F-35 został zaprojektowany jako samolot walki sieciocentrycznej, pełniąc w tym zakresie rolę bramy sieciowej, udostępniając jednocześnie innym elementom sieci, zintegrowany obraz sytuacji taktycznej. Umożliwi to zwiększenie poziomu świadomości sytuacyjnej wszystkich elementów sieci, do poziomu dorównującego świadomości sytuacyjnej pilota F-35.
Program wielozadaniowego samolotu bojowego piątej generacji F-35 Lightning II (Joint Strike Fighter, JSF) od początku ma międzynarodowy charakter. Trzy warianty F-35 powstały z myślą o zastąpieniu kilku typów samolotów używanych zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w krajach sojuszniczych: F/A-18 Hornet, F-16 Fighting Falcon, F-4 Phantom II, A-10 Thunderbolt II, Tornado, AMX i Harrier. Kraje zainteresowane nabyciem F-35 i spełniające wymagania bezpieczeństwa określone przez Amerykanów mogły wziąć udział w fazie badawczo-rozwojowej (System Development and Demonstration, SDD) programu JSF. W zamian za wniesienie wkładu finansowego mogły później uczestniczyć w testach operacyjnych, a następnie w produkcji seryjnej, stając się tzw. partnerami współpracującymi (Cooperative Program Partners, CPP).
W zależności od poziomu zaangażowania zagranicznych partnerów CPP podzielono na trzy grupy. Jedynym partnerem pierwszego poziomu (Tier 1 lub Level 1) jest Wielka Brytania, której wkład finansowy do 2004 r. wyniósł 2,056 mld dolarów (wówczas stanowiło to 5,1% całkowitych kosztów fazy SDD). Do 2002 r. do programu JSF przystąpiły również Włochy (1,028 mld dolarów; 2,5%) i Holandia (800 mln; 2,0%), stając się partnerami drugiego poziomu (Tier/Level 2). Australia (144 mln; 0,4%), Dania (110 mln; 0,3%), Kanada (100 mln; 0,2%), Norwegia (122 mln; 0,3%) i Turcja (175 mln; 0,4%) zostały partnerami trzeciego poziomu (Tier/Level 3). Z kolei Izrael i Singapur przystąpiły do programu JSF jako tzw. uczestnicy współpracujący w zakresie bezpieczeństwa (Security Cooperation Participants, SCP) – były informowane o przebiegu programu, ale nie brały w nim bezpośredniego udziału. Pozostali nabywcy F-35 traktowani są jako klienci eksportowi.
Spośród europejskich krajów NATO do tej pory chęć nabycia samolotów konwencjonalnego startu i lądowania (Conventional Take-Off and Landing, CTOL) F-35A wyraziły Belgia, Dania, Holandia, Norwegia, Polska, Turcja (która wszakże w 2019 r. została wykluczona z programu) i Włochy, a samolotów krótkiego startu i pionowego lądowania (Short Take-Off and Vertical Landing, STOVL) F-35B – Wielka Brytania i Włochy (zob. Lotnictwo Aviation International nr 8/2019). Wśród innych potencjalnych europejskich nabywców F-35 można wymienić m.in. Finlandię, Grecję, Hiszpanię, Rumunię i Szwajcarię, ale w ich przypadku żadne wiążące decyzje jeszcze nie zapadły.
Wprowadzenie do służby samolotów F-35 oznacza nie tylko skokowy przyrost potencjału bojowego i zdolności operacyjnych sił powietrznych, ale także radykalną zmianę w programach szkolenia personelu oraz procedurach obsługi, napraw i remontów płatowców, silników i awioniki. Konieczne są również kosztowne inwestycje w infrastrukturę baz lotniczych oraz sprzęt i wyposażenie do obsługi naziemnej samolotów. Pewną rekompensatą ponoszonych wydatków jest udział lokalnych przedsiębiorstw w programach produkcji, utrzymania i dalszej modernizacji samolotów (Production, Sustainment and Follow-on Development, PSFD), obliczonych na kilka dekad. Daje to wymierne, długofalowe korzyści ekonomiczne krajom, które zdecydowały się kupić F-35, np. dostęp do nowych technologii, miejsca pracy, wpływy do budżetu.
