Prototypowy zestaw radiolokacyjny P-18PL rozwinięty w terenie. Po lewej stronie wóz wskaźnikowy WW-18 w tej konfiguracji wykorzystujący trójosiowe podwozie Jelcz P662D.43 6×6 z przyłączoną jednostką zasilania JZ-18 na dwuosiowej przyczepie. Po prawej wóz antenowy WA-18 na czteroosiowym podwoziu Jelcz P882.53 8×8.
19 grudnia 2023 r. Agencja Uzbrojenia opublikowała komunikat o podpisaniu umowy wykonawczej z konsorcjum PGZ-NAREW na dostawę i wsparcie eksploatacji 24 zestawów radarów wczesnego wykrywania (RWW) P-18PL. Wartość kontraktu wynosi ponad 3,1 mld PLN brutto. Bazę do jego zawarcia stanowi umowa ramowa z 7 września 2021 r., określająca warunki udzielania i realizacji zamówień wykonawczych na dostawę elementów zestawu rakietowego obrony powietrznej krótkiego zasięgu (ZROP-KZ) Narew. Zamówienie na stacje P-18PL jest umową nr 10 (UW-10) spośród 15 planowanych w ramach programu Narew.
Jak wspomniano, przedmiotem dostawy są 24 zestawy radarów wczesnego wykrywania (RWW) P-18PL wraz z pakietem szkoleniowym i usługa asysty technicznej w ramach pakietu logistycznego. Umowa ma zostać zrealizowana w latach 2027–2035, a dostawa pierwszych zestawów ma rozpocząć się najpóźniej w 2027 r. 23 zestawy trafić mają do baterii zestawów rakietowych obrony powietrznej krótkiego zasięgu Narew, a jeden na potrzeby szkolnictwa wojskowego. Oczywiście, spodziewane jest zamówienie kolejnych urządzeń tego typu do współpracy z innymi środkami OPL.
Wykonawcą umowy będzie konsorcjum PGZ-NAREW w składzie: Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. (lider konsorcjum), Huta Stalowa Wola S.A., Jelcz Sp. z o.o., MESKO S.A., Ośrodek Badawczo Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej S.A., PCO S.A,
PIT-RADWAR S.A., Wojskowe Zakłady Łączności Nr 1 S.A., Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A., Wojskowe Zakłady Elektroniczne S.A. i Zakłady Mechaniczne Tarnów S.A. Liderem technicznym programu będzie spółka PIT-RADWAR S.A., dla której umowa na dostawę RWW P-18PL jest największą w dotychczasowej historii.
Długi okres dzielący podpisanie umowy od dostawy pierwszych stacji jest związany z koniecznością opracowania wersji produkcyjnej P-18PL, znacząco różniącej się od prototypu. Wynika to m.in. z postępu technicznego i dostępności bazy elementowej. Podobna sytuacja zaistniała wcześniej w przypadku Zdolnej Do Przerzutu Stacji Radiolokacyjnej Bystra (szerzej w WiT 4/2023), która zakończyła badania kwalifikacyjne w połowie 2016 r., zaś pierwsze seryjne egzemplarze, zamówione na mocy umowy z 3 września 2019 r., przekazane zostały w 2023 r. Pierwszy seryjny zestaw P-18PL będzie z tego powodu musiał przejść próby w poszerzonym zakresie.
Zanim jednak zasygnalizujemy, możliwe do przekazania opinii publicznej w tym momencie, informacje na temat zestawu produkcyjnego, warto pokrótce przypomnieć historię rozwoju RWW P-18PL i, po raz pierwszy tak obszernie, charakterystykę techniczną prototypu. Tym bardziej, że od momentu publikacji na łamach „Wojska i Techniki” poprzedniego artykułu na temat polskiego radaru pasma VHF (WiT 8/2023) udostępniono wiele nowych informacji.
Zestaw radiolokacyjny P-18PL powstał w ramach projektu badawczo-rozwojowego „Opracowanie prototypu mobilnego radaru wstępnego wskazywania celów, pracującego w paśmie metrowym, ze skanowaniem fazowym wiązki w dwóch płaszczyznach dla zestawów rakietowych Obrony Powietrznej”, realizowanego przez konsorcjum: PIT-RADWAR S.A. (lider) i Wojskowa Akademia Techniczna. Projekt był współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach konkursu nr 3/2012 na wykonanie projektów w zakresie badań naukowych lub prac rozwojowych na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa.
Wartość projektu miała pierwotnie wynosić 49,7 mln PLN, w tym 42,3 mln PLN dofinansowania, a ostatecznie – po aneksowaniu – wzrosła do 54,4 mln PLN, zaś wysokość dofinansowania do
46 mln PLN. Umowa nr DOBR/0042/R/ID1/2012/13 została podpisana 19 grudnia 2012 r., a jej termin wykonania pierwotnie określono na 18 grudnia 2016 r. (później przedłużono go do 18 czerwca 2018 r., potem do roku 2020, 2021, a ostatecznie do 2022 r.).
