Lotnisko Mokotowskie. Przekazanie 123 samolotów, ufundowanych przez społeczeństwo, za pośrednictwem Komitetu Żwirki i Wigury LOPP; 26 września 1937 r.
W czasie pierwszej wojny światowej zostały użyte dwa nowe rodzaje broni: lotnictwo i gazy bojowe. Ich pojawienie zrewolucjonizowało sposób prowadzenia działań zbrojnych. Lotnictwo wobec początkowo słabego rozwoju broni przeciwlotniczej, mogło bezkarnie wykonywać naloty na dalekie zaplecza wroga i atakować skupiska żołnierzy oraz ludności cywilnej. Natomiast broń chemiczna, przed którą można było się częściowo bronić przy użyciu masek przeciwgazowych, powodowała oparzenia i śmiercionośne zatrucia. Ponadto, wzrost zasięgu samolotów i ich udźwigu stworzył warunki napadu chemicznego nie tylko na wojska walczące na linii frontu, ale także na obiekty położone w głębi terytorium przeciwnika.
Wnioski wypływające z udziału lotnictwa i broni chemicznej oraz ich powojenny rozwój wskazywały na potrzebę zorganizowania obrony przed ich skutkami. Rozbudowa lotnictwa bojowego była domeną władz wojskowych, ale akcja popularyzacyjna i opracowanie zasad samoobrony stawało się obowiązkiem społeczeństwa i należało je powierzyć władzom cywilnym. Jednak ze względu na uwarunkowania finansowe nie można było w pełni realizować dużych inwestycji zarówno w rozwój lotnictwa jak i obronę przeciwchemiczną, a także przygotowanie ludności do przeciwdziałania jego skutkom.
Społeczeństwo polskie widziało ten problem, na równi z dowódcami wojskowymi i władzami państwowymi. Wynikiem starań ludności została powołana we wrześniu 1922 r. organizacja o nazwie Obywatelski Komitet Obrony Przeciwgazowej (OKOP), a jednym z założycieli był prof. Ignacy Mościcki, późniejszy prezydent RP. Dwa lata później Komitet przekształcił się w Towarzystwo Obrony Przeciwgazowej (TOP).
Myśl utworzenia organizacji działającej na rzecz lotnictwa zrodziła się w Aeroklubie RP na początku 1922 r. Koncepcja jej funkcjonowania powstała w grupie działaczy, a nazwę jako Liga Obrony Powietrznej Państwa zaproponował znany pisarz Andrzej Strug. Powołanie Ligi zostało ostatecznie uchwalone na walnym zebraniu Aeroklubu RP w dniu 12 grudnia 1922 r. Władze państwowe z początku odniosły się do tej inicjatywy sceptycznie, ale w niedługim czasie opinie uległy zmianie. Wiosną 1923 r. zawiązał się komitet organizacyjny LOPP, którego zadaniem było opracowanie statutu i przygotowanie zarysu programowego, a także pozyskanie osób do działalności propagandowo-organizacyjnej.
22 maja 1923 r. na ogólnym zgromadzeniu delegatów założycieli został przyjęty statut Ligi Obrony Powietrznej Państwa, a dzień później 23 maja zatwierdzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (poz. rejestru 898). Miesiąc później, na następnym zgromadzeniu, podjęto decyzję o strukturze organizacyjnej, a 4 sierpnia ukonstytuowały się pierwsze władze LOPP: Rada Główna, Zarząd Główny i Główna Komisja Rewizyjna. Na czele Rady Głównej stanął prezes Aeroklubu RP – Stanisław Osiecki; prezesem Zarządu Głównego został Zygmunt Jastrzębski, a Sekretarzem Generalnym – January Grzędziński.
Przyjęty w maju 1923 r. statut określał, że celem LOPP jest popieranie rozwoju lotnictwa polskiego we wszystkich formach działalności. Dla jego osiągnięcia Liga: rozwija propagandę lotnictwa; popiera rodzimą myśl lotniczą; buduje lotniska; szkoli pilotów i mechaników oraz organizuje sport lotniczy (art. 3). Statut określał też prawa i obowiązki członków, przy czym w artykule 4 postanawiał, że członkiem LOPP może zostać obywatel Polski lub instytucja. Określał też uwarunkowania finansowe stwierdzając, że fundusze organizacji pochodzą z: wpisowego i składek członkowskich, darowizn, subwencji oraz dochodów z organizowanych imprez i działalności wydawniczej.
