Kto do artylerii konnej? Struktura społeczna i narodowościowa w dywizjonach artylerii konnej

Poza wyposażeniem i taktyką działania artylerii konnej odrębnym i mało znanym zagadnieniem jest zróżnicowana struktura społeczna żołnierzy pełniących służbę w dywizjonach artylerii konnej w latach 1935-1939.

Już na wstępie można zaznaczyć, że wśród oficerów omawianej formacji zdecydowaną większość stanowili Polacy, natomiast oficerowie pochodzenia niemieckiego, ukraińskiego czy żydowskiego byli tylko nielicznymi wyjątkami w całości korpusu oficerskiego WP. Zupełnie inaczej przedstawiała się ta kwestia wśród podoficerów i szeregowych.
Służba w Wojsku Polskim okresu międzywojnia miała charakter obowiązkowy i powszechny, a podlegali jej wszyscy obywatele polscy, bez względu na narodowość czy wyznanie – pierwszy pobór do WP uwzględniający mniejszości narodowe odbył się w 1921 r. Dla przeciętnego obywatela polskiego regularny kontakt z Wojskiem Polskim rozpoczynał się w wieku 18 lat, w okresie od 15 września do 15 października danego roku, kiedy to urzędy gmin przeprowadzały spis osób zamieszkujących w ich obrębie administracyjnym. Po upływie dwóch lat spis potencjalnych poborowych powtarzano w celu weryfikacji miejsca zamieszkania oraz ustalenia konkretnej Powiatowej Komendy Uzupełnień (PKU), do której miał się zgłosić przyszły poborowy. Sam pobór, rozumiany jako osobiste stawienie się przed komisją lekarską, odbywał się zawsze w terminie od 1 maja do 30 czerwca. Wyjątek stanowili tutaj ochotnicy, którzy mogli się zgłaszać do służby w wojsku już po ukończeniu 17 lat i legitymowali się nienaganną opinią, wystawioną np. przez szkoły lub licznie działające w kraju państwowe organizacje paramilitarne. Ochotnikom przysługiwała możliwość wyboru formacji, ale już nie konkretnej jednostki, w której chcieliby służyć. Możliwe więc było ogólne wskazanie jako oczekiwanego miejsca pełnienia służby np. artylerii konnej – jednak bez prawa wskazania konkretnego dywizjonu. W WP okresu międzywojennego służbie wojskowej podlegali mężczyźni, którzy ukończyli 21 lat, a nie przekroczyli 40 roku życia oraz spełnili kryteria psychofizyczne dla poborowych, określane przez komisje lekarskie działające w ramach PKU. W okresie międzywojennym, po przeprowadzeniu ogólnego badania stanu zdrowia i rozwoju intelektualnego, nadawano poborowym jedną z pięciu kategorii, określających stopień przydatności kandydatów do służby wojskowej: „A” – zdolny do służby czynnej, „B” – czasowo niezdolny, „C” – zdolny do służby w pospolitym ruszeniu, „D” – zdolny do pomocniczej służby w czasie wojny, „E” – całkowicie niezdolny do służby wojskowej. Spośród pięciu ww. kategorii tylko „A” umożliwiała służbę w szeregach WP. Autorowi nie są znane dokładne dane z lat 1935-1939 dotyczące liczby poborowych, którzy otrzymali najwyższą kategorię przydatności. Wiadomo natomiast, że w 1931 r. najwyższą kategorię przydatności do służby wojskowej, tj. „A”, otrzymało 41% kandydatów do służby, rok później zaś było to już 46,2%. Zakładając, że stan zdrowia ogółu poborowych nie mógł rokrocznie się polepszać o ponad 5% – należy podejrzewać, że dynamiczny wzrost liczby poborowych z najwyższą kategorią wojskową był wynikiem nacisków władz wojskowych na komisje lekarskie, które – jak się wydaje – stosunkowo łatwo przyznawały kategorie uniemożliwiające służbę w WP lub pozwalały na jej czasowe odroczenie. Spośród mniejszości narodowych regularnie występował nadmiar poborowych z kategorią „A”, których zaliczano do tzw. ponadkontyngensu. Mianem tym określano grupę mężczyzn w wieku od 21 do 23 lat włącznie, których nie wcielono w danym roczniku do wojska, jednak mogło ono nastąpić w przeciągu 2 lat od dnia zaliczenia ich do kategorii „A”. Wobec stałego zapotrzebowania armii na poborowych narodowości polskiej sytuacja ponadkontyngensu dotyczyła raczej „nadliczbowych” z punktu widzenia WP obywateli polskich określających swoją przynależności do mniejszości ukraińskiej, żydowskiej czy niemieckiej. Co do zasady jednak większość ponadkontyngensu przenoszono do rezerwy bez poprzedniego odbycia służby w wojsku stałym.