Tak długi czas dzielący podpisanie umowy od zawarcia umowy na dostawę seryjnych urządzeń był wynikiem nie tylko technicznej złożoności całego przedsięwzięcia, ale także problemów natury formalnej. W momencie uruchomienia projektu badawczo-rozwojowego brak było wstępnych założeń taktyczno-technicznych (WZTT) sformułowanych przez Ministerstwo Obrony Narodowej. A to one są bazą do opracowania założeń taktyczno-technicznych (ZTT), a potem programów badań wstępnych (zakładowych) i badań kwalifikacyjnych.
Konieczne było zatem dostosowanie umowy do obowiązujących wymagań formalnoprawnych. W okresie od 21 listopada 2014 r. do 1 czerwca 2016 r., na mocy decyzji nr 59/MON, przeprowadzony został przez ówczesny Inspektorat Uzbrojenia jego krytyczny przegląd, w ramach którego przedstawiciele resortu obrony sformułowali rekomendacje, mające na celu dostosowanie P-18PL do potrzeb Sił Zbrojnych RP.
Na szczęście nie wpłynęło to znacząco na same prace nad prototypem, który ukończony został w 2017 r., choć jego poszczególne elementy składowe powstawały i były testowane na stanowiskach badawczych już od 2015 r. Dalsze prace rozwojowe doprowadziły do osiągnięcia przez P-18PL docelowej postaci w roku 2019. Pozwoliło to na rozpoczęcie etapu badań wstępnych (zakładowych), mających na celu sprawdzenie, zgodnie z przygotowanym programem, zasadniczych charakterystyk radaru ujętych w założeniach taktyczno-technicznych i ocenę możliwości przedstawienia prototypu do badań kwalifikacyjnych.
Pozytywne zakończenie badań zakładowych w 2020 r. było podstawą do przystąpienia do ostatniej fazy projektu, czyli badań kwalifikacyjnych, przeprowadzonych przez komisję powołaną przez szefa Inspektoratu Uzbrojenia (obecnie Agencja Uzbrojenia), w certyfikowanym laboratorium Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych. W tym etapie następuje formalne potwierdzenie wszystkich wymagań zawartych w ZTT, a dodatkowo sprawdzenie poprawności wykonania przedstawionej dokumentacji technicznej prototypu i ocena wpływu zastosowanych w prototypie rozwiązań na uruchomienie produkcji.
Ostatecznie badania kwalifikacyjne zakończyły się z wynikiem pozytywnym w grudniu 2022 r., o czym 23 grudnia 2022 r. poinformowały służby prasowe Agencji Uzbrojenia. To zaś umożliwiło rozpoczęcie negocjacji z Ministerstwem Obrony Narodowej na temat warunków zakupu i wdrożenia do produkcji seryjnej RWW P-18PL, których finałem było podpisanie umowy w dniu 19 grudnia 2023 r.
Radar P-18PL nie ma odpowiedników wśród współczesnych urządzeń radiolokacyjnych używanych w państwach NATO. Pracuje bowiem w paśmie metrowym (VHF), praktycznie niewykorzystywanym na Zachodzie (nie licząc kilku amerykańskich stacji ostrzegania przed atakiem rakietowym i dalekiego wykrywania samolotów z lat 50. i 60.). Takie urządzenia mają pewne wady w stosunku do radarów pracujących w zakresie decymetrowym i centymetrowym, jak choćby mniejszą dokładność określania położenia obserwowanego obiektu (rozróżnialność), stąd też nie mogą być wykorzystane np. do naprowadzania na cele powietrzne pocisków kierowanych.
W nowoczesnych urządzeniach tego typu, do jakich zalicza się P-18PL, wiele z tych niedoskonałości można jednak zniwelować poprzez odpowiednie kształtowanie wiązek i zaawansowane algorytmy obróbki sygnału. Z racji dużej długości fali także ich anteny są znacząco większe niż radarów decymetrowych i centymetrowych, co ogranicza mobilność i ułatwia wizualne wykrycie przez przeciwnika.
Mają jednak niezaprzeczalne zalety, które zdecydowanie przemawiają na korzyść wykorzystania takich urządzeń do wczesnego ostrzegania przed atakiem. Fale metrowe są w mniejszym stopniu tłumione w atmosferze niż decymetrowe i centymetrowe, stąd sprawdzają się szczególnie w radarach dalekiego zasięgu, których głównym zadaniem jest wykrycie, a nie precyzyjne śledzenie celu.
Poza tym fale elektromagnetyczne tej długości mają inną charakterystykę rozpraszania na obiektach powietrznych niż fale w zakresach mikrofalowych, co powoduje że stosowane coraz powszechniej od końca lat 70. techniki zmniejszonej wykrywalności radarowej (stealth) obiektów powietrznych, zoptymalizowane do zamaskowania takich celów przed wykryciem przez stacje centymetrowe, są w ich przypadku de facto nieskuteczne. Radary pasma VHF są też znacznie bardziej odporne na celowe zakłócenia radioelektroniczne. Powszechnie stosowane urządzenia rozpoznania i przeciwdziałania elektronicznego działają po prostu w innych pasmach częstotliwości, podobnie jak głowice naprowadzające pocisków przeciwradiolokacyjnych.
