17 września w stoczni AO Zielenodoskij Zawod im. A. M. Gorkowo z Zielenodolska (Tatarstan), zwodowano mały okręt rakietowy Grad, dziesiątą już jednostkę proj. 21631 Bujan-M, którego głównym uzbrojeniem są rakiety systemu Kalibr-NK. Jest on pierwszym z trzech okrętów tego typu powstających na podstawie kontraktu o wartości 27 mld rubli, podpisanego 7 września 2016 r. podczas wystawy Armija 2016 w Moskwie przez Ministerstwo Obrony FR i stocznię z Zielenodolska.

Stęki pod budowę tych jednostek, które noszą nazwy Grad, Naro-Fominsk i Stawropol położono odpowiednio 27 kwietnia 2017 r., 23 lutego 2018 r. oraz 12 lipca 2018 r. Początkowo zakładano, że zostaną przekazane odbiorcy w latach 2019-2020. Tak się jednak nie stało. Budowa najnowszych Bujanów-M notuje bardzo duże opóźnienia, co spowodowane jest głównie międzynarodowymi sankcjami wprowadzonymi po aneksji Krymu. Pierwotnie okręty tego typu wyposażone były w cztery niemieckie silniki wysokoprężne MTU 16V4000M90, których dostawy wstrzymane po wejściu w życie tych sankcji pod koniec 2014 r.

Sierpuchow jeden z dwóch Bujanów-M służących we Flocie Bałtyckiej. Najnowsze jednostki tego typu mają zasilić właśnie tej związek operacyjny. Fot. Andrzej Nitka

Rosjanie próbowali zaradzić tej sytuacji poprzez zastosowanie takiej samej liczby chińskich silników wysokoprężnych CHD622V20, produkowanych przez Henan Diesel Engine Industry Limited, które jednak nie spełniły oczekiwać, ponieważ cechowały się niską, jakością i wysoką awaryjnością. Ostatecznie zdecydowano o zastosowaniu dwóch rodzimych silników wysokoprężnych 10D49 produkowanych przez OAO Kołomienskij Zawod z Kołomny. Przedsiębiorstwo to, podobnie jak i inne rosyjskie firmy silnikowe, nie jest zdolne, zaspokoić zwiększone jeszcze w wyniku sankcji zapotrzebowanie na okrętowe silniki napędowe. Dlatego też budowa nowych jednostek proj. 21631 tak się wydłużyła. Według aktualnych planów okręty te mają wejść do służby we Flocie Bałtyckiej w latach 2022-2023.

Przełamanie monopolu Tomahawków

O małych okrętach rakietowych proj. 21631 Bujan-M, stało się głośno po wystrzeleniu w nocy z 6 na 7 października 2015 r., przez trzy jednostki tego typu - Grad Swijażsk, Uglicz i Wielikij Ustjug oraz dozorowiec Dagiestan proj. 11661K Giepard, 26 pocisków manewrujących 3M14 systemu Kalibr-NK przeciwko celom w Syrii. Rakiety zostały wystrzelone z operujących na Morzu Kaspijskim okrętów do 11 celów oddalonych o ok. 1500 km, lecąc między innymi nad terytorium Iranu i Iraku. Kolejne uderzenie rosyjskich okrętów przeciwko celą w Syrii, nastąpiło 20 listopada 2015 r., kiedy to z tych samych jednostek przeciwko siedmiu celom wystrzelono 18 pocisków 3M14.

Atak ten miał historyczne znaczenie, jako pierwsze bojowe użycie pocisków manewrujących przez okręty rosyjskiej floty. Bez wątpienia wydarzenie te było też demonstracją siły, która w namacalny sposób udowodniło Stanom Zjednoczonym, że era monopolu w uprawianiu „polityki Tomahawków” bezpowrotnie skończyła się, a cały świat musiał uznać, że Rosja za sprawą swojej armii i floty, po okresie głębokiej izolacji wywołanym aneksją Krymu i wojny na wschodzie Ukrainy, powróciła do światowej polityki. Na uwagę zasługuje również fakt, że użyte zostały w nim najmniejsze wówczas na świecie jednostki nawodne zdolne do przenoszenia pocisków manewrujących dalekiego zasięgu o wyporności niespełna 1000 t. Dotychczas nosiciele takiej broni utożsamiani byli z amerykańskimi krążownikami typu Ticonderoga oraz niszczycielami typu Arleigh Burke, czyli jednostkami prawie dziesięciokrotnie większymi.

