Jugosłowiańskie okręty podwodne. Okręt podwodny Junak projektu B‑71.

W pierwszym numerze „Mórz i Okrętów” opublikowaliśmy artykuł o jugosłowiańskich okrętach podwodnych, kończąc ich historię na II wojnie światowej. W obecnym opracowaniu przedstawiamy jej dalszy ciąg, aż do dnia dzisiejszego.

Pełnomorskie okręty podwodne

W okresie bezpośrednio powojennym Jugosłowiańska Marynarka Wojenna wcieliła po remontach zdobyczne okręty podwodne Mališan (brzdąc) i Sava (rzeka, prawy dopływ Dunaju). Mališan, czyli były włoski CB 20, został w trakcie budowy – po kapitulacji Włoch – zdobyty przez Niemców. Pod ich nadzorem ukończono go w marcu 1944 r. i przekazano siłom zbrojnym Włoskiej Republiki Socjalnej Mussoliniego (Republiki Salò). Wchodził w skład X Flottiglia MAS prowadząc rozpoznanie wzdłuż wybrzeża Dalmacji i desantując zespoły dywersyjne. 3 maja został zdobyty w Puli przez jugosłowiańskie siły partyzanckie. Gruntowny remont poprzedzający wcielenie do służby w 1948 r. pod nową nazwą
(z numerem burtowym 901) przeprowadzono w tamtejszej stoczni Uljanik. Służył głównie do szkolenia. Kwestią otwartą pozostaje pytanie, na ile zebrane podczas jego eksploatacji doświadczenia przełożyły się na powstanie trzy dekady później serii jugosłowiańskich miniaturowych okrętów podwodnych. Wycofano go ze służby w połowie lat 50., a w 1959 jednostka trafiła do Muzeum Techniki w Zagrzebiu.
Interesujące były również losy okrętu podwodnego Sava (ex‑włoski Nautilo, typ Flutto). Zwodowany został on w stoczni CRDA (Triest, Cantieri Riuniti dell’Adriatico, obecnie należącej do Fincantieri – Cantieri Navali Italiani S.p.A.) 20 marca 1943, 26 lipca podniesiono na nim banderę. Po kapitulacji Włoch jednostkę samozatopili stoczniowcy (według innej wersji załoga w Wenecji). Podnieśli ją jednak Niemcy i wcielili do służby jako UIT 19. Po raz kolejny zatopiona została w Puli, tym razem 9 stycznia 1944 r. przez brytyjskie lotnictwo (według innej wersji uczynić to mieli Niemcy, po to tylko by okręt nie wpadł w ręce sił partyzanckich). Marynarka jugosłowiańska zdecydowała się na jej podniesienie, remont i ponowne wcielenie do służby. W czasie służby pod banderą wyzwolonego już państwa okręt był poddawany modernizacjom, które gruntownie zmieniły jego sylwetkę. Doświadczenia zebrane przy przebudowie i eksploatacji tego okrętu wykorzystano przy konstruowaniu i budowie pierwszych własnych jugosłowiańskich jednostek tej klasy.
Przyczyny podjęcia przez Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii wysiłku wejścia do ekskluzywnego klubu państw samodzielnie budujących okręty podwodne (w owym czasie tworzyły go – Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwecja, Związek Radziecki i Japonia) wymaga kilku słów wyjaśnienia. Przez cały właściwie powojenny okres istnienia Jugosławii jej wojskowość podporządkowana była sięgającej korzeniami wojennych doświadczeń partyzanckich koncepcji Narodowej Obrony Totalnej (Opštenarodna odbrana). Początkowo jej ostrze wymierzone było – w związku z zatargiem o północnowłoski Triest, który marsz. Tito zamierzał włączyć do swojego państwa – w Brytyjczyków i Amerykanów, ale po rozbracie radziecko-jugosłowiańskim w 1948 r. głównym potencjalnym przeciwnikiem władz w Belgradzie stała się Moskwa. Narodową Obronę Totalną realizować miały wszystkie rodzaje sił zbrojnych Jugosłowiańskiej Armii Ludowej, w tym również Marynarka Wojenna (Ratna Mornarica), dysponująca także bardzo bogatą partyzancką tradycją.