Działalność LOPP miała charakter społeczny. Etatowe biura z mało licznym personelem posiadały jedynie komitety wojewódzkie i Zarząd Główny. Pierwszy komitet wojewódzki powstał w Poznaniu we wrześniu 1923 r., a kilka tygodni później w Toruniu i Lublinie. Pod koniec 1924 r. komitety działały we wszystkich województwach, za wyjątkiem poleskiego. Sposób powoływania komitetów był dość tradycyjny. Działacze wyszukiwali wśród mieszkańców ludzi cieszących się autorytetem i mających wpływ w miejscowym środowisku. Powoływali komitety na czele których, w zależności od struktury organizacyjnej, zwykle stawał wójt lub wojewoda. Komitety kierowały do podległych zakładów pracy, urzędów i fabryk swoich przedstawicieli, których zadaniem było werbowanie członków. W podobny sposób powstawały koła, a głównym zadaniem ich kierowników było werbowanie członków i zbieranie składek.
Statutowym obowiązkiem członków zrzeszonych w kołach było płacenie składek, które w całości przekazywane były do komitetów powiatowych czy miejskich. Komitet wojewódzki gromadził fundusze spływające z podległych mu komórek z tego co najmniej połowę przekazywał Zarządowi Głównemu. Pozostałe środki finansowe mógł wydatkować na działania lokalne, ale przewidziane w preliminarzu budżetowym. Należy nadmienić, że w połowie lat dwudziestych ub. wieku miesięczne składki członkowskie wynosiły: młodzież szkolna – 10 gr., a członek zwyczajny – 50 gr. Przewidziano również istnienie członków dożywotnich (jednorazowo 150 zł) i honorowych.
Pierwsze lata działalności Ligi Obrony Powietrznej Państwa były nakierowane na pozyskiwanie członków w terenie i przedsięwzięcia organizacyjne realizowane przez kierownictwo. Pod koniec 1924 r. odbył się I Zjazd z udziałem prezesów komitetów wojewódzkich, którego głównym celem było przygotowanie i zatwierdzenie programu działania na najbliższe lata. Wytyczne programowe wynikające z potrzeb lotnictwa przedstawił Departament Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych. Za priorytetowe uznano wówczas budowę lotnisk i hangarów oraz szybowisk, a tereny na których powinny one powstawać wskazywały władze wojskowe. Za pilne uznano utworzenie Instytutu Aerodynamicznego przy Politechnice Warszawskiej, a także podjęto decyzję o szkoleniu pilotów i mechaników. Program ten uzyskał pełną akceptację Ogólnego Zgromadzenia i Zarządu Głównego LOPP, po czym komitety wojewódzkie przystąpiły do realizacji zadań.
Do koordynacji przedsięwzięć lotniskowych została powołana Komisja Budowy Lotnisk LOPP. W 1925 r. zakupiono tereny pod budowę lotnisk zlokalizowanych koło Lwowa i Łodzi oraz w Katowicach; a w latach 1926-1927 niwelowano tereny pod przyszłe lotniska w: Krakowie (Rakowice), Nowym Targu, Częstochowie i Warszawie (Okęcie). W pierwszych latach działalności, Liga współfinansowała również budowę: hangarów i obiektów magazynowych, warsztatów, stacji paliw, budynków administracyjnych i pomieszczeń dla personelu. Między innymi dzięki przekazanym środkom finansowym dokończono zaczęte wcześniej budowy: hangaru w Łucku, budynków technicznych w 3 pułku lotniczym w Poznaniu i uniwersyteckiej stacji aerologicznej w Wilnie.
Drugim ważnym przedsięwzięciem LOPP (po lotniskach) było współfinansowanie budowy Instytutu Aerodynamicznego przy Politechnice Warszawskiej. Jego budowę rozpoczęto w maju 1925 r., a zakończono pod koniec 1927 r. Ogólny koszt wyniósł milion złotych, z tego 626 tys. sfinansował Zarząd Główny i komitety wojewódzkie LOPP. Instytut Aerodynamicznego stał się placówką naukowo-badawczą warunkującą racjonalne prowadzenie studiów z dziedziny aerodynamiki oraz doświadczalne sprawdzanie rozwiązań konstrukcyjnych projektowanych samolotów. Był jednym z niewielu tego typu zakładów badawczych na świecie, a wyposażeniem i zakresem prac należał do światowej czołówki. Pierwszy dyrektorem został znany inżynier hydromechanik i aerodynamik prof. Czesław Witoszyński.
