Leżąca w północnym Izraelu Hajfa jest nie tylko trzecim co do wielkości miastem kraju – ma około 270 tys. mieszkańców, zaś okręg metropolitalny jakieś 700 tys. – i ważnym portem morskim, ale również największą izraelską bazą morską. Ten ostatni element wyjaśnia dlaczego właśnie tam znajduje się muzeum wojskowe, noszące oficjalnie nazwę Muzeum Tajnej Imigracji i Marynarki Wojennej.

Owe nietypowe miano wynika wprost z genezy izraelskich sił morskich, które swego rodowodu upatrują w działa‑ niach podejmowanych przed II wojną światową, w jej trakcie oraz między zakończeniem konfliktu globalnego a proklamowaniem państwa, ukierunkowanych zaś na nielegalny (z punktu widzenia dzierżących mandat Brytyjczyków) przerzut Żydów do Palestyny. Ponieważ jest to zagadnienie w Polsce prawie całkowicie nieznane warto mu poświęcić nieco uwagi.

Tajna imigracja i początki izraelskiej floty

Zamysł zorganizowanie imigracji Żydów na terytorium Mandatu Palestyńskiego z pominięciem procedur brytyjskich narodził się w połowie lat trzydziestych XX w. Była to reakcja środowisk syjonistycznych na pojawiające się w polityce brytyjskiej niekonsekwencje w odniesieniu do problemu napływu nowych imigrantów z diaspory oraz podejrzenia, że w miarę pogarszania się sytuacji w Europie Londyn poświęci imigrację żydowską w imię utrzymania poprawnych stosunków z Arabami. Przewidywania te okazały się prawdziwe. 17 kwietnia 1939 r. Brytyjczycy ogłosili „Białą Księgę”, z której zapisów wynikało, że w ciągu kolejnych 5 lat na terytorium mandatowe miało prawo przybyć tylko 75 tys. żydowskich imigrantów. W odpowiedzi syjoniści nasilili akcję imigracyjną. Wybuch II wojny światowej nie zmienił polityki Albionu. Doprowadziło to, między innymi do tragedii, w których główną rolę odegrały statki Patria i Struma.

Patria była około 26‑letnim francuskim statkiem pasażerskim (zbud. 1914, 11 885 BRT, Fabre Line z Marsylii), na który za‑ okrętowano 1904 Żydów zatrzymanych wcześniej na trzech żeglujących z rumuńskiej Tulczy jednostkach Atlantic, Pacific i Milos. Brytyjczycy zamierzali deportować ich na Mauritius. By udaremnić to Hagana, żydowska organizacja bojowa, przeprowadziła na statku sabotaż mający na celu uczynienie go niezdolnym do żeglugi. Efekt przeszedł jednak oczekiwania sprawców. Po eksplozji przemyconego na pokład ładunku wybuchowego Patria zatonęła 25 listopada 1940 r. na redzie Hajfy wraz z 269 osobami (zginęło 219 Żydów i 50 pilnujących ich brytyjskich żołnierzy).

Z kolei Struma była podnoszącą banderę panamską bułgarską barką zbudowaną w 1867 r., a służącą pierwotnie do przewozu bydła. Została ona zakupiona ze składek członków syjonistycznej organizacji Betar, których wsparła grupa zamożnych rodaków pragną‑ cych za wszelką cenę pomóc wyjechać z coraz bardziej nieprzyjaznej Żydom Rumunii. 12 grudnia 1941 r. przeciążona Struma, na pokładzie której znajdowało się około 800 osób ruszyła ku Stambułowi. Tam, na skutek nacisków administracji brytyjskiej, nie tylko nie zezwolono jej pasażerom zejść na ląd, ale zakazano wyjścia na Morze Śródziemne. Po 10 tygodniach impasu Turcy wymusili powrót statku na Morze Czarne, a ponieważ miał on niesprawny silnik wyholowano go około 15 km od brzegu i porzucono. Na jego pokładzie znajdowało się 768 osób, w tym ponad setka dzieci. 24 lutego 1942 r. dryfująca Struma wykryta została przez sowiecki okręt podwodny Szcz‑213. Mimo dobrej pogody jego dowódca, kpt. mar. Deneżko, sklasyfikował statek jako jednostkę wrogą i zatopił ją torpedą. Z żydowskich pasażerów ocalał tylko jeden (zmarł w 2014 r.).

Tajną imigrację zintensyfikowano po zakończeniu II wojny światowej. Przybrała ona wówczas charakter niemal masowy. Jej ikoną stał się los statku Exodus. Jednostka ta zakupiona została w 1945 r. w Stanach Zjednoczonych. Do początku 1947 dyplomacji brytyjskiej udawało się jednak opóźniać jej rejs do Europy. Kiedy wreszcie Exodus wyszedł na morze i po wielu perypetiach związanych z pokonywaniem roz‑ maitych przeszkód mnożonych przez Brytyjczyków dotarł z imigrantami w pobliże Hajfy i został 18 lipca zajęty przez Royal Navy.