Jak wspomniano, P-18PL to połączenie zalet radarów pasma metrowego z najnowszymi osiągnięciami współczesnej radiolokacji. Przede wszystkim zastosowano antenę aktywną AESA (Active Electronically Scanned Array) z elektronicznie sterowaną wiązką nadawczą w azymucie i elewacji oraz cyfrowym formowaniem wiązek odbiorczych w płaszczyznach azymutu i elewacji. Rolę nadajnika pełnią w stacji 84 półprzewodnikowe moduły nadawczo-odbiorcze zbudowane na bazie komercyjnych tranzystorów mikrofalowych, rozmieszczone w kolumnach antenowych i chłodzone powietrzem, współpracujące z 64 antenami typu Yagi-Uda.
Każdy moduł nadawczo-odbiorczy zawiera tor nadawczy wytwarzający sygnał sondujący o zadanych parametrach jak: częstotliwość, faza i modulacja. Pozwala to na elastyczne formowanie wiązki nadawczej względem apertury szyku antenowego. Powyżej szyku antenowego zamontowano zespół dwóch anten Yagi-Uda skierowanych w przeciwną stronę względem anten szyku głównego. Anteny te odpowiadają za formowanie charakterystyki kierunkowej toru eliminacji wykryć tylnym listkiem anteny głównej.
System antenowy składa się z dwuwymiarowego szyku modułów nadawczo-odbiorczych (ułożonych w 14 kolumn i sześć wierszy), z których każdy jest oddzielnie zasilany i programowany.
Wraz z podstawą kolumny antenowej szyk modułów nadawczo-odbiorczych tworzy w położeniu roboczym system antenowy o szerokości 14 m i wysokości 6 m (po złożeniu i ustawieniu w położeniu transportowym, szerokość pojazdu nie przekracza 2,5 m, a wysokość 4 m). Ze stacją został zintegrowany system identyfikacji bojowej „swój-obcy” z interrogatorem dalekiego zasięgu PIT-RADWAR IDZ-50 standardu Mark XIIA i współpracujący z nim zespół antenowy.
RWW P-18PL służy do ostrzegania przed atakiem powietrznym i określania położenia (odległości, azymutu, wysokości lotu) celów na maksymalnym dystansie kilkuset kilometrów, a także klasyfikacji zagrożenia (rodzaj środka napadu powietrznego).
W zależności od trybu pracy, zasięg instrumentalny wykrywania stacji może wynosić nawet 900 km. Dolna granica wysokości lotu wykrywanego celu uzależniona jest od typu i ukształtowania terenu (kąty zakrycia) oraz odległości (horyzont radiowy). Maksymalny pułap wykrywania, w zależności od trybu pracy i rodzaju celu, może wynosić do 160 km.
Przykładowo zasięg instrumentalny w trybach bardzo dalekiego zasięgu twórcy P-18PL określili na 600 bądź 900 km, a maksymalną wysokość lotu obserwowanego celu na 160 km. Takie osiągi są możliwe do uzyskania przy obserwacji sektorowej (przy zatrzymanej antenie). Wówczas obserwowany jest wycinek przestrzeni w azymucie ± 45° i 0–40° w elewacji (przy śledzeniu obiektów zakres obserwacji w elewacji może być rozszerzony do 50°), przy wyłącznie elektronicznym przeszukiwaniu. Czasy odświeżania informacji przy przeszukiwaniu sektorowym wynoszą ok. 8 i 12 s. Tryby sektorowe są w szczególności przeznaczone do wykrywania pocisków balistycznych.
W standardowych trybach dalekiego zasięgu i mechanicznym obrocie anteny w azymucie cele powietrzne mogą być wykrywane z odległości do 450 km, i przy maksymalnej wysokości lotu obiektu 120 km. W elewacji cyfrowo formowane wiązki odbiorcze zapewniają pokrycie 25° w trybie przeszukiwania i 45° w trybie śledzenia. Czas odświeżania informacji przy antenie obracającej się może wynosić od 6 do 30 s. Dzięki elektronicznemu formowaniu wiązek i zastosowanym algorytmom obróbki sygnału w tym trybie możliwe jest uzyskanie dokładności określenia położenia celu w azymucie rzędu 0,3° i w odległości 30 m – są to charakterystyki bardzo dobre jak na urządzenia pasma VHF.
W każdym trybie istnieje możliwość wyboru polaryzacji sygnału sondującego – pionowej lub poziomej.
Radar ma zdolność wykrywania: bezzałogowców, śmigłowców (w tym w zawisie), samolotów, pocisków kierowanych (w tym przeciwlotniczych), skrzydlatych pocisków manewrujących, pocisków balistycznych, obiektów hipersonicznych, a także obiektów w bliskiej przestrzeni kosmicznej (na orbitach o wysokości do 120 km lub 160 km w zależności od trybu pracy, próby wykrywania takowych prowadzone były m.in. pod koniec 2022 r.).
Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>
Pełna wersja artykułu
