Najszybszym samolotem myśliwskim albańskiego lotnictwa wojskowego był dwumachowy chiński myśliwiec F-7A, kopia rosyjskiego MiG-21F-13 (zakupiono 12 takich maszyn).
Siły Powietrzne Albanii zostały powołane do życia 24 kwietnia 1951 r., a ich pierwszą bazę lotniczą zorganizowano na lotnisku w Tiranie. ZSRR dostarczył 12 samolotów myśliwskich Jak-9 (w tym 11 jednomiejscowych bojowych Jak-9P i 1 dwumiejscowy szkolno-bojowy Jak-9W) oraz 4 samoloty łącznikowe Po-2. Szkolenie personelu przeprowadzono w Jugosławii. W 1952 r. do eksploatacji wprowadzono 4 samoloty szkolenia podstawowego Jak-18 i 4 samoloty szkolenia zaawansowanego Jak-11. W 1953 r. uzupełniło je 6 samolotów szkolenia podstawowego Jak-18A wyposażonych w podwozie z kółkiem przednim. W 1959 r. do użytku wprowadzono 12 kolejnych maszyn tego typu.
Pierwsze odrzutowe samoloty myśliwskie do Albanii dostarczono w styczniu-kwietniu 1955 r. z ZSRR i było to 26 samolotów bojowych MiG-15 bis i 4 szkolno-bojowe UTI MiG-15. Kolejne osiem samolotów UTI MiG-15 w 1956 r. otrzymano z CSRS (4 CS-102) i ChRL (4 FT-2).
W 1962 r. z Chińskiej Republiki Ludowej albańskie lotnictwo otrzymało 8 samolotów myśliwskich F-5, będących licencyjną kopią sowieckich myśliwców MiG-17F. Wyróżniał je silnik wyposażony w dopalacz.
W 1957 r. z ZSRR dostarczono samolot transportowy Ił-14M, dwa-trzy wielozadaniowe śmigłowce lekkie Mi-1 i cztery śmigłowce transportowe średnie Mi-4, tworzące zalążek lotnictwa transportowego. Były to także pierwsze śmigłowce w Siłach Powietrznych Albanii. W tym samym roku dostarczono odrzutowy samolot bombowy Ił-28, który był wykorzystywany jako holownik celów powietrznych.
W 1971 r. do eksploatacji wprowadzono 3 kolejne samoloty transportowe Ił-14 (w tym Ił-14M i Ił-14P otrzymane z NRD i Ił-14T z Egiptu). Wszystkie maszyny tego typu skoncentrowano na lotnisku Rinas. Tu także znalazł się bombowiec-holownik celów powietrznych Ił-28.
W 1959 r. Albania otrzymała 12 naddźwiękowych myśliwców przechwytujących MiG-19PM, wyposażonych w celownik radiolokacyjny RP-2U i uzbrojonych w cztery kierowane pociski rakietowe „powietrze-powietrze” RS-2US. Były to ostatnie statki powietrzne dostarczone z ZSRR, jako że albański przywódca Enver Hodża z przyczyn ideologicznych wkrótce potem zerwał współpracę pomiędzy obydwoma krajami.
Po zerwaniu kontaktów z ZSRR, Albania zacieśniła współpracę z ChRL, w jej ramach zaczęto dokonywać w tym kraju zakupów uzbrojenia i sprzętu wojskowego. W 1962 r. od przemysłu chińskiego otrzymano 20 samolotów szkolenia podstawowego Nanchang PT-6, będących chińską kopią sowieckich samolotów Jak-18A. W tym samym roku ChRL dostarczyła 12 odrzutowych samolotów myśliwskich Shenyang F-5, czyli produkowanych na podstawie sowieckiej licencji myśliwców MiG-17F. Wraz z nimi otrzymano 8 kolejnych samolotów szkolno-bojowych FT-2.
W 1962 r. powołano do życia Akademię Sił Powietrznych, którą wyposażono w 20 samolotów szkolenia podstawowego PT-6, 12 samolotów szkolenia zaawansowanego UTI MiG-15 wycofanych z jednostek pierwszoliniowych oraz 12 pozyskanych w ten sam sposób samolotów bojowych MiG-15 bis. W ich miejsce w pierwszej linii wprowadzono do eksploatacji sprowadzone w tym samym czasie z ChRL 12 samolotów myśliwskich F-5 i 8 szkolno-bojowych FT-2. Rozdzielono je do dwóch eskadr lotniczych, które rozmieszczono na lotnisku Valona (eskadra samolotów tłokowych – PT-6 oraz eskadra samolotów odrzutowych – MiG-15 bis i UTI MiG-15).
