Zaprezentowany na stoisku Ministerstwa Obrony Republiki Armenii na moskiewskiej wystawie Armija-2017 BSP Army-55M, czyli wersja rozwojowa X-55. Widoczne zmiany w konstrukcji skrzydła i nowy napęd.

W poprzednim numerze „Wojska i Techniki” przedstawiliśmy bezzałogowe systemy powietrzne Azerbejdżanu, które mają status niekwestionowanej medialnej „gwiazdy” ubiegłorocznej wojny o Górski Karabach. Obecnie przybliżamy historię i teraźniejszość, bez porównania skromniejszych, bezzałogowych sił powietrznych Armenii.

Początki prac w Armenii nad własnymi bezzałogowymi systemami powietrznymi (BSP) sięgają 2006 r. i według niektórych źródeł początkowo opierały się na doświadczeniu modelarzy amatorów. Niemniej kolebką rozwoju armeńskich BSP był Wojskowy Instytut Lotniczy (Uniwersytet Lotnictwa Wojskowego) im. Armenaka Chanferianca (vel Siergieja Chudiakowa, marsz. lotnictwa ZSRS) w Nor Hadżyn. W pracach uczestniczyły też inne placówki naukowo-badawcze – Erywański Naukowo-Badawczy Instytut Automatyzacji Systemów Dowodzenia (ros. Jeriewanskij nauczno-issledowatielskij institut awtomatizirowannych sistiem uprawlenija – JerNIIASU) i Erywański Naukowo-Badawczy Instytut Łączności (firma posługuje się angielską nazwą Yerevan Telecommunication Research Institute). Dwa ostatnie podmioty opracowały systemy łączności i kierowania. Można znaleźć informację, że Armenia rozpoczynając programy konstruowania własnych BSP musiała posiłkować się importem pewnych zespołów lub także technologii produkcji, gdyż złożyła odpowiednie wnioski importowe w Międzypaństwowej Komisji ds. Współpracy Wojskowo-Technicznej przy Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (ODKB – Organizacyja Dogowora o Kołłektiwnoj Biezopasnosti), której Armenia jest członkiem. Może to wskazywać, że brakujące rozwiązania importowano z Rosji.

Pokaz sprzętu na ćwiczeniach Sił Szybkiego Reagowania ODKB we wrześniu 2012 r. Na pierwszym planie BSP Baze, obok tzw. Кrunk-25-1-2 z dobrze widocznym nowym silnikiem, śmigłem i rurami wydechowymi.

Programy państwowe

Pierwszym armeńskim systemem bezzałogowym był Krunk-25-1 (pol. żuraw), który dał początek linii rozwojowej bezzałogowców. W ich konstrukcji powtarza się usterzenie w układzie dwubelkowym ze wspólnym statecznikiem poziomym, stałe kołowe podwozie i prawie na pewno wspólne naziemne stacje kierowania i kontroli. Pierwsza prezentacja BSP Krunk-25-1 miała miejsce w maju 2010 r. na II Wystawie Kompleksu Wojskowo-Przemysłowego Armenii w Erywaniu. Wówczas podano, że już wyprodukowano 15 aparatów i pięć stacji naziemnych (jeden zestaw składał się z jednej stacji i trzech aparatów). Pierwszy publiczny pokaz BSP Krunk-25-1 odbył się 21 września 2011 r. w trakcie defilady wojskowej w Erywaniu z okazji Dnia Niepodległości Republiki Armenii. Stołecznymi ulicami przejechały bezzałogowce na platformach ciężarówek, a także stacje naziemne zabudowane na trzyosiowych samochodach ciężarowych KAMAZ-4310. Z okazji defilady 9 maja 2012 r. w Stepanakercie pierwszy raz publicznie pokazano kolejny model rozwojowy Krunka, czyli Krunk-25-2. Zmieniono dość istotnie konstrukcję bezzałogowca. Zamiast śmigła ciągnącego, jak w Krunku-25-1, kolejny model miał śmigło pchające. Oczywiście silnik także przeniesiono z nosa maszyny na tył kadłuba. Jednocześnie 9 maja na defiladzie w Stepanakercie debiutował też lekki (wypuszczany z ręki) mini-BSP Baze (pol. sokół), którego defiladowym „nośnikiem” był UAZ-469. Wszystkie te trzy bezzałogowce Siły Zbrojne Republiki Armenii pokazały jako seryjny sprzęt podczas ćwiczeń wojskowych Sił Szybkiego Reagowania ODKB, które odbyły się w dniach 15–19 września 2012 r. w Armenii. Wówczas zaprezentowane aparaty miały podobne pod względem wielkości i wyglądu niewielkie głowice optoelektroniczne, zapewne jednokanałowe (jednoobiektywowe) z korpusami z włókna węglowego. Zastosowanie identycznego urządzenia zarówno na mini-BSP Baze, jak i na znacznie większych i cięższych Krunkach-25 może budzić zdziwienie. Jednocześnie poinformowano, że BSP Krunk-25 jest częścią zautomatyzowanego systemu kierowania ogniem artylerii. Z pewnością korygowanie ognia było podstawowym zadaniem tego BSP. Na dodatek wygląd pokazanego podczas ćwiczeń BSP Krunk-25-1 wskazywał na zastosowanie nowego typu silnika spalinowego z bardzo długimi rurami wydechowymi, poprowadzonymi wzdłuż boków kadłuba. Ta nowa wersja miała rzekomo nosić oznaczenie Кrunk-25-1-2. Krunki-25 startowały i lądowały (chyba, że nadal są w uzbrojeniu, ale to wątpliwe) z wykorzystaniem stałego podwozia, co z jednej strony uzależniało ich użycie od odpowiedniego terenu. Z drugiej zaś narażało na uszkodzenia, zwłaszcza przy lądowaniu. W dostępnych materiałach nie podano wielkości produkcji Krunków-25.

