają informacje o geolokalizacji oraz czasie, w którym dane (np. obraz) zostały pozyskane, jakie jest ich źródło, ustawienia zabezpieczeń lub informacje dotyczące konkretnego produktu (np. rozdzielczość). Na podstawie tych metadanych użytkownik ma możliwość wyszukiwania i subskrybowania interesujących go informacji. W obrębie metadanych wszystkie (dla domeny) istotne atrybuty produktu są zdefiniowane i podlegają zapytaniu. Parametrami tymi mogą być na przykład: lokalizacja, czas, prędkość, sojusznik/przeciwnik, warunki pogodowe, pewność/jakość informacji, typ produktu. Użytkownik może złożyć interaktywne zapytanie, w którym baza danych jest przeszukiwana jednokrotnie. Może też użyć metody subskrypcji, w której zapytanie o dane jest przesyłane do serwera jednokrotnie, a przeszukiwanie bazy danych odbywa się w określonym przedziale czasu, w którym klient jest automatycznie powiadamiany za każdym razem, gdy pojawiają się nowe zestawy danych, spełniające kryteria zapytania. Wspomniana baza danych Backup SMARF została stworzona w oparciu o STANAG 4559, określany jako interfejs bazy danych oraz o inne standardy przekazywania informacji.
Inny aspekt użytkowania zasobów AGS związany jest z procedurami. Sam system AGS użytkowany jest w sieci NATO i podłączenie do niego sieci teleinformatycznych, należących do narodowych sił zbrojnych, tak aby z zasobów tych korzystały narodowe systemy wspomagania dowodzenia, z punktu widzenia militarnych procedur bezpieczeństwa jest bardzo trudnym zadaniem do realizacji.
Biorąc to pod uwagę, agencja NAGSMA zainicjowała, realizowany przez PIT-RADWAR, projekt AGS CSOP, który ma zapewnić narodowym użytkownikom możliwość zdalnego wykorzystania podstawowych produktów systemu AGS, w celu uzyskania wspólnej świadomości sytuacyjnej, a także służyć ma do opracowania nowych produktów na bazie istniejących informacji (fuzja danych).
Zobrazowanie danych z AGS będzie realizowane na przenośnym sprzęcie komputerowym z oprogramowaniem CSOP Client. Oprogramowanie CSOP Server zapewni funkcje administracyjne i możliwość bezpiecznego korzystania z oprogramowania klienckiego. W skład systemu będzie wchodziło również oprogramowanie Backup SMARF, która będzie zreplikowaną główną bazą danych AGS SMARF o pojemności rzędu 3000 TB, a której zadaniem będzie gromadzenie informacji dla użytkowników narodowych.
Wymienienie wszystkich istotnych funkcjonalności systemu AGS CSOP nie wchodzi w zakres tego artykułu, jednak w ramach opisu tych najciekawszych należy podkreślić, że oprogramowanie CSOP Server wraz z Backup SMARF pełnić będzie funkcję serwera w stosunku do użytkowników korzystających z oprogramowania CSOP Client. W ramach swojej funkcjonalności nie poprzestanie ono na funkcji odczytu zapisanych informacji, a umożliwi także zapisywanie w systemie CSOP nowych produktów ISR stworzonych przez użytkowników systemu z użyciem analitycznych funkcji oprogramowania CSOP Client. Produkty te będą mogły być udostępniane innym użytkownikom systemu AGS. Istotną informacją jest również to, że baza danych SMARF umożliwia przechowywanie i udostępnianie informacji nie tylko przy użyciu istniejących i przyjętych standardów w postaci STANAG-ów, ale także informacji nieustandaryzowanych. Oznacza to, że niemal każdy plik, w dowolnym formacie, uznany za istotny z punktu widzenia użytkowników, będzie mógł być umieszczony w bazie danych i potraktowany jako informacja użyteczna.