Dyskusja w sprawie pozyskania następców samolotów F-16 rozpoczęła się w Belgii ponad dziesięć lat temu, ale dopiero 17 marca 2017 r. rząd ogłosił formalne zaproszenie do udziału w przetargu. Konkurentami F-35A w programie ACCaP (Air Combat Capability Programme) miały być samoloty Boeing F/A-18E/F Super Hornet, Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon i Saab JAS 39E/F Gripen. 19 kwietnia tego samego roku Boeing zrezygnował z udziału w przetargu. 10 lipca podobnie uczynili Szwedzi. Z kolei w październiku belgijski rząd odrzucił z przyczyn formalnych ofertę francuską. Już 19 stycznia 2018 r. amerykański Departament Stanu wyraził zgodę na ewentualną sprzedaż do Belgii 34 egz. F-35A w ramach procedury FMS (Foreign Military Sales).
Rozstrzygnięcie przetargu miało nastąpić w czerwcu 2018 r., ale zostało przesunięte na październik. Ze względu na ogromne koszty Bruksela rozważała bowiem inne opcje, w tym ponownie ofertę francuską albo modernizację posiadanych F-16. Ostatecznie 25 października 2018 r. zapadła decyzja o wyborze samolotu F-35A z oprogramowaniem awioniki Block 4. Tym samym Belgia została trzynastym krajem, który zdecydował się na zakup F-35. Podczas konferencji prasowej belgijski minister obrony Steven Vandeput poinformował, że amerykańska oferta była najlepsza w każdym z siedmiu kryteriów oceny, a F-35A to najlepszy wybór dla naszego kraju pod względem finansowym, operacyjnym i przemysłowym.
Koszt zakupu 34 egz. F-35A wraz ze wsparciem logistycznym i szkoleniem personelu ma wynieść około 3,8–4 mld euro do 2030 r. (według komunikatu amerykańskiej Defense Security Cooperation Agency [DSCA] łączna maksymalna wartość potencjalnego kontraktu może sięgnąć kwoty 6,53 mld dolarów). Dostawy mają rozpocząć się w 2023 r. i potrwać do końca dekady. Wstępna gotowość operacyjna (Initial Operational Capability, IOC) ma być osiągnięta w połowie 2027 r., a pełna (Full Operational Capability, FOC) w styczniu 2029 r. Według planów F-35A pozostaną w wyposażeniu Komponentu Lotniczego (Luchtcomponent; Composante Air; [Belgian] Air Component) belgijskich Sił Obrony (Defensie; La Défense; [Belgian] Defence Forces) co najmniej do 2058 r.
W programie F-35 uczestniczy wiele belgijskich przedsiębiorstw. Na zlecenie holenderskiej firmy Fokker Technologies zakłady Asco Industries w Zaventem wytwarzają żebra klapolotek. W marcu 2018 r. umowę z koncernem Lockheed Martin na produkcję wybranych elementów konstrukcji F-35 podpisała firma Sonaca z Gosselies. Z kolei firma Ignition! (joint venture Sonaca i Sabena Aerospace) zajmie się logistyką (zarządzaniem eksploatacją, dystrybucją części zamiennych, wyposażeniem naziemnym, naprawami samolotów i modernizacją wyposażenia) oraz szkoleniem pilotów i mechaników. Na podstawie kontraktu z firmą Pratt & Whitney Belgium Engine Center (BEC) w Liège, należące do norweskiej firmy AIM Norway, będzie uczestniczyło w przeglądach okresowych, naprawach i remontach silników F135. ILIAS Solutions dostarczy narzędzia informatyczne z zakresu zarządzania flotą, obsługi i zaopatrzenia.
Dania wyraziła chęć przystąpienia do programu JSF w 1997 r. i w 2002 r. została partnerem trzeciego poziomu. W sierpniu 2005 r. duński rząd rozpoczął oficjalnie procedurę pozyskania nowych myśliwców (Nyt Kampfly Program), aby zastąpić eksploatowane w Siłach Powietrznych (Flyvevåbnet; Royal Danish Air Force, RDAF) F-16. W tym czasie rozważano zakup 48 maszyn. Wśród kandydatów były Lockheed Martin F-35A, Saab JAS 39 Gripen i Eurofighter Typhoon. Zabrakło natomiast francuskiego Rafale, bowiem Dassault zrezygnował z udziału w przetargu. W grudniu 2007 r. także Eurofighter wycofał się z rywalizacji, za to w maju 2008 r. dołączył Boeing z samolotem F/A-18E/F Super Hornet. Wybór zwycięskiej konstrukcji miał nastąpić w 2009 r., ale wkrótce termin rozstrzygnięcia przetargu przesunięto o rok, po czym w marcu 2010 r. cały program zawieszono z powodów finansowych.