Kolejna chińska dostawa lotnicza dotyczyła 13 wielozadaniowych samolotów lekkich Harbin Y-5, będących licencyjną kopią sowieckich samolotów An-2, i została ona zrealizowana w latach 1963-1964. Nowe maszyny rozmieszczono na lotnisku w Tiranie.
W 1965 r. dwanaście myśliwców przechwytujących MiG-19PM odstąpiono ChRL. W zamian uzyskano możliwość zakupienia dużej ilości samolotów myśliwskich Shenyang F-6, które z kolei były chińską kopią sowieckiego myśliwca MiG-19S, nie dysponującego jednak celownikiem radiolokacyjnym ani kierowanymi pociskami rakietowymi „powietrze-powietrze”. W latach 1966-1971 pozyskano 66 samolotów myśliwskich F-6, w tym cztery egzemplarze przystosowane do prowadzenia rozpoznania fotograficznego, w które wyposażono sześć eskadr odrzutowego lotnictwa bojowego. Następnie otrzymano jeszcze jeden taki myśliwiec, jako rekompensatę za egzemplarz utracony z przyczyn technicznych w 1972 r., z winy producenta wadliwej amunicji do działek. Wraz z nimi zakupiono 6 samolotów szkolno-bojowych FT-5 (dostawa zrealizowana w 1972 r.), będących połączeniem płatowca samolotu myśliwskiego F-5 z dwumiejscową kabiną samolotu szkolno-bojowego FT-2. W tym samym czasie zakupiono także jeden samolot bombowy Harbin H-5, będący kopią bombowca Ił-28, dla zastąpienia maszyny tego typu pozyskanej piętnaście lat wcześniej.
Rozbudowę odrzutowego lotnictwa bojowego w Siłach Powietrznych Albanii zakończono w połowie lat siedemdziesiątych. Jako ostatnie zakupiono 12 naddźwiękowych samolotów myśliwskich Chengdu F-7A (dostawa zrealizowana w 1972 r.), wywodzących się z sowieckiego myśliwca MiG-21F-13 i uzbrojonych w dwa kierowane pociski rakietowe „powietrze-powietrze” PL-2. Stanowiły one kopię sowieckiego pocisku rakietowego RS-3S samonaprowadzającego się na podczerwień, który z kolei był wzorowany na amerykańskim pocisku AIM-9B Sidewinder.
Albańskie lotnictwo wojskowe osiągnęło stan dziewięciu eskadr odrzutowych samolotów bojowych, w trzech pułkach lotniczych. Pułk stacjonujący w bazie Lezha dysponował eskadrą F-7A i dwoma eskadrami F-6, pułk bazujący na lotnisku Kucova miał w swoim składzie dwie eskadry F-6 i eskadrę F-5, pułk z Rinas składał się z dwóch eskadr F-6 i eskadry MiG-15 bis.
F-6 (MiG-19S) były najliczniejszymi myśliwcami naddźwiękowymi Albanii, ale nim wprowadzono je do linii w 1959 r. z ZSRR sprowadzono 12 myśliwców MiG-19PM, które w 1965 r. odstąpiono ChRL do skopiowania.
W 1967 r., w ramach uzupełnienia dostarczonych z ZSRR śmigłowców transportowych Mi-4, Albania zakupiła w ChRL 30 śmigłowców Harbin Z-5, będących chińską kopią Mi-4 (stanowiły one wyposażenie trzech eskadr pułku lotniczego stacjonującego w bazie Farka). Ostatni lot tych maszyn miał miejsce 26 listopada 2003 r., po czym następnego dnia oficjalnie wycofano je ze służby. Trzy z nich były jeszcze tylko przez pewien czas utrzymywane w sprawności do lotu jako rezerwa.
W połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Siły Powietrzne Albanii osiągnęły maksymalny stan eskadr wyposażonych w odrzutowe samoloty bojowe (1 x F-7A, 6 x F-6, 1 x F-5 i 1 x MiG-15 bis).
