Wloska inwazja na Albanie w 1939 r.

Po Anschlussie Austrii i zajęciu części Czechosłowacji (w 1938 r.) przez III Rzeszę Włosi poczuli się jak członek Osi drugiej kategorii. Całkowite opanowanie Czechosłowacji 15 marca 1939 r., bez uprzedniego powiadomienia o tym włoskich sojuszników, doprowadziło ostatecznie do decyzji Mussoliniego o podbiciu Albanii. Dziesięć dni później rząd włoski przekazał Albanii ultimatum, w którym żądał m.in. zgody na osadnictwo włoskie, zajęcie przez wojska włoskie strategicznych punktów na terytorium państwa i zawarcie unii celnej. Ultimatum było trzymane w tajemnicy przed opinią publiczną.

Początki włoskiego zainteresowania Albanią sięgają I wojny światowej. W jej trakcie to niewielkie, od niedawna (1913 r.) niepodległe państwo, pomimo dążenia do zachowania neutralności znalazło się pod okupacją walczących ze sobą stron. Już w październiku 1914 r. Włosi zajęli wysepkę Sazan (wł. Sasseno), strategicznie położoną u wylotu zatoki Vlora, natomiast Grecy (formalnie nie biorący udziału w konflikcie) zagarnęli obszar tzw. Epiru Południowego. Ostatecznie w latach 1915-16 na terenie Albanii ustabilizował się fragment frontu bałkańskiego pomiędzy siłami austro-węgierskimi na północy a włoskimi i francuskimi na południu. Pod koniec wojny oba państwa podjęły próbę utworzenia marionetkowych rządów – Francuzi w Korczy, Włosi zaś we Vlorze (wł. Valona). O ile pierwsi zrezygnowali z tej koncepcji po zakończeniu konfliktu i ostatecznie wycofali swoje wojska do maja 1920 r., to Włosi ustąpili dopiero po krótkim konflikcie zbrojnym miesiąc później. Na mocy podpisanego 2 sierpnia tego samego roku w Tiranie układu zachowali jednak na własność wyspę Sasseno, włączoną wtedy do obszaru szczątkowej włoskiej Dalmacji (prowincja Zara).
Jednak Włosi nie zrezygnowali ze swojego celu i długofalowo postanowili podporządkować sobie Albanię metodami pokojowymi. Okazją do tego stała się zmiana władzy w kraju, która dokonała się w połowie lat dwudziestych. Objął ją wówczas Ahmet Zogu (1895-1961), potomek wpływowego rodu bejowskiego z regionu Mati, a na początku lat 20. jeden z czołowych polityków w kraju, m.in. jako prefekt Szkodry, minister spraw wewnętrznych i premier. W czerwcu 1924 r. Zogu, będąc przedstawicielem interesów ziemiaństwa, został zmuszony do emigracji wystąpieniami chłopskimi, sprowokowanymi kilka tygodni wcześniej zleconym przez niego zabójstwem Avni Rustemiego – charyzmatycznego lewicowego polityka, będącego zresztą także zabójcą wybitnego albańskiego przywódcy Essada-paszy Toptaniego w 1920 r.
Po Rewolucji Czerwcowej władzę przejął główny przeciwnik Ahmeta Zogu – prawosławny biskup Fan Noli (1882-1965). Zogu jednak w międzyczasie zebrał w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 r. Jugosławia) grupę ochotników i najemników (m.in. emigrantów białorosyjskich), na czele których w styczniu 1925 r. powrócił do kraju i przejął władzę – najpierw jako prezydent, a następnie, od 1 września 1928 r., jako „król Albańczyków” pod imieniem Zog I (do którego później dodał drugie imię Skanderbeg II, na cześć wybitnego XV-wiecznego przywódcy albańskiego).
Zog I przyjął autorytarny styl rządów, nie pozwalając na działalność opozycji ani wolnej prasy, stanowczo tłumiąc wszelkie przejawy protestu. Wynikało to zapewne z jego głęboko zakorzenionej mentalności wodza plemiennego. Dużą część pomocy zagranicznej przekazywał swojej rodzinie i zwolennikom, zyskując niesamowite bogactwo, podczas gdy reszta kraju nadal tkwiła w nędzy. Włoskie Radio Bari już po zakończeniu inwazji miało określić otoczenie króla jako dwór, który przypomina jedynie o odległych czasach monarchów absolutnych i wampirów żerujących na nieszczęsnym ludzie. Biograf króla Albanii – Jason Hunter Tomes zaś napisał, że Zog I nie chciał pokładać większej wiary w jakiekolwiek grupie swych rodaków, starając się utrzymywać wszystkie w stanie „niestabilnej równowagi”.
Z drugiej jednak strony król podjął pewne próby modernizacji kraju, wzorując się głównie na równoległych czasowo reformach Atatürka w niedalekiej Turcji (pod której panowaniem zresztą się Albania wcześniej znajdowała). Potrzebował do tego jednak mocnego wsparcia – zarówno finansowego, jak i militarnego. Stosunki z początkowo przychylnym wobec Zoga I Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców dość szybko się pogorszyły, głównie ze względu na spór o liczną ludność albańską w Kosowie.
Włosi natychmiast skorzystali z okazji i już w marcu 1925 r. została zawarta włosko-albańska konwencja o współpracy, rozszerzona 27 listopada 1926 r. w traktat sojuszniczy, uzupełniony w roku następnym dodatkowymi zapisami. Owe prawne ramy otworzyły Włochom drzwi do ekspansji gospodarczo-politycznej, w wyniku której w latach trzydziestych Królestwo Albanii stopniowo stało się włoskim protektoratem.