13 marca 2013 r. Duńczycy wznowili postępowanie przetargowe, zapraszając do udziału te same cztery firmy. Tym razem w grę wchodził zakup 24–32 samolotów. Szczegółowe zapytania rozesłano 10 kwietnia 2014 r. i do 21 lipca otrzymano trzy oferty (w międzyczasie Saab zrezygnował z udziału w przetargu). Decyzja odnośnie do wyboru konkretnego typu samolotu miała zapaść do końca czerwca 2015 r., ale 27 maja została odłożona. Ostatecznie dopiero 12 maja 2016 r. duński premier Lars Løkke Rasmussen i minister obrony Peter Christensen poinformowali, że rząd zarekomenduje parlamentowi zakup 27 egz. F-35A za kwotę około 3 mld dolarów (20 mld koron). 9 czerwca rządowa decyzja uzyskała akceptację opozycyjnych partii politycznych. Kontrakt na produkcję i dostawę ośmiu egzemplarzy w ramach serii LRIP 12 podpisano w 2018 r. Następnie w ramach serii LRIP 13 zostaną zamówione dwa egzemplarze, a LRIP 14 – cztery.
16 stycznia 2019 r. w zakładach koncernu Lockheed Martin w Fort Worth rozpoczął się montaż przedniej sekcji kadłuba pierwszego duńskiego F-35A (nr ewid. RDAF L-001). Samolot ma być ukończony jeszcze w tym roku, a w przyszłym roku zostanie przekazany RDAF i trafi do Luke AFB (Air Force Base) w Arizonie. Duńscy piloci będą szkolili się w 308th Fighter Squadron „Emerald Knights” z 56th Fighter Wing US Air Force. Zgodnie z planem dostawy samolotów F-35A mają potrwać do 2026 r. Wstępna gotowość operacyjna (IOC) ma być osiągnięta w 2025 r., a pełna (FOC) w 2027 r.
Od wielu lat duńska firma Terma wytwarza elementy konstrukcji i wyposażenia dla wszystkich trzech wersji F-35, m.in. podskrzydłowe pylony uzbrojenia „powietrze-ziemia”, podkadłubowy zasobnik działka GAU-22/A dla wersji F-35B i F-35C, kompozytowe krawędzie natarcia usterzenia poziomego, kompozytowe panele pokrycia środkowej sekcji kadłuba oraz usterzenia poziomego i pionowego, podzespoły radaru AN/APG-81 i systemu ostrzegawczego AN/AAQ-37 (Electro-Optical Distributed Aperture System, EO DAS). Firma Multicut produkuje duraluminiowe wsporniki i uchwyty na osprzęt i wyposażenie płatowca i silnika F135. Obsługą, naprawami i modernizacją podzespołów awioniki duńskich F-35A zajmie się firma Avionics Test Center Denmark (ATCD; joint venture Termy i Scandinavian Avionics).
Na przełomie XX i XXI wieku, w trakcie realizacji programu modernizacji myśliwców F-16A/B do standardu F-16AM/BM, Holendrzy zaczęli rozważać możliwości pozyskania ich następców. Za najbardziej perspektywiczny uznano samolot F-35, wobec czego 5 czerwca 2002 r. Holandia przystąpiła do fazy SDD programu JSF, a 15 listopada 2006 r. podpisała porozumienie o udziale także w fazie PSFD. Z kolei 30 maja 2008 r. holenderski parlament wyraził zgodę na sfinansowanie udziału Królewskich Sił Powietrznych (Koninklijke Luchtmacht, KLu; Royal Netherlands Air Force, RNLAF) we wstępnych próbach operacyjnych (Initial Operational Test and Evaluation, IOT&E). Na ich potrzeby 2 czerwca 2009 r. zakupiono pierwszy egzemplarz F-35A (AN-01; nr ewid. RNLAF F-001), a 19 listopada 2010 r. drugi (AN-02/F-002). Samoloty zostały wyprodukowane w ramach serii LRIP (Low-Rate Initial Production) 3 i 4. Roll-out pierwszego egzemplarza nastąpił 1 kwietnia 2012 r., a drugiego 2 marca 2013 r. Ich oblotów dokonano odpowiednio 6 sierpnia 2012 r. i 27 czerwca 2013 r. Samoloty zostały przejęte przez RNLAF 25 lipca i 12 września 2013 r. i były pierwszymi F-35A przekazanymi zagranicznemu użytkownikowi.
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