Koniec lat siedemdziesiątych przyniósł pogorszenie się stosunków albańsko-chińskich i od tego momentu Siły Powietrzne Albanii zaczęły się borykać z coraz większymi problemami, starając się utrzymać posiadane statki powietrzne w sprawności technicznej na odpowiednim poziomie. W związku z pogorszeniem się sytuacji gospodarczej kraju w latach osiemdziesiątych i związanymi z tym ograniczonymi nakładami na zbrojenia sytuacja stała się jeszcze bardziej złożona.
W 1992 r. wybrano nowy demokratyczny rząd, kończąc erę komunizmu w Albanii. Jednakże nie poprawiło to sytuacji Sił Powietrznych, dla których nadeszły jeszcze cięższe czasy, szczególnie gdy w 1997 r. upadł albański system bankowy. W czasie powstania, które następnie wybuchło, większość sprzętu i zaplecza Sił Powietrznych Albanii uległo zniszczeniu bądź zostało uszkodzone. Przyszłość rysowała się w ciemnych barwach. Jeśli albańskie lotnictwo wojskowe miało przetrwać, musiało zostać znacznie zredukowane i zmodernizowane.
W 2002 r. Siły Powietrzne Albanii uruchomiły program „Forces Objective 2010” (kierunki rozwoju do 2010 r.), w myśl którego miała zostać przeprowadzona głęboka reorganizacja podległych jednostek. Ilość personelu miała zostać zmniejszona z 3500 oficerów i żołnierzy do około 1600 osób. Siły Powietrzne miały wycofać ze służby wszystkie odrzutowe samoloty bojowe, które teraz miały zostać zmagazynowane w bazach Gjadër, Kucova i Rinas, w nadziei na znalezienie nabywcy dla nich. Ostatni lot na odrzutowcu albańskie lotnictwo wojskowe wykonało w grudniu 2005 r., kończąc trwającą 50 lat epokę odrzutowych samolotów bojowych.
Na sprzedaż wystawiono 153 statki powietrzne, w tym: 11 MiG-15 bis, 13 UTI MiG-15, 11 F-5, 65 F-6, 10 F-7A, 1 H-5, 31 Z-5, 3 Y-5 i 8 PT-6. Wyjątek stanowiło zachowanie w stanie zakonserwowanym 6 odrzutowych samolotów szkolnych FT-5 i 8 tłokowych samolotów szkolnych PT-6. Miały one posłużyć do odtworzenia odrzutowego lotnictwa bojowego, jak tylko sytuacja finansowa kraju ulegnie poprawie. Spodziewano się, że stanie się to po 2010 r. W polu zainteresowania albańskiego lotnictwa wojskowego było m.in. nabycie 26 tureckich samolotów myśliwskich F-5-2000, co miało być wstępem do pozyskania w przyszłości myśliwców F-16. W przypadku samolotów myśliwskich F-7A perspektywa sprzedaży wydawała się być bardzo realna, jako że maszyny te w większości miały niewielki nalot nie przekraczający 400 godzin. Jedynymi samolotami, które miały pozostać w służbie, miały być cztery wielozadaniowe lekkie Y-5 i cztery szkolne PT-6.
Jeszcze zanim ogłoszono program restrukturyzacji, Albania używała niewielkiej liczby śmigłowców pozyskanych stosunkowo niedawno. W 1991 r. zakupiono w Stanach Zjednoczonych śmigłowiec Bell 222UT, który służył do przewozu ważnych osobistości. Niestety utracono go w katastrofie 16 lipca 2006 r., w której śmierć poniosło sześć osób, wszyscy obecni na pokładzie. Także w 1991 r. Francja przekazała Albanii nieodpłatnie trzy śmigłowce Aerospatiale AS.350B Ecureuil. Obecnie są one używane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych do patrolowania granic oraz do transportu jednostek specjalnych. W 1995 r. Ministerstwo Zdrowia zakupiło w Szwajcarii cztery używane śmigłowce sanitarne Aerospatiale SA.319B Alouette III, przekazując je swojej służbie ratownictwa medycznego (1995 r. – 1 i 1996 r. – 3). W 1999 r. dostarczono śmigłowiec transportowy średni Mi-8 (prawdopodobnie pozyskano go od Ukrainy?), obecnie jest on używany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych do tego samego celu, co AS.350B.
