Japończycy świętują zdobycie miasta Hankou w czasie walk na podejściu do Wuhan; wrzesień 1938 r.

Wojna w Chinach – agresja Japonii na Dalekim Wschodzie cz.1

Dzisiejsze Chiny, a dokładnie Chińska Republika Ludowa, to wielkie mocarstwo tak gospodarcze, jak i militarne. Ale w XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku Chiny przeżywały poważny kryzys, zmagały się z rewolucją komunistyczną, z nieposłuszeństwem lokalnej administracji, ze słabością władz centralnych, zacofaniem przemysłowym, najazdami państw kolonialnych, z rozpadem monarchii i transformacją w republikę. Słabość tą chciała wykorzystać Japonia budując swoją azjatycką potęgę, licząc na łatwy podbój i znaczące wzmocnienie własnego potencjału.

Chiny w XVIII i XIX wieku były znaczącym państwem z wysoko rozwiniętą kulturą, handlem, rolnictwem i rzemiosłem (znanym głównie z wyrobu jedwabiu). Pojawiły się jednak trzy bardzo niesprzyjające czynniki. Po pierwsze, dostępność taniej siły roboczej w Chinach spowodowała, że Chiny nie zostały zindustrializowane w takim tempie jak państwa Zachodu, w tym mocarstwa kolonialne i Stany Zjednoczone.

Trudno było tu zbudować kolej ze względu na wielkie odległości, więc poziom skomunikowania kraju był niewielki. Nie wytwarzano też tu na miejscu wielu ważnych wyrobów przemysłowych oraz uzbrojenia, które praktycznie w całości sprowadzano zza granicy. Efektem braku industrializacji było zachowanie feudalnego systemu społecznego wraz ze wszystkimi jego konsekwencjami. Centralna administracja była osłabiona władzą i przywilejami jakimi cieszyli się wielcy właściciele ziemscy oraz bogacze, których stać było na utrzymywanie własnych formacji zbrojnych. Z angielskiego zwano ich warlords, co na polski można przetłumaczyć jako watażkowie.

Dziś to słowo ma wymiar pejoratywny, ale pierwotnie watażka to człowiek stojący na czele watahy, czyli nieformalnej grupy zbrojnej. Słabość władz centralnych powodowała, że ściąganie podatków też kulało i w efekcie Chiny były bardzo zdecentralizowane, no i w istocie słabe militarnie. Zwłaszcza, że relacje między poszczególnymi lokalnymi władzami nie były najlepsze.

Podobnie jak niemal wszystkie pojazdy tej klasy zbudowane w latach 20. i 30. XX wieku, także japońska tankietka Type 94 miała cienki pancerz, który mógł być przebity ogniem karabinu maszynowego kal. 12,7 mm z odległości w granicach 500 m.

Drugim niesprzyjającym dla Chin czynnikiem był kolonializm i związane z tym wojny. Brytyjczycy wkroczyli do niektórych rejonów Chin i wywalczyli dla swoich przedstawicieli handlowych korzystne warunki handlu. Wkrótce jednak dynastia Qing, a konkretnie cesarz Jiaqing, ograniczyła handel z zagranicą do kilku monopolistycznych organizacji kupieckich, znajdujących się pod jej nadzorem.

Wojna w Chinach – agresja Japonii na Dalekim Wschodzie cz.1

Wywołało to reakcję kupców sprzedających swoje towary w Chinach, a w zamian kupujących ryż, herbatę, jedwab i wyroby rzemiosła, bowiem teraz musieli za to płacić srebrem bądź złotem, zamiast ze sprzedaży własnych towarów. Szybko jednak znaleźli sposób otwierając palarnie opium sprowadzanego z Indii Brytyjskich, gdzie je uprawiano.

Uzależnienie od tego narkotyku wywołało ciężkie skutki negatywne, co skutkowało reakcją cesarza i nakazem zniszczenia zgromadzonego opium. W odpowiedzi brytyjskie okręty i wojsko zaatakowały Kanton i Szanghaj zajmując je, tak wybuchła pierwsza wojna opiumowa toczona w latach 1839–1842. Druga wojna opiumowa to kolejna brytyjska interwencja w latach 1856-1860. Właśnie w jej wyniku Brytyjczycy zapewnili sobie specjalne przywileje handlowe w Chinach, o których wspomnieliśmy wcześniej, a co dla Chin było niespecjalnie korzystne.

