Wizualizacja SSN-AUKUS wykonana przez BAE Systems. To najpewniej rysunek przedstawiający wczesne wizje następcy brytyjskich SSN Astute. Efekt końcowy prac projektowych może wyglądać inaczej.
Marcowe wystąpienie przywódców państw AUKUS jest efektem programu modernizacji floty podwodnej Royal Australian Navy (RAN), ogłoszonego wraz z powołaniem do życia AUKUS (Australia, United Kingdom, United States) we wrześniu 2021 r. Jednym z pierwszych podjętych kroków była rezygnacja z kontynuacji programu budowy w Australii 12 konwencjonalnych okrętów podwodnych typu Attack dla RAN. Ich projekt bazowy Shortfin Barracuda Block 1A oraz wsparcie techniczne i technologiczne dostarczała francuska państwowa grupa stoczniowa Naval Group (szerzej w WiT 10/2021). Inauguracja AUKUS była też okazją do poinformowania świata, że australijska flota zamiast Attacków otrzyma znacznie efektywniejsze bojowo okręty z napędem jądrowym. Dwa miesiące później członkowie AUKUS zawarli porozumienie w sprawie wymiany informacji dotyczących napędów jądrowych. Zapewniło ono możliwość dystrybucji między uczestnikami poufnych i niejawnych danych o morskich siłowniach jądrowych w celu określenia optymalnej ścieżki pozyskiwania atomowych okrętów podwodnych dla RAN. Umowa zainicjowała 18-miesięczne, kompleksowe badania wymagań dotyczących dostaw atomowych okrętów podwodnych klasy SSN (Submersible Ship Nuclear). Porozumienie otworzyło również australijskiemu personelowi mechanizm dostępu do szkoleń i edukacji od ich odpowiedników z Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych, niezbędnych do nauki bezpiecznego i efektywnego budowania, obsługi oraz wspierania eksploatacji w cyklu życia okrętów podwodnych z napędem jądrowym. Co ważne, umowa jest zgodna z międzynarodowymi zobowiązaniami Australii, m.in. wynikającymi z Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, obowiązującego od 1970 r. Okręty będą uzbrojone wyłącznie konwencjonalnie. Porozumienie pozwala jedynie na udostępnianie informacji o morskich napędach jądrowych.
Ponieważ 18-miesięczny okres przygotowawczy minął, rząd australijski opublikował nowe informacje o programie „uatomowienia” RAN, zawarte w raporcie „The AUKUS Nuclear Powered Submarine Pathway. A Partnership For The Future”, co stało się okazją do marcowego wystąpienia polityków AUKUS.
Od chwili zawarcia umowy, trójprzymierze opracowywało tzw. mapę drogową, określającą optymalną ścieżkę nabycia przez Australię uzbrojonych konwencjonalnie okrętów klasy SSN. Pomiędzy grudniem 2021 a lutym 2023 r. odbyło się 12 spotkań tzw. Wspólnej Grupy Sterującej (Joint Steering Group), ekspertów, wojskowych i polityków. Przeanalizowała ona zestaw opcji pozyskania australijskich SSN, oceniając szanse, ryzyko i wymogi związane z każdą z nich.
Plan obejmuje zaprojektowanie w Wielkiej Brytanii jednostki nowej generacji, która będzie wspólną i standardową dla dwóch flot – australijskiej i brytyjskiej, określanej jako SSN-AUKUS. Ponieważ pierwszy egzemplarz dla RAN ma się pojawić dopiero na początku lat 40., w celu załatania „operacyjnej dziury” Canberra kupi trzy SSN typu Virginia w Stanach Zjednoczonych. Pozwoli to uniknąć braku dostępności okrętów podwodnych w wyniku sukcesywnego wycofywania, eksploatowanych obecnie, sześciu konwencjonalnych jednostek typu Collins (w służbie 1996–2003).
Aby zbudować zdolność Australii do bezpiecznej eksploatacji, utrzymania i wsparcia w pełnym cyklu życia SSN-ów, począwszy od bieżącego roku jej personel wojskowy i cywilny będzie delegowany do baz morskich oraz podmiotów przemysłowych obsługujących atomowe okręty podwodne w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, w celu zaznajomienia z procedurami obsługi oraz bezpieczeństwa. Ponadto, począwszy od 2023 i 2026 r. – odpowiednio – US Navy i Royal Navy, zwiększą liczbę wizyt swoich SSN-ów w portach w Australii, co pozwoli zdobyć doświadczenia w obsłudze takich „gości”.
Od 2027 r. obydwie floty ustanowią obecność rotacyjną atomowych okrętów podwodnych w bazie Fleet Base West HMAS Stirling na wyspie Garden Island w Australii Zachodniej, określanej jako Submarine Rotational Force–West (SRF–West, Podwodne Siły Rotacyjne–Zachód). W ramach SRF–West, w Australii bazować będą okresowo cztery jednostki amerykańskiego typu Vigrinia i jedna brytyjskiego Astute, a marynarze RAN będą okrętowani na nie, aby zapoznawać się z ich obsługą na morzu. Każda z jednostek będzie operowała poza Australią, wykonując swoje zadania, z okresami około trzymiesięcznymi, spędzonymi w HMAS Stirling w celu przeprowadzenia prac obsługowych. Aby umożliwić rotacyjną obecność amerykańskich SSN, działalność SRF–West będzie realizowana w ramach umowy o utworzeniu sił zbrojnych między Australią a Stanami Zjednoczonymi. Udział Wielkiej Brytanii w SRF–West będzie możliwy na podstawie odrębnego porozumienia.
