Fatalny kwartał 10. Dywizjonu. Brytyjski statek pasażerski Atrato, przyszły HMS Viknor, pierwszy z trzech krążowników pomocniczych utraconych przez Royal Navy w początkowych miesiącach 1915 r.

Początek 1915 r. oznaczał dla Royal Navy zwycięstwo w bitwie na ławicy Dogger, rozpoczęcie przez Niemców nieograniczonej wojny podwodnej na wodach wokół Wielkiej Brytanii i nieudaną próbę sforsowania tureckiej cieśniny Dardanele. Wydarzenia te przyćmiewały inne, co pozwoliło „przykryć” bolesne straty poniesione w pierwszym kwartale przez formację krążowników pomocniczych, kontrolującą żeglugę na akwenie między Islandią i Hebrydami Zewnętrznymi. Straty, do których mogło nie dojść, gdyby nie błędy popełnione przez Admiralicję.

W połowie pierwszej dekady XX w. rozważający kwestię ewentualnej wojny z Niemcami politycy i wojskowi brytyjscy doszli do wniosku, że Royal Navy powinna w takim przypadku przystąpić do przechwytywania statków i blokady portów przeciwnika. Liczono na dwa następstwa takich działań: zmuszenie kajzerowskiej floty wojennej do walki oraz poważne ograniczenie handlu zagranicznego przeciwnika, a tym samym załamanie jego gospodarki.
W rachubach tych brana była pod uwagę coraz większa zależność przemysłu niemieckiego od importu metali i paliw oraz fakt, że – by wykarmić szybko rosnącą ludność – Cesarstwo kupowało coraz więcej pszenicy, jęczmienia i pasz dla zwierząt. Z każdym rokiem rosło też zapotrzebowanie rolnictwa niemieckiego na nawozy sztuczne, których składniki główne trzeba było w dużej części sprowadzać (np. z Chile przypływało ponad 50% azotanów).
Ponieważ możliwość użycia przez Niemców okrętów podwodnych i kontrtorpedowców czyniło bliską blokadę nierealną, w następnych latach Brytyjczycy przeszli do koncepcji blokady dalekiej. W lipcu 1914 r. nastąpiło finalne wyznaczenie granicy północnej blokowanego akwenu (południową była Cieśnina Kaletańska) – została nim linia między najbardziej na wschód wysuniętą częścią Szkocji i Stavangerem (Norwegia). Za to, by nie przekroczyły jej okręty, krążowniki pomocnicze lub statki kajzerowskie odpowiadały okręty bazujące w Rosyth lub Scapa Flow. Kontrolowanie jednostek pokonujących wody na północ od Wysp Brytyjskich powierzono natomiast 10. Dywizjonowi Krążowników.
Formacja ta, znana także jako Zespół „B” (Cruiser Force „B”) lub – co stało się najbardziej popularną nazwą – Patrol Północny (Northern Patrol), wchodziła w skład Grand Fleet. Jej dowódcą był od 1 sierpnia 1914 r. wadm. Dudley R. S. de Chair; w dniu wypowiedzenia wojny Niemcom przez Wielką Brytanię tworzyło ją 8 leciwych (zostały zbudowane w latach 1889-1894) krążowników pancernopokładowych typu Edgar. Stan ten od początku traktowano w Admiralicji jako przejściowy, ponieważ oczywiste było, że nie nadają się one do długiego pozostawania na morzu – ich wiek
natychmiast zaczął dawać znać o sobie, różnego rodzaju poważne awarie wymuszały nawet przedwczesne powroty do bazy, co dodatkowo powiększało oczka sieci.
Już więc na początku sierpnia de Chair został powiadomiony, iż 10. Dywizjon zasilą niebawem 4 pierwsze krążowniki pomocnicze, a mianowicie Alsatian, Mantua, Oceanic i Teutonic. Były to zarekwirowane przez Admiralicję szybkie liniowce pasażerskie różnej wielkości (pierwszy z wymienionych, mający 18 481 BRT, był największy, a ostatni najmniejszy – 9984 BRT), w wieku od dwóch (Alsatian) do 25 lat, należące do trzech armatorów. Gdy po modyfikacjach i uzbrojeniu (wszystkie dostały po 8 armat kal. 120 mm i dwie 47 mm) weszły do służby, dowódca dywizjonu zdecydował, że będą patrolować akwen rozciągający się od północnego krańca Szetlandów ku północnemu zachodowi. Warto w tym miejscu dodać, że zadanie polegało na skontrolowaniu każdego statku, jaki zostanie wypatrzony (co oznaczało czasem pościg), przy czym w razie budzących podejrzenia odpowiedzi na pytania o nazwę, flagę, port wyjścia i docelowy oraz ładunek, wysyłana była w łodzi ekipa kontrolna. Po ustaleniu, że w ładowniach jest lub może być kontrabanda, zamieniała się ona w uzbrojoną straż, która doprowadzała zatrzymaną jednostkę do Kirkwall na Orkadach. Dalsze losy ładunku statku, niemal zawsze należącego do armatora z krajów neutralnych (głównie skandynawskich lub z USA), zależały od wyników sprawdzenia i decyzji komisji brytyjskiego MSZ, która często kierowała się aktualnym stanem stosunków z danym państwem.