Skutkiem ubocznym była narastająca nienawiść do cudzoziemców, co wynikało z przekonania o wyzysku Chińczyków. W latach 1899–1901 doszło nawet do powstania ludowego w północno-wschodnich Chinach skierowanego przeciwko cudzoziemcom, ich firmom i przedstawicielstwom handlowym, znanego jako Powstanie Bokserów. Oczywiście nie byli to żadni bokserzy, tylko tym powstaniem kierowała organizacja „Pięść w imię sprawiedliwości i pokoju”. W jego tłumieniu wzięły udział nie tylko wojska brytyjskie, ale i japońskie, co było kolejną poważniejszą interwencją japońską w Chinach w okresie współczesnym, bo wcześniej, w wiekach średnich, Japonia już z Chinami walczyła.

Chiny popadły w zależność od silnych mocarstw kolonialnych, szczególnie od Wielkiej Brytanii, bo choć formalnie niepodległe, to jednak Brytyjczycy mogli robić w Chinach niemal co chcieli. Sytuację tę wykorzystali Japończycy chcący zdobyć przyczółek na kontynencie w celu dalszej ekspansji. W latach 1894-1895 doszło do wojny japońsko-chińskiej o panowanie nad Koreą, która skończyła się przeniesieniem praw zależności państwa koreańskiego na Chiny, a ponadto oddaniem Japonii Tajwanu, który odtąd był znany jako Formoza.

Haubica górska kal. 75 mm wzorowana na podobnym dziale niemieckiej firmy Krupp wytwarzana w Szanghaju w Chinach dla własnych wojsk.

Japonia zdobyła też półwysep Liaodong na północny-zachód od Korei, gdzie znajdowało się miasto Dalian, a tuż obok port Lüshunkou w naturalnej zatoce. Brytyjczycy nazwali go Port Artur na cześć własnego księcia, a teraz w 1895 r. przejęła go Japonia. Nie na długo jednak, bo Rosja wymusiła zwrot półwyspu Liadong Chinom za drobną opłatą. Po czym sama wydzierżawiła ten obszar.

Wojna w Chinach – agresja Japonii na Dalekim Wschodzie cz.1

Wkrótce jednak doszło do wojny rosyjsko-japońskiej, po której Korea stała się okupowanym przez japońskie wojska terytorium przyłączonym do posiadłości cesarstwa, podobnie jak Półwysep Liaodong wraz z miastem Dalian i pobliskim Port Arturem (dziś dzielnica Dalian). Wojna trwała w latach 1904-1905, co zapoczątkowało 40-letnią okupację Korei przez Japonię, co w Korei jest do dziś pamiętane.

W kontekście Chin, ta ostatnia wojna przyniosła przeniesienie pewnych koncesji i przywilejów jakimi cieszyła się dotąd Rosja w północno-wschodnich Chinach, czyli w Mandżurii. Jednym z najważniejszych uzyskanych wówczas przywilejów było przejęcie praw do eksploatacji Kolei Południowo-Mandżurskiej, którą od 1898 r. użytkowała Rosja, ale w 1905 r. straciła ją na rzecz Japonii.

W międzyczasie w Chinach nastąpiła jeszcze jedna ważna rewolucja. Mowa o ostatecznym obaleniu monarchii, czyli o Rewolucji Xinhai, 1911-1912 roku. Ruch republikański narodził się w Chinach z początkiem wieku, głównie w reakcji na kolejne przegrane wojny i wyzysk Chin przez inne mocarstwa, za co obwiniano władzę cesarza. W pierwszej dekadzie dochodziło do kilku większych czy mniejszych powstań, zamieszek, zamachów, ale nie przynosiły one oczekiwanego skutku. Większość organizowała Liga Związkowa kierowana przez lekarza i działacza politycznego Sun Jat-sena.