Kolejną nowość pokazano podczas wystawy sprzętu 10 kwietnia 2014 r. w bazie lotniczej Eriebuni w Erywaniu. Chodzi o BSP Azniw (pol. uczciwy), czyli wersję rozwojową Krunk-25-2 o zmodyfikowanym skrzydle z prostopadłymi wingletami dzielonymi i z nowszym wyposażeniem elektronicznym. Azniwa kolejny raz zaprezentowano w kwietniu 2014 r. ówczesnemu prezydentowi Armenii Serżowi Sarkisjanowi. Konsekwentnie wystawiano go w kolejnych latach przy okazji różnych ćwiczeń itp., razem z Krunkiem-25-1, z czego można wyciągnąć wniosek, że wszystkie Azniwy powstały poprzez modyfikację wcześniej wyprodukowanych Krunków-25-2.

Na pokazie w Eriebuni w 2014 r. debiutował także zupełnie nowy typ BSP, oznaczony X-55. Ten bezzałogowiec miał identyczny napęd (silnik spalinowy) jak Кrunk-25-1-2, startował z pneumatycznej katapulty, ale lądował na spadochronie. Znacznie ułatwiało to jego operacyjne użycie. Wygląd X-55 zdradzał duże podobieństwo do rosyjskiego BSP Ptiero-E5 spółki AFM-Sierwiers. X-55 jest masywniejszy, o większym płatowcu, innym skrzydle i mocniejszym silniku spalinowym zamiast elektrycznego, jak w Ptiero-E5. Takie porównania są o tyle zasadne, że Armenia kupiła jeden zestaw BSP Ptiero-E5 z czterema aparatami w 2012 r. Niewykluczone, że wraz z prawami do licencyjnej produkcji. W trakcie wystawy uzbrojenia ArmHiTec-2018 w Erywaniu publicznie pokazano wersję rozwojową X-55 oznaczoną Army-55M (funkcjonuje tylko łaciński zapis nazwy). Wedle przekazywanych wówczas informacji Army-55M miał być już od trzech lat w linii, co znaczyłoby, że oryginalnego X-55 od razu poddano modyfikacji, o ile to prawda. Na tle poprzednika Army-55M miał wyróżniać się nowym, „cichszym” silnikiem spalinowym i zmodyfikowanym płatowcem (skrzydła zaopatrzone w zagięte do dołu winglety, po czym najszybciej można odróżnić Army-55M od X-55) oraz nową awioniką (nowy komputer pokładowy, nawigacja inercjalna wspomagana GPS, GIS, głowica optoelektroniczna z termowizorem). Na ArmHiTec-2018 oprócz samych aparatów pokazano naziemny system kontroli, czyli konsolę operatorską na bazie Toughbooka Panasonica, kierunkową antenę łączności na stojaku itd. Przede wszystkim można było zobaczyć nagrania z lotów testowych, w tym przekonać się o dostępności głowicy optoelektronicznej z kamerą termowizyjną. X-55 i Army-55M także skonstruowano w Wojskowym Instytucie Lotniczym.