Canberra ma przy tym przestrzegać praw krajowych i międzynarodowych w zakresie zapobiegania proliferacji broni jądrowej, w tym Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej oraz Traktatu o strefie wolnej od broni jądrowej na południowym Pacyfiku (tzw. traktat z Rarotonga). Między innymi w związku z tym atomowe okręty podwodne z pociskami balistycznymi (SSBN) nie będą częścią SRF–West.
Jak widać z powyższego planu, pierwszymi atomowymi okrętami podwodnymi australijskiej floty będą trzy jednostki typu Virginia. Ich producentami są dwie amerykańskie stocznie – General Dynamics Electric Boat Division w Groton w Connecticut i Huntington Ingalls Industries Newport News Shipbuilding w Newport News w Wirginii (więcej w WiT 2/2022). Na razie nie wiadomo, jakiej wersji będą to jednostki. Obecnie dla US Navy są produkowane odmiany Block IV i V. Ta ostatnia wyposażona będzie w blok wyrzutni pionowych Virginia Payload Module do pocisków manewrujących i hipersonicznych.
Będzie to pierwszy w historii przypadek sprzedaży okrętu z napędem jądrowym za granicę (pomijamy tu dwukrotną dzierżawę używanych jednostek sowieckich/rosyjskich przez Republikę Indii). Na taką transakcję musi wyrazić zgodę Kongres Stanów Zjednoczonych, choć biorąc pod uwagę okoliczności, ryzyko odmowy jest minimalne. Ponadto plan przewiduje opcję zakupu dwóch dodatkowych Virginii, gdy zajdzie taka potrzeba, wynikająca z konieczności szybszego wycofywania Collinsów lub innych okoliczności skutkujących ograniczeniem zdolności RAN do działań podwodnych. Choć zgodnie z obecnymi założeniami ostatni Collins ma opuścić szyk dopiero w 2043 r. (najmłodszy z nich, HMAS Rankin, ma dziś dokładnie 20 lat).
Nasuwa się przy tym pytanie, czy amerykańskie stocznie są w stanie wyprodukować SSN-y dla RAN do początku lat 30.? W swoim marcowym wystąpieniu prezydent Biden zobowiązał się do przeznaczenia 4,6 mld USD na rozszerzenie zdolności Stanów Zjednoczonych do budowy okrętów podwodnych i poprawę możliwości serwisu obecnie eksploatowanych Virginii. Nie padły też żadne deklaracje o możliwości ukończenia okrętu(ów) zakontraktowanych dla US Navy na rzecz RAN. Podobnie nie pojawiły się ponownie sugestie, że Australia może w początkowym okresie wydzierżawić okręty używane, choć jesienią 2021 r. tamtejsi politycy wspominali o takiej opcji.
Równie mało wiadomo na temat SSN-AUKUS. Projekt ma być brytyjski i wykorzystywać „rozwiązania ze wszystkich trzech krajów, w tym najnowocześniejsze amerykańskie”. Jest niemal pewne, że bazą do dalszych prac będą efekty uzyskane w ramach programu MUFC (Maritime Underwater Future Capability), który został później przemianowany na SSNR (Submersible Ship Nuclear Replacement) i stanowi początek drogi do pozyskania następców jednostek typu Astute w brytyjskiej flocie. Rozpoczęto go formalnie w 2018 r., ale w praktyce finansowany jest od marca 2021 r., kiedy to BAE Systems i Rolls-Royce Submarines Ltd zawarły kontrakty z brytyjskim Ministerstwem Obrony o wartości 85 mln GBP każdy. Pierwsza z korporacji będzie odpowiedzialna za projektowanie platformy i systemów bojowych, druga za reaktor jądrowy i jego podsystemy.
SSN-AUKUS będzie zawierał amerykańskie rozwiązania, w tym: systemy i komponenty napędu, wyrzutnie pionowe pocisków rakietowych (nowość w Royal Navy) i uzbrojenie. Partnerzy AUKUS opracują wspólny system zarządzania walką, będący „rozwinięciem istniejącego amerykańsko-australijskiego”. Zapewne chodzi tu o zmodyfikowany AN/BYG-1 Raytheona, w różnych odmianach znany m.in. z Collinsów i Virginii. Zresztą z tymi ostatnimi SSN-AUKUS ma mieć dużo wspólnego, w tym wspomniane elementy systemu napędowego, walki i uzbrojenia. Ma to uprościć eksploatację dwóch typów SSN w RAN, jednocześnie zwiększając interoperacyjność wśród partnerów AUKUS po pojawieniu się SSN-AUKUS.
Pełna wersja artykułu