Ważnymi zrealizowanymi przedsięwzięciami była też działalność szkoleniowa. W 1925 r. z inicjatywy Ligi, przy poznańskiej fabryce „Samolot”, tymczasowo powstała szkoła pilotów cywilnych. Szkolenie lotnicze prowadzono na ośmiu samolotach, a koszty ich eksploatacji pokrywało lotnictwo wojskowe. Po pierwszym kursie i wyszkoleniu 46 pilotów, podjęto decyzję o organizacji własnej szkoły lotniczej. Pierwotnie miała ona powstać na lotnisku w Łodzi, ale z uwagi na problemy z dzierżawą gruntów odstąpiono od tego zamierzenia. Nowa szkoła pilotów została więc zorganizowana w Sadkowie pod Radomiem. Po podjęciu działalności szkoleniowej w 1929 r. radomska szkoła została przekazana pod nadzór lotnictwa wojskowego.
Rozwój krajowego przemysłu lotniczego i potrzeby kadrowe skłoniły działaczy LOPP do organizacji szkoły mechaników lotniczych. Na jej lokalizację z początku brano pod uwagę Bydgoszcz (przy Państwowej Szkole Przemysłowej) i Grudziądz (Państwowa Szkoła Budowy Maszyn i zaplecze dydaktyczne Wojskowej Szkoły Lotniczej). Jednak lepsze warunki socjalno-bytowe i zaplecze dydaktyczne zdecydowały o jej lokalizacji w Bydgoszczy. Została otwarta w styczniu 1926 r. i przyjmowano do niej absolwentów szkół rzemieślniczych w wieku przedpoborowym. Program nauczania składający się z 1200 godz. zajęć teoretycznych i praktycznych realizowany był w ciągu 16 miesięcy.
Większe zapotrzebowanie na mechaników lotniczych skutkowało decyzją o budowie w 1927 r. własnego gmachu szkoły. Ponieważ i ona nie zaspokajała rosnących potrzeb to do budowy kolejnych przystąpiono we Lwowie i w Katowicach. Należy nadmienić, że dzięki staraniom Zarządu Głównego LOPP absolwenci szkół mechaników lotniczych korzystali ze skróconego czasu służby wojskowej i przyspieszonych awansów na podoficera. Równolegle ze szkołami dla mechaników organizowane były kursy na pomocników mechaników lotniczych. Były one prowadzone i finansowane przez komitety wojewódzkie: Lwowski, Warszawski i Nowogródzki.
Ważną działalnością LOPP było też wspieranie rozwoju technicznej wiedzy lotniczej. Fundowane były stypendia krajowe i zagraniczne, które przyznawano wyróżniającym się studentom Politechniki Warszawskiej i Lwowskiej. Ponadto, wspierano finansowo młodych zdolnych konstruktorów lotniczych. Wśród nich było m.in. trzech studentów Politechniki Warszawskiej (Rogalski, Wigura i Drzewiecki), którzy w podziemiach politechniki budowali pierwsze płatowce, znane od nazwisk twórców jako RWD. Od samego początku działalności Ligi krzewiono ruch modelarstwa wśród młodzieży szkolnej. Głównie przy szkołach powstawały koła modelarskie liczące po kilkudziesięciu członków (w 1927 r. było 98 kół liczących około 1000 członków). Modelarstwo lotnicze było szeroko propagowane w specjalistycznych książkach i broszurach. Warszawski komitet stołeczny wydał w 1925 r. podręcznik „Modelarstwo lotnicze”, który zawierał
plany modeli latających.
Celem spopularyzowania idei i celów działalności LOPP w społeczeństwie, Zarząd Główny i komitety wojewódzkie prowadziły szeroką akcję propagandową. Imprezami masowymi o zasięgu ogólnopolskim były doroczne Tygodnie Lotnicze, w których czynny udział brały organizacje społeczne, młodzież oraz wojsko.