Charakterystyka małych okrętów rakietowych proj. 21631 (Bujan-M)

Wyporność okrętów wynosi 949 ton, długość kadłuba 74,1 m, szerokość 11 m, zanurzenie 2,6 m. Uwagę zwraca stosunkowo niewielkie zanurzenie, wynikające z wymogu zapewnienia możliwości operowania w pobliżu brzegów oraz na jeziorach i rzekach. W związku z tym rezygnowano z klasycznych śrub i sterów na rzecz dwóch pędników wodnostrumieniowych. Dzięki temu niezakłócona została linia dna i zachowano doskonałe właściwości manewrowe na płytkich wodach. Bujany-M są największymi rosyjskimi okrętami wyposażonymi w tego typu pędniki. Niestety nie ma o nich bliższych danych, poza tym, że produkowane są one przez stocznię Zwiezdoczka z Siewierodwińska.

Głównym uzbrojeniem ofensywnym okrętów jest uniwersalny system Kalibr-NK. Pociski są odpalane z 8-komorowa uniwersalnej wyrzutni pionowej 3K14-21631 (3K14-U2, system UKSK). Wszystkie typy pocisków są w niej umieszczane w indywidualnych pojemnikach transportowo-startowych. Wyrzutnia została wkomponowana w bryłę nadbudówki za głównym masztem.

Sierpuchow w burtowym ujęciu, doskonale widoczny układ konstrukcyjny tych jednostek. Fot. zbiory autora

Do zwalczania nisko lecącymi środkami napadu powietrznego służą dwa stabilizowane systemy 3M47 Gibka dla pocisków 9M39/9M342 Igła/Igła-S. Gibka służy do zabezpieczania naprowadzania na cel i odpalenia przeciwlotniczych pocisków rakietowych bliskiego zasięgu, wystrzeliwanych pojedynczo lub salwami. Do wstępnego wykrywania celów służy okrętowa stacja radiolokacyjna, zaś do ich śledzenia dzienno-nocna kamera telewizyjna. Na każdym stanowisku mogą by zamontowane dwa zunifikowane moduły ogniowe Strieliec. W skład każdego z nich wchodzą dwie Igły w pojemnikach transportowo-startowych i urządzenia do przedstartowego przygotowania rakiet.

Trzonem uzbrojenia artyleryjskiego jest dziobowa 100 mm armata uniwersalna A-190-01 Uniwiersał, opracowana została ona przez CNII Buriewiestnik z Niżnego. Funkcję broni ostatniej szansy pełni szybkostrzelny zestaw artyleryjski AK630-M2 Duet, składający się z dwóch 6-lufowych 30 mm armat rotacyjnych AO-18, zblokowanych w jednej wieży zamontowanej na rufie na krańcu nadbudówki. Do wymuszania posłuszeństwa i zwalczania celów nieopancerzonych na bliskich odległościach służą dwa 14,5 mm wkm MPTU, zainstalowane na burtach po obu stronach wyrzutni UKSK i trzy 7,62 mm karabiny maszynowe PKM, z których dwa umieszczone są na pokładzie dziobowym po bokach przedniej Gibki, zaś trzeci na samej rufie po lewej burcie. Do zwalczania nurków płetwonurków służą dwa 45 mm ręczne, dwulufowe granatniki DP-64.

Próba oceny

Na pewno wyróżnikiem tych okrętów uniwersalny system rakietowy, w który są uzbrojone. W konsekwencji mają one bardzo duży potencjał ofensywny w zakresie zwalczania celów nawodnych i lądowych potencjalnie również przy użyciu głowic jądrowych. Ich obecna dyslokacja sprawia, że w zasięgu przenoszonych przez nie rakiet znajduje się cała Europa i duża cześć Bliskiego Wschodu a tym samym można je zaliczyć do ekskluzywnego grona nosicieli uzbrojeni strategicznego przynajmniej w wymiarze euroazjatyckim.

Okręt proj. 21631 Bujan-M (z lewej) vs. proj. 22800 Karakurt (z prawej). Te ostatnie jednostki są pełnomorskich okrętami uderzeniowych uzbrojonych również w system rakietowy Kalibr-NK. Fot. Andrzej Nitka.

Oczywiście Bujany-M mają również swoje słabsze strony wynikające z zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych, należy pamiętać, że jednostki te zaprojektowano do operowania również na akwenach śródlądowych. Konsekwencją tego jest ich mniejsza dzielność morska oraz niezbyt wielka autonomiczność (10 dni). Co zmusza do wykorzystywania ich na akwenach zamkniętych w niewielkiej odległości od baz morskich bądź też w większych zespołach floty przy wsparciu jednostek zaopatrzeniowych.

Trudno się, zatem spodziewać, żeby dowództwo WMF zdecyduje się na przydzielenie ich do flot oceanicznych takich jak Flota Północna czy Oceanu Spokojnego, na pewno jednak będą służyć w pozostałych rosyjskich flotach. Szczególnie dla Flotylli Kaspijskiej są one znacznym wzmocnieniem, ponieważ ich uzbrojone rakietowe jest tak samo silne jak dwa razy większej fregaty rakietowej Dagestan proj. 11661K, dotąd najsilniejszego rosyjskiego okręt na tym akwenie.