Modernizacja Sił Powietrznych Albanii została potraktowana jako ważny krok na drodze do dostosowania albańskich sił zbrojnych do standardów NATO. W kolejnych latach zarówno Niemcy, jak i Włochy darowały Albanii kilka nowoczesnych śmigłowców, by wesprzeć ambitny program modernizacji. Nowe maszyny służą do różnorodnych celów, w tym transportu ładunków i ludzi, działań poszukiwawczo-ratowniczych, likwidacji skutków klęsk żywiołowych, lotów dyspozycyjnych oraz treningu i szkolenia załóg śmigłowcowych.
Włochy zgodziły się przekazać nieodpłatnie czternaście śmigłowców używanych poprzednio przez włoskie wojska lądowe, w tym 7 śmigłowców transportowych średnich Agusta-Bell AB.205A-1 i 7 śmigłowców wielozadaniowych lekkich AB.206C-1. Pierwszy z tych ostatnich przybył do Albanii w kwietniu 2002 r. Ostatnie trzy egzemplarze dotarły do tego kraju w listopadzie 2003 r., dzięki czemu można było wycofać mocno zużyte śmigłowce Z-5. W kwietniu 2004 r. dołączyły do nich pierwsze trzy AB.205A-1. W kwietniu 2007 r. Włochy dostarczyły także śmigłowiec Agusta A.109C, przeznaczony do przewozu ważnych osobistości (w miejsce utraconego Bell 222UT).
12 kwietnia 2006 r. rządy Albanii i Niemiec podpisały warty 10 milionów euro kontrakt na dostawę 12 śmigłowców wielozadaniowych lekkich Bo-105M, używanych poprzednio przez niemieckie wojska lądowe. Cała dwunastka została następnie zmodernizowana przez zakłady Eurocoptera w Donauwörth i doprowadzona do standardu wersji Bo-105E4. Pierwszy zmodernizowany Bo-105E4 został przekazany albańskiemu lotnictwu wojskowemu w marcu 2007 r. Łącznie Siły Powietrzne Albanii otrzymały sześć śmigłowców Bo-105E4, cztery kolejne skierowano do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a dwa ostatnie do Ministerstwa Zdrowia.
18 grudnia 2009 r. podpisano warty 78,6 milionów euro kontrakt z firmą Eurocopter na dostawę pięciu śmigłowców transportowych średnich AS.532AL Cougar, by zwiększyć możliwości operacyjne Pułku Śmigłowców. Dwa z nich zostały skonfigurowane do transportu wojsk, jeden do ratownictwa bojowego, jeden do ewakuacji medycznej i jeden do przewozu ważnych osobistości. Ten ostatni miał zostać dostarczony jako pierwszy, ale rozbił się 25 lipca 2012 r., śmierć poniosło sześciu pracowników Eurocoptera, wszyscy obecni na pokładzie. Cztery pozostałe śmigłowce zostały natomiast dostarczone. Pierwszy z nich, w wariancie ratownictwa bojowego, został przekazany 3 grudnia 2012 r. Ostatnią, drugą maszynę do transportu wojsk, odebrano 7 listopada 2014 r.
Zamiast zakupu kolejnego śmigłowca AS.532AL Cougar do zastąpienia rozbitego egzemplarza do przewozu ważnych osobistości, Ministerstwo Obrony Albanii zamówiło w firmie Eurocopter dwa śmigłowce wielozadaniowe lekkie EC-145 (wcześniej – 14 lipca 2012 r. – pozyskano pierwszą maszynę tego typu w wersji do przewozu ważnych osobistości). Zostały one skonfigurowane do zadań poszukiwawczo-ratowniczych oraz tych związanych z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych i uroczyście przejęto je 31 października 2015 r.
Wielkim wydarzeniem w historii albańskiego lotnictwa stało się wprowadzenie do eksploatacji śmigłowców AS.532AL Cougar (na zdjęciu jedna z takich maszyn podczas lotu dostawczego do użytkownika). Fot. Eurocopter
Pułk Śmigłowców Sił Powietrznych Albanii stacjonuje w bazie Farka i dysponuje obecnie 22 śmigłowcami, w tym: 4 AS.532AL, 3 AB.205A-1, 6 Bo-105E4, 3 EC-145, 5 AB.206C-1 i 1 A.109. Przez pewien czas w planach albańskiego lotnictwa wojskowego ważne miejsce zajmowało utworzenie eskadry śmigłowców bojowych, wyposażonej w 12 śmigłowców, ale problem ten nie jest obecnie traktowany priorytetowo. Rozważano m.in. pozyskanie śmigłowców lekkich MD.500 uzbrojonych w przeciwpancerne pociski kierowane TOW.