W 1925 r. Liga Obrony Powietrznej Państwa liczyła 211,2 tys. członków (224 komitety powiatowe i 2211 kół), a dwa lata później 249,1 tys. (265 komitetów powiatowych, 2485 kół). Największą liczbę członków zrzeszały komitety wojewódzkie: Stołeczny, Lwowski i Śląski, a najmniejsze zainteresowanie było w: Krakowskim, Śląsko-Dąbrowskim i Nowogródzkim. Budżet Ligi kształtował się następująco: 1924 r. – 0,8 mln zł, 1925 r. – 2,4 mln, 1926 r. – 2,1 mln i 1927 r. – 2,5 mln zł.
W pierwszych latach funkcjonowania wystąpiły też negatywne zjawiska w działalności Ligi. Zaistniały w 1926 r. chaos organizacyjny i niedostateczna wewnętrzna kontrola doprowadzały do nadużyć finansowych, co skutkowało szkodami w sferze moralnej. Ponadto, były niesnaski między członkami Zarządu Głównego, wynikające z podejmowania przez nich nieracjonalnych decyzji. Między innymi Sekretarz Zarządu Głównego za samowolę w podejmowaniu decyzji został zawieszony, a następnie usunięty z władz stowarzyszenia. Zwołany na początku lipca 1926 r. II Zjazd LOPP wybrał nowe władze i wprowadził do statutu poprawki pozwalające bardziej zaktywizować działalność komitetów terenowych. Miesiąc później 5 sierpnia 1926 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej prof. Ignacy Mościcki objął LOPP swoim patronatem, a pod koniec roku w celu harmonijnego realizowania programu powołano Komisję Polityki Lotniczej, na czele której stanął Minister Komunikacji Julian Eberhardt.
W 1927 r. Liga Obrony Powietrznej Państwa zapoczątkowała ścisłą współpracę z Towarzystwem Obrony Przeciwgazowej, co miało w perspektywie doprowadzić do połączenia obu organizacji.
Działacze LOPP i miłośnicy lotnictwa odnosili się niechętnie do projektu połączenia obu organizacji. TOP swoją działalnością nie mogło zafascynować młodzieży, gdyż udział w pracach drużyn przeciwgazowych i posługiwanie się maską ochronną przez młodych ludzi było mniej atrakcyjne niż mieli przed sobą modelarze, szybownicy czy też kursanci szkół pilotażu samolotów. Ponadto, obawiano się konsekwencji zbyt ścisłych związków z policją i innymi podobnymi służbami państwowymi.
Przeciwko połączeniu obu stowarzyszeń wysuwano też wiele argumentów, a zwłaszcza dotyczących liczby członków i dochodów finansowych. LOPP był już wówczas organizacją rozbudowaną liczącą ćwierć miliona członków i rocznym budżetem 2,5 mln złotych, podczas gdy TOP (powstał w dużej mierze z inspiracji władz państwowych) miał zdecydowanie mniejszą liczbę członków i skromne środki finansowe. Jednak wszelkie przekonania musiały ustąpić wobec argumentu, że za połączeniem obu stowarzyszeń powinny przemawiać potrzeby obronności państwa i bezpieczeństwo obywateli.
W połowie 1927 r. podczas specjalnie zwołanych ogólnych zgromadzeń LOPP i TOP podjęto uchwały, które miały doprowadzić do ich połączenia. Wyłoniono delegatów i powołano komisje, z zadaniem przygotowania przyszłego programu działania, statutu i obsady personalnej. 10 lutego 1928 r. nastąpiło połączenie obu stowarzyszeń, które przyjęło nazwę Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP). Na okres przejściowy wyłoniono prezydium Zarządu Głównego, które mało funkcjonować do czasu walnego zgromadzenia, a także zatwierdzić decyzję o połączeniu. 25 i 26 maja 1928 r. odbyło się przedmiotowe zgromadzenie, które zatwierdziło połączenie obu organizacji.
Na mocy statutu celem stowarzyszenia było: popieranie rozwoju lotnictwa we wszystkich dziedzinach; badanie i rozwój środków obrony chemicznej oraz przygotowanie ludności cywilnej do obrony przeciwlotniczo-gazowej. W części dotyczącej problematyki gazowej dodatkowo za ważne uznano: rozwijanie przemysłu chemicznego; szkolenie społeczeństwa w zakresie obrony przeciwgazowej wraz ze stworzeniem wzorcowego ośrodka obrony przeciwgazowej; a także zorganizowanie lokali dezynfekcyjnych, kąpielisk i odkażalni.
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
Pełna wersja artykułu
