Myśliwiec Grumman Martlet z 888. dywizjonu Fleet Air Arm operujący z lotniskowca HMS Formidalbe przelatuje nad HMS Warspite, najskuteczniejszym pancernikiem XX wieku; maj 1942 r.

Początkowo Ocean Indyjski był przede wszystkim olbrzymim szlakiem tranzytowym pomiędzy Europą a Dalekim Wschodem oraz Indiami. Spośród Europejczyków to Brytyjczycy – właśnie ze względu na Indie, perłę w koronie imperium – zwracali na Ocean Indyjski najwięcej uwagi. Nie ma dużej przesady w stwierdzeniu, że brytyjskie imperium kolonialne składało się z kolonii położonych nad Oceanem Indyjskim oraz na szlakach doń wiodących.

Jesienią 1941 r. – po podboju Włoskiej Afryki Wschodniej, opanowaniu państw Zatoki Perskiej – władza Wielkiej Brytanii w basenie Oceanu Indyjskiego wydawała się niezagrożona. Jedynie trzy większe terytoria – Mozambik, Madagaskar i Tajlandia – znajdowały się poza militarną kontrolą Londynu. Mozambik należał jednak do Portugalii, oficjalnie państwa neutralnego, ale faktycznie najstarszego sojusznika Wielkiej Brytanii. Francuskie władze Madagaskaru wciąż nie chciały współpracować, ale nie miały ani możliwości, ani siły do szkodzenia wysiłkowi wojennemu aliantów. Niewiele silniejsza była Tajlandia, ale – skłócona z Francją – wydawała się życzliwa Brytyjczykom.

W dniach 22-26 września 1940 r. armia japońska przeprowadziła operację wojskową w północnej części Indochin i po krótkotrwałym oporze francuskim obsadziła ten teren.

Co prawda na Ocean Indyjski wpływały niemieckie rajdery i okręty podwodne – jednak straty przez nie zadawane były symboliczne. Potencjalnym zagrożeniem mogła być Japonia, ale odległość pomiędzy stolicą Japonii – Tokio – a Singapurem – bazą morską na pograniczu wód Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku – jest taka sama, jak odległość pomiędzy Nowym Jorkiem a Londynem. Więcej niepokoju politycznego wprowadzała Droga Birmańska, którą Stany Zjednoczone zaopatrywały Chińczyków walczących przeciwko Japończykom.

Latem 1937 r. wybuchła wojna pomiędzy Chinami a Japonią. Nie potoczyła się ona po myśli Czang Kaj-szeka – przywódcy partii Kuomintang, rządzącej Republiką Chin. Japończycy odparli chińskie ataki, przejęli inicjatywę, przeszli do ofensywy, zajęli stołeczny Nankin i próbowali zawrzeć pokój. Czang Kaj-szek zamierzał jednak kontynuować wojnę – liczył na przewagę liczebną, miał poparcie Związku Sowieckiego oraz Stanów Zjednoczonych, skąd płynął zarówno sprzęt, jak i doradcy wojskowi. Latem 1939 r. doszło do walk pomiędzy Japończykami i Sowietami nad rzeką Chałchin-Goł (pod miastem Nomonhan). Armia Czerwona miała tam odnieść wielki sukces, ale faktycznie w wyniku tego „zwycięstwa” Moskwa zaprzestała udzielać pomocy Czang Kaj-szekowi.
Z pomocą płynącą dla Czang Kaj-szeka z Ameryki Japonia poradziła sobie stosując w sposób podręcznikowy strategię działań

pośrednich – odcinając Chińczyków. W 1939 r. Japończycy zajęli porty południowych Chin. Wówczas amerykańska pomoc dla Chin została skierowana do portów Indochin Francuskich, ale w 1940 r. – po zajęciu Paryża przez Niemców – Francuzi zgodzili się zamknąć tranzyt do Chin. Wówczas amerykańska pomoc została skierowana przez Ocean Indyjski do portów Birmy i dalej – Drogą Birmańską – do Czang Kaj-szeka. Ze względu na przebieg wojny w Europie również Brytyjczycy zgodzili się z japońskim żądaniem zamknięcia tranzytu do Chin.

W Tokio przewidywano, że 1941 r. będzie rokiem zakończenia walk w Chinach. W Waszyngtonie podtrzymano jednak decyzję o wspieraniu Czang Kaj-szeka, uznano również, że skoro nie da się dostarczyć zaopatrzenia wojennego dla Chin, to należy zablokować dostawy zaopatrzenia wojennego dla Japonii. Embargo było – i jest – uważane za agresywny krok stanowiący usprawiedliwiony casus belli, w Stanach Zjednoczonych nie obawiano się jednak wojny. W Waszyngtonie uważano, że skoro Armia Japońska nie może wygrać z tak słabym przeciwnikiem jakim jest Armia Chińska, to nie zdecyduje się na wojnę przeciwko Armii Amerykańskiej. O swoim błędzie Amerykanie przekonali się 8 grudnia 1941 r. w Pearl Harbor.

Singapur: zwornik brytyjskich posiadłości kolonialnych

Pearl Harbor zostało zaatakowane w kilka godzin po rozpoczęciu działań wojennych przez Japonię. Wcześniej uderzenie zostało wymierzone w Brytyjskie Malaje, czyli bardzo różnorodną grupę lokalnych państw poddanych władzy Londynu. Oprócz sułtanatów i księstw które przyjęły brytyjski protektorat znajdowały się tutaj – nie tylko na Półwyspie Malajskim ale także na indonezyjskiej wyspie Borneo – również cztery kolonie założone bezpośrednio przez Brytyjczyków. Najważniejszą z nich stał się Singapur.

Na południe od Brytyjskich Malajów znajdowały się bogate Holenderskie Indie Wschodnie, których wyspy – przede wszystkim Sumatra i Jawa – oddzielają Ocean Spokojny od Oceanu Indyjskiego. Sumatra jest od Półwyspu Malajskiego oddzielona cieśniną Malakka – najdłuższą cieśniną świata, mającą 937 km długości. Ma ona kształt lejka szerokiego na kilkaset kilometrów tam, gdzie wlewa się do niej Ocean Indyjski, i wąskiego na 36 km, tam gdzie łączy się z Oceanem Spokojnym – w okolicach Singapuru.