W 2002 r. z turecką pomocą rozpoczęto modernizację bazy lotniczej Kucova, w wyniku czego otrzymała ona nową wieżę kontrolną, wyremontowany i wzmocniony pas startowy oraz drogi kołowania. Umożliwia on przyjmowanie nawet tak ciężkich samolotów transportowych jak C-17A Globemaster III i Ił-76MD. Jednocześnie cztery wielozadaniowe samoloty lekkie Y-5 zostały wyremontowane w lotniczych zakładach remontowych znajdujących się na terenie bazy Kucova, pierwszy wyremontowany samolot Y-5 dostarczono w 2006 r. Pozwalały one personelowi albańskiego lotnictwa wojskowego na utrzymanie nawyków związanych z eksploatacją samolotów, a ponadto maszyny te wykonywały typowe zadania transportowo-łącznikowe. W przyszłości miało to umożliwić sprawne opanowanie zakupionych nowych transportowców, ale w 2011 r. podjęto decyzję o zakonserwowaniu samolotów Y-5, odkładając zakupienie transportowców w czasie. W międzyczasie było rozważanie pozyskanie trzech włoskich samolotów transportowych G.222.
W latach 2002-2005 Włochy przekazały albańskiemu lotnictwu wojskowemu czternaście śmigłowców, w tym siedem wielozadaniowych lekkich AB.206C-1 (na zdjęciu) i siedem transportowych średnich AB.205A-2.
Obecnie Siły Powietrzne Albanii są tylko cieniem dawnego albańskiego lotnictwa wojskowego. Siły Powietrzne powstałe z dużą pomocą ZSRR, a następnie dalej rozwijane we współpracy z ChRL stały się znaczącą siłą bojową. Obecnie jednak zostały one znacznie zredukowane, cała flota wycofanych ze służby odrzutowych samolotów bojowych ostatecznie została pocięta na złom. Nie wydaje się prawdopodobne, aby Siły Powietrzne Albanii zakupiły kolejne bojowe odrzutowce, w dającej się przewidzieć najbliższej przyszłości. Dostępny budżet pozwala jedynie na utrzymanie komponentu śmigłowcowego. 1 kwietnia 2009 r. Albania została członkiem NATO, realizując swój strategiczny cel, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa.
Po przystąpieniu do NATO misje dozoru albańskiej przestrzeni powietrznej zostały podjęte przez samoloty myśliwskie Eurofighter Typhoon Sił Powietrznych Włoch, na przemian z myśliwcami F-16 greckiego lotnictwa wojskowego. Misje dozoru podjęto 16 lipca 2009 r.
Stworzona ma być także od podstaw albańska naziemna obrona przeciwlotnicza, która w przeszłości była wyposażona w zestawy rakietowe średniego zasięgu HQ-2 (kopia sowieckiego zestawu przeciwlotniczego SA-75M Dwina), przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe HN-5 (kopia sowieckiego zestawu przeciwlotniczego Strzała-2M, wprowadzone do eksploatacji w latach siedemdziesiątych) oraz armaty przeciwlotnicze kalibru 37 mm. Początkowo zakupiono 2 oryginalne sowieckie baterie SA-75M Dwina, które otrzymano z ZSRR w 1959 r., w tym bateria szkolna i bateria bojowa. Kolejnych 12 baterii HQ-2 otrzymano z ChRL w latach sześćdziesiątych. Były one zorganizowane w brygadę rakiet przeciwlotniczych.
Również przestarzałe sowieckie i chińskie stacje radiolokacyjne kontroli przestrzeni powietrznej mają zostać zastąpione przez bardziej nowoczesny sprzęt zachodni. W sprawie pozyskania takich stacji radiolokacyjnych rozmawiano m.in. z koncernem Lockheed Martin.
Séan Wilson/Prime Images
Współpraca: Jerzy Gruszczyński
Przetłumaczył: Michał Fiszer
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
