Wielki krążownik USS Alaska podczas rejsu ćwiczebnego w sierpniu 1944 r. Fot. NHHC

Omawiane tu okręty należały do niejednorodnej grupy 10 mniej lub bardziej zbliżonych projektów o cechach zdecydowanie różnych od szybkich pancerników, tak typowych dla lat 30. i 40. XX wieku. Jedne przypominały bardziej małe pancerniki (niemiecki typ Deutschland) lub powiększone krążowniki ciężkie (jak radziecki projekt Ch), inne były tańszą i słabszą wersją szybkich pancerników (francuska para Dunkerque i Strasbourg oraz niemiecka Scharnhorst i Gneisenau). Niezrealizowanymi zamiarami lub nieukończonymi okrętami były: niemieckie krążowniki liniowe O, P i Q, radzieckie Kronsztadty i Stalingrady, holenderskie krążowniki liniowe z 1940 r. oraz planowane okręty japońskie B‑64 i B‑65, dość zbliżone do typu Alaska. W niniejszej części artykułu zajmiemy się historią operacyjną tych wielkich krążowników, które – trzeba to jasno napisać – były pomyłką US Navy.

Stępkę pod prototyp nowych krążowników oznaczony sygnaturą CB 1 położono 17 grudnia 1941 r. w stoczni New York Shipbuilding w Camden – zaledwie 10 dni po ataku na Pearl Harbor. Nowej klasie okrętów nadawano miana od terytoriów zależnych Stanów Zjednoczonych, co odróżniało je od pancerników nazywanych od stanów, czy krążowników nazywanych od miast. Jednostka prototypowa otrzymała nazwę Alaska.
W 1942 r. rozważano przebudowę nowych krążowników na lotniskowce floty. Powstał jedynie wstępny szkic przypominający lotniskowce typu Essex z niższą wolną burtą, tylko dwoma podnośnikami samolotów oraz niesymetrycznym pokładem lotniczym wysuniętym na lewą burtę (w celu zrównoważenia masy nadbudówki i wież artylerii średniej ulokowanych na prawej burcie). Z projektu ostatecznie zrezygnowano.
Kadłub krążownika zwodowano 15 lipca 1943 r. Matką chrzestną została żona gubernatora Alaski Dorothy Gruening, a dowodzenie okrętem przejął kmdr Peter K. Fischler. Jednostkę przeholowano do stoczni marynarki w Filadelfii, gdzie rozpoczęto prace wyposażeniowe. Nowy dowódca, mający doświadczenia bojowe z krążowników ciężkich (służył m.in. na Minneapolisie podczas bitwy na Morzu Koralowym), poproszony przez Radę Marynarki o uwagi odnośnie nowych okrętów napisał długi i mocno krytyczny list. Wśród szeregu wad wymieniał zatłoczoną sterówkę, brak w jej pobliżu kabin morskich oficerów i pomieszczeń nawigacyjnych, nieodpowiedni pomost sygnałowy (pomimo założenia pełnienia funkcji jednostek flagowych). Krytykował zbyt małą moc siłowni nie dającej żadnej przewagi nad pancernikami oraz nieopancerzone przewody kominowe. Umieszczenie wodnosamolotów i katapult na śródokręciu uważał za marnotrawstwo miejsca, nie mówiąc już o ograniczeniu kątów ostrzału artylerii plot. Postulował o ich zamianie na dwie dodatkowe wieże artylerii średniej, kal. 127 mm. Przewidywał również, że w umieszczonym pod pokładem pancernym bojowym centrum informacyjnym CIC (Combat Information Center) będzie równie tłoczno, co w sterówce. W odpowiedzi szef Rady Głównej, kadm. Gilbert J. Rowcliff napisał, że miejsce dowódcy znajduje się w opancerzonym stanowisku dowodzenia (pomysł dość irracjonalny w realiach 1944 r.), a generalnie, to dostał pod swoją komendę świetny i nowoczesny okręt. Rozmieszczenie elementów uzbrojenia (centralnie umieszczone armaty kal. 127 i 40 mm) oraz kierowania i dowodzenia okrętem wynikało z przyjętych kompromisów na etapie projektowym.
17 czerwca 1944 r. wielki krążownik Alaska został oficjalnie wcielony do US Navy, jednak prace wyposażeniowe i przygotowania do pierwszego próbnego rejsu trwały aż do końca lipca. Wtedy to okręt po raz pierwszy samodzielnie wyszedł na wody rzeki Delaware, dopływając na czterech kotłach, aż do zatoki wiodącej na otwarte wody Atlantyku. 6 sierpnia wyruszono w rejs ćwiczebny. Jeszcze na wodach zatoki Delaware przeprowadzono próbne strzelania artylerii głównej, mające uwidocznić ewentualne usterki strukturalne konstrukcji kadłuba. Po ich zakończeniu Alaska popłynęła na wody zatoki Chesapeake w pobliżu Norfolku, gdzie w kolejnych dniach wykonano wszelkie możliwe ćwiczenia mające doprowadzić załogę i okręt do stanu pełnej gotowości bojowej.
Pod koniec sierpnia Alaska wraz z pancernikiem Missouri oraz niszczycielami Ingraham, Moale i Allen M. Sumner przeszły na brytyjskie wyspy Trynidad i Tobago. Tam kontynuowano wspólne ćwiczenia w zatoce Paria. 14 września trenowano załogi na wypadek różnych sytuacji awaryjnych. Podczas jednej z prób Alaska holowała pancernik Missouri – jak odnotowano, jedyny przypadek, kiedy to krążownik ciągnął pancernik. W rejsie powrotnym do Norfolku przeprowadzono jeszcze ćwiczebne bombardowanie wybrzeża wyspy Culebra (Portoryko). 1 października okręt zawinął do stoczni marynarki w Filadelfii, i tam do końca miesiąca przeszedł przegląd, doposażenie (m.in. dodano cztery brakujące dalocelowniki artylerii plot. Mk 57), drobne naprawy oraz modyfikacje. Jedną
z nich było dodanie otwartego pomostu wokół opancerzonego stanowiska dowodzenia (Guam miał go już od początku). Ze względu na kąty ostrzału dziobowej wieży artylerii średniej, był on jednak zbyt wąski by mógł pełnić rolę pomostu bojowego, tak jak działo się to na pancernikach typu Iowa.
12 listopada krążownik przeszedł na krótkie dwutygodniowe ćwiczenia do zatoki Guantanamo na Kubie. Podczas rejsu przeprowadzono próbę prędkości maksymalnej i osiągnięto wynik 33,3 w. 2 grudnia Alaska w eskorcie niszczyciela Thomas E. Fraser wyruszyła w kierunku Kanału Panamskiego. 12 grudnia okręty dotarły do kalifornijskiego San Diego na wschodnim wybrzeżu USA. Przez kilka dni brano udział w intensywnych ćwiczeniach w pobliżu wyspy San Clemente, jednak ze względu na niepokojące odgłosy z wału nr 4 jednostkę skierowano do stoczni marynarki w San Francisco, gdzie weszła ona do suchego doku w celu inspekcji i naprawy. Tam załoga powitała nowy, 1945 rok.