V-22 – pierwszy seryjny statek powietrzny z obracanym ukladem napedowym z wirnikami umocowanymi wraz z silnikami i ukladami przeniesienia napedu w gondolach na koncowkach skrzydla. Fot. USMC

Amerykańska firma Bell Helicopters jest prekursorem w budowie samolotów z obracanymi wirnikami – zmiennowirnikowców. Pomimo początkowych problemów Stany Zjednoczone jako pierwsze wprowadziły do eksploatacji zmiennowirnikowiec V-22 Osprey, który znalazł się w wyposażeniu Korpusu Piechoty Morskiej (USMC) oraz Sił Powietrznych (USAF) i niedługo rozpocznie służbę na lotniskowcach Sił Morskich (USN). Zmiennowirnikowce okazały się niezwykle udaną koncepcją – zapewniają wszystkie możliwości operacyjne śmigłowców, przewyższając je jednak znacznie osiągami. Z tego powodu Bell kontynuuje ich rozwój, opracowując zmiennowirnikowiec V-280 Valor dla programu armii amerykańskiej FVL oraz bezzałogowy zmiennowirnikowiec V-247 Vigilant dla programu MUX piechoty morskiej.

Jednym z ważniejszych dla Airbus Helicopters (AH) rynków stają się od kilku lat kraje Europy środkowej i wschodniej. Ubiegły rok był dla producenta wyjątkowo udany, ponieważ podpisano wieloletnie umowy na dostawy znacznej liczby śmigłowców dla nowych klientów z naszego regionu.

Litewskie Dauphiny i bułgarskie Cougary

Pod koniec ubiegłego roku Airbus poinformował o wznowieniu kontraktu obsługowego HCare z Litwą. Wojska lotnicze tego kraju użytkują od stycznia 2016 r. trzy śmigłowce SA365N3+. Nowoczesne wiropłaty zastąpiły w zadaniach poszukiwawczo-ratowniczych zużyte Mi-8 w dobrze znanej naszym lotnikom wojskowym bazie w Szawlach. Co najmniej jeden śmigłowiec ma być dostępny do wykonania zadania w ramach dyżuru ratowniczego przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Kontrakt z Airbusem wyznacza minimalną dostępność śmigłowców do wykonania zadania na 80 proc., ale AH zaznacza, że w ciągu trzech lat obowiązywania umowy udało się utrzymać sprawność maszyn na poziomie 97 proc.
AS365 nie były pierwszymi europejskimi śmigłowcami w litewskich służbach mundurowych – wcześniej lotnictwo straży granicznej tego kraju zakupiło w 2002 r. dwa EC120, a w kolejnych latach dwa EC135 i jednego EC145. Stacjonują one w głównej bazie lotnictwa litewskiej straży granicznej na lotnisku w Połukniach, kilkadziesiąt kilometrów na południe od Wilna.
Warto pamiętać, że jednym z pierwszych krajów dawnego „bloku wschodniego”, który zdecydował się na zakup europejskich wiropłatów była Bułgaria. Lotnictwo wojskowe tego kraju w 2006 r. otrzymało pierwsze z 12 zamówionych śmigłowców transportowych AS532AL Cougar. Obok kilku sprawnych Mi-17 stanowią one wyposażenie jednej z eskadr 24 Vertoletnej Aviacionnej Basy w Płowdiw. Cztery AS532 są dedykowane do zadań poszukiwawczo-ratowniczych. Razem z Cougarami zakupiono trzy AS565 Panther dla lotnictwa marynarki wojennej; pierwotnie miało być ich sześć, ale problemy finansowe bułgarskiej armii nie pozwoliły na pełną realizację zamówienia. Obecnie w służbie pozostają dwa śmigłowce, jeden został rozbity w 2017 r.

Serbia: H145M dla wojska i Policji

Śmigłowcowa flota lotnictwa wojskowego Serbii w połowie drugiej dekady XXI wieku składała się ze śmigłowców transportowych Mi-8 i Mi-17 oraz lekkich uzbrojonych SOKO Gazelle. W służbie pozostaje obecnie około dziesięciu maszyn wyprodukowanych przez zakłady Mila, liczba „Gazeli” jest znacznie większa – około 30 sztuk. SA341 używane w Serbii noszą oznaczenia HN-42M Gama oraz HN-45M Gama 2, i są uzbrojonymi odmianami wersji SA431H i SA342L.
Biorąc pod uwagę doświadczenia z eksploatacji na Bałkanach uzbrojonych lekkich śmigłowców można było się spodziewać zainteresowania modułowym systemem uzbrojenia HForce. Tak się też stało: podczas salonu lotniczego w Singapurze w lutym 2018 r. Airbus ujawnił, że pierwszym nabywcą HForce zostanie lotnictwo wojskowe Serbii.
Co ciekawe, kraj ten skorzystał jedynie z części gotowych rozwiązań producenta, a zaadaptował do użycia na śmigłowcach własne typy uzbrojenia. Są to siedmiorurowa wyrzutnia rakiet S-80 kal. 80 mm, oznaczona L80-07, oraz podwieszany zasobnik z wkm kal. 12,7 mm.
Śmigłowce H145 dla lotnictwa serbskiego zostały zamówione pod koniec 2016 r. Z dziewięciu zamówionych wiropłatów tego typu trzy są przeznaczone dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i będą służyć w srebrno-niebieskich barwach jako maszyny policyjne i ratownicze. Pierwsze dwa otrzymały na początku 2019 r. cywilne rejestracje YU-MED i YU-SAR. Pozostałe sześć otrzyma trójkolorowy kamuflaż i trafi do lotnictwa wojskowego, cztery z nich zostaną dostosowane do przenoszenia systemu uzbrojenia HForce. Oprócz śmigłowców i uzbrojenia kontrakt obejmuje również stworzenie w zakładach Moma Stanojlovic w Batajnicy centrum obsługowego i remontowego nowych wiropłatów, a także wsparcie Airbusa dla obsługi technicznej eksploatowanych w Serbii śmigłowców Gazelle. Pierwszy H145 w barwach lotnictwa wojskowego Serbii został formalnie przekazany podczas uroczystości w Donauwörth 22 listopada 2018 r. Serbskie wojsko ma być również zainteresowane większymi maszynami, mówi się o zapotrzebowaniu na kilka średnich H215.