Ostatecznie powstanie wybuchło w Wuhan trochę przypadkowo, od niezamierzonego wybuchu przygotowywanej przez spiskowców bomby, co skończyło się falą aresztowań i wybuchem niezadowolenia. Zaczęło się od pojedynczych incydentów, ale później walki się gwałtownie rozprzestrzeniły i do 10 października 1911 r. całe Wuhan było już w rękach rewolucjonistów. 1 stycznia 1912 r. proklamowano Republikę Chińską, choć wówczas powstańcy panowali jedynie nad południową częścią kraju, reszta pozostawała we władaniu cesarza. Właściwie cesarza – to za dużo powiedziane. Ówczesny następca tronu Aisin Gioro Puyi był koronowany w wieku dwóch lat, a w 1912 r. miał lat sześć, więc w jego imieniu rządziła kolektywnie rodzina cesarska. Ścierały się tu różne wpływy, więc władza cesarska była relatywnie słaba.

Pod naciskiem powstańców i ludności, która się do nich przyłączała, rodzina w imieniu małoletniego cesarza abdykowała 12 lutego 1912 r. i Chiny stały się republiką, a na pierwszego tymczasowego prezydenta wybrano Sun Jat-sena. Wkrótce jednak prezydentem Republiki Chińskiej został gen. Yuan Shikai, który stał za wymuszeniem abdykacji cesarza. Okres niepokojów trwał jednak nadal, bowiem kiedy w lutym 1913 r. w wyborach powszechnych wygrała partia Kuomintang, prezydent nie uznał wyników, stłumił zamieszki, a następnie doprowadził do delegalizacji tej partii. Usiłował jeszcze koronować się na cesarza, ale ostatecznie zmarł w 1916 r.

Wojna w Chinach – agresja Japonii na Dalekim Wschodzie cz.1

Zanim to jednak nastąpiło, wybuchła I wojna światowa. Chiny ogłosiły neutralność, ale Japonia zajęła niemieckie posiadłości na terenie Chin, a następnie w styczniu 1915 r. zażądała przekazania ich Japonii, na co prezydent Yuan Shikai przystał nie chcąc wdawać się w wojnę z Japonią. Chodziło o nadmorskie miasta Jiaozhou i Qingdao (Tsingtao), które zgodnie z żądaniem oddano w lutym 1915 r.

W okresie kolejnej dekady w Chinach bardzo często dochodziło do zmian władzy a państwo było niestabilne. Centralny rząd nie panował nad całym terytorium państwa, a lokalna administracja robiła co chciała wspierana przez lokalnych watażków z własnymi formacjami zbrojnymi. W grudniu 1926 r. zaczęły się w Chinach walki o władzę, a głównymi graczami była zdelegalizowana wcześniej partia Kuomintang (Narodowa Partia Chin), w której władze po śmierci Sun Jat-sena zdobył gen. Czang Kaj-szek, a także Komunistyczna Partia Chin.

Przez moment lewe skrzydło Kuomintangu które wyrwało się spod kontroli Czang Kaj-szeka utworzyło w Wuhan alternatywny dla władz w Pekinie rząd, który przetrwał do 1927 roku. Walki o władzę trwały do 1928 r. kiedy to Czang Kaj-szek ponownie został prezydentem Chin na okres od 10 października 1928 do 15 grudnia 1931 r. (był już prezydentem w 1927 r. przez kilka miesięcy). Nowe władze przeniosły stolicę państwa do Nankinu, mniej więcej 880 km od Pekinu w kierunku na południe i nieco na wschód, nad rzeką Jangcy, w odległości ok. 240 km od wybrzeża Morza Żółtego. Nankin był chińską stolicą przez kolejne 10 lat, do 1937 r., kiedy to wpadł w ręce japońskie.

Wojna w Chinach – agresja Japonii na Dalekim Wschodzie cz.1

W tym czasie w Chinach cały czas trwały walki z komunistami i militarystami, co bardzo osłabiało kraj i władze centralne. W 1931 r. rząd Czang Kai-szeka był na granicy upadku. W tej trudnej sytuacji na arenę wkroczyła Japonia.

To jest skrócona wersja artykułu. Zobacz pełny artykuł w nowym wydaniu czasopisma Wojsko i Technika Historia >>