Główną klasą okrętów artyleryjskich, które US Navy używała na Pacyfiku latem i jesienią 1942 r. były krążowniki ciężkie, jak na przykład widoczny na zdjęciu USS San Francisco, który wziął udział w bitwach morskich o Guadalcanal.

7 sierpnia 1942 r. amerykańska piechota morska wylądowała na Guadalcanal, głównej wyspie archipelagu Salomonów na której znajduje się stolica państwa o tej samej nazwie – Honiara, a także na dużo mniejszych wyspach Nggela i na maleńkiej wysepce Savo znajdującej się między Guadalcanalem, a oboma wyspami Nggela, a także na równie niewielkiej wyspie Tulagi tuż przy wybrzeżu wysp Nggela. Rozpoczęła się pierwsza aliancka ofensywa na Pacyfiku.

Walki na lądzie były niezwykle zacięte, ale i zmagania na morzu były nie mniej dramatyczne i krwawe. Walka o panowanie na morzu miała bowiem kluczowe znaczenie dla przebiegu walk na lądzie. Można liczyć ilość utraconych przez obie strony okrętów, ale ostatecznie to Japończycy nie opanowali wód wokół Guadalcanalu i nie zdołali wpłynąć na wynik walk na lądzie. Ostatecznie więc to Amerykanie wyszli z tych starć zwycięsko.

Wyspy Salomona to archipelag położony około 1000 km na wschód od Nowej Gwinei, na północny wschód od Australii i blisko 3000 km na północ od Nowej Zelandii. Na zachodnim skraju archipelagu leży największa wyspa Bougainville o powierzchni 9318 km². Kolejne większe wyspy położone dalej na wschód i południowy wschód tworzą dwa łańcuchy ciągnące się z północnego zachodu na południowy wschód. Po północnej stronie są to: Choiseul (2540 km²), Santa Isabel (4660 km²) i Malaita (4070 km²), po południowej zaś: Nowa Georgia (1761 km²), Guadalcanal (6470 km²) i San Cristóbal (3048 km²). Ta ostatnia nosi obecnie nazwę Makira i nie należy ją mylić z ekwadorską wyspą San Cristóbal w archipelagu wysp Galápagos.

Wokół wspomnianych wysp jest wiele mniejszych. Mniej więcej w połowie drogi między Guadalcanal i Malaitą są dwie wysepki Nggela Sule na północy i Nggela Pile na południu o łącznej powierzchni 386 km², oddzielone wąską cieśniną. Tuż obok południowego wybrzeża Nggela Sule leży wysepka Tulagi o powierzchni nieco ponad 2 km². Z kolei około 15 km na północny wschód od północnego skraju wyspy Guadalcanal leży wyspa Savo o powierzchni 31 km². Wyspa Nggela Sule leży około 25 km na wschód od wyspy Savo.

Na przedłużeniu Salomonów w kierunku zachodnim znajdują się wyspy Archipelagu Bismarcka, należące do Papui Nowej Gwinei. Najdalej na zachód jest wysunięta wyspa Manus (2100 km²), a na wschód od niej po północnej stronie jest wyspa Nowa Irlandia (8651 km²), a po południowej – duża wyspa Nowa Brytania (36 520 km2). O Archipelagu Bismarcka wspominamy dlatego, że na północnym skraju Nowej Brytanii znajdowała się silna japońska twierdza Rabaul. Japończycy urządzili tu bazę morską i lotniczą, która stwarzała zagrożenie dla Nowej Gwinei i dla Wysp Salomona, mogła też być bazą wypadową do ataku na Australię czy Nową Zelandię, na co jednak Japończycy nigdy się nie zdecydowali ze względu na wielkość Australii – nie mieli dość sił. Gdyby jednak udało im się zająć kolejne wyspy aż po Nową Zelandię włącznie, mogliby izolować Australię od Stanów Zjednoczonych.

Najdalej jednak Japończycy doszli do Guadalcanalu i wysp Nggela nazywanych przez Amerykanów wyspami Florida. Ostatnia duża wyspa Salomonów, czyli San Cristóbal (Makira) nie została nigdy zajęta przez wojska japońskie. Jeszcze dalej na południowy wschód od Wysp Salomona leży archipelag Nowych Hebrydów, będący wówczas francusko-brytyjskim kondominium, a jeszcze bardziej na południe od nich i około 1500 km na północ od Nowej Zelandii znajduje się wyspa Nowa Kaledonia, która wciąż należy do Francji, podobnie jak w okresie drugiej wojny światowej. Także i tu Japończycy nigdy nie dotarli. Podobnie jak do niewielkiego archipelagu wysp Santa Cruz, położonego pomiędzy San Cristóbal a Nowymi Hebrydami.

Wyspy Salomona zostały odkryte przez Europejczyków w lutym 1568 r. przez hiszpańskiego żeglarza Álvaro Mendaña de Neyra. Nie zostały jednak skolonizowane. Zamiast tego Holendrzy, Brytyjczycy i Francuzi korzystali z wysp, by kupić bądź zagrabić prowiant dla płynących dalej statków. Często dochodziło tu do starć Europejczyków i miejscowej ludności, co z reguły prowadziło do masakry miejscowych. W połowie XIX wieku na Wyspach Salomona rozpoczęli działalność misjonarze i niedługo potem Niemcom udało się skolonizować północną część Salomonów, a Brytyjczykom – południową.

Krążownik ciężki USS Chicago dowodzony przez kmdr. Howarda D. Bode, który jako pierwszy został ostrzelany przez japońskie okręty w bitwie koło wyspy Savo.

W 1886 r. podpisano traktat niemiecko-brytyjski, dzielący Wyspy Salomona.
Skorygowano go w 1900 r., kiedy to Niemcy oddali Brytyjczykom większą część swoich posiadłości, zachowując jedynie północny skrawek wysp, jako część niemieckiej Nowej Gwinei (obecnej Papui Nowej Gwinei), która obejmowała też Archipelag Bismarcka. W wyniku pierwszej wojny światowej, w 1918 r. cała niemiecka Nowa Gwinea przechodzi pod panowanie australijskie, które objęło też część Wysp Salomona, pozostałe wyspy są zarządzane przez Brytyjczyków, ale Australia zachowuje tu znaczące wpływy.

Wyspy Salomona, za wyjątkiem położonej najdalej na południe San Cristóbal i wielu mniejszych wysepek, zostały w styczniu 1942 r. zajęte przez wojska japońskie. Właściwie trudno stwierdzić, czy Japończycy mieli plany odcięcia Australii od Stanów Zjednoczonych. Na pewno zamierzali zapanować nad wyspami zachodniego Pacyfiku, od Aleutów po zachodnie Hawaje (wyspa Midway) aż po zachodnią część Melanezji, która obejmuje: Nową Gwineę, Archipelag Bismarcka, Wyspy Salomona, Santa Cruz, Nowe Hebrydy, Nową Kaledonię, a także położone na wschód od Nowych Hebrydów wyspy Fidżi. Japończycy zajęli też większą część Mikronezji, położonej na północ od Melanezji, pomiędzy Filipinami i Hawajami, a obejmującymi (od zachodu na wschód) wyspy Palau, Mariany, Karoliny, wyspy Marshalla i Kiribati.

W ręce japońskie wpadły wszystkie wymienione wyspy, jedynie w grupie wysp Kiribati Japonia zajęła tylko archipelag Gilberta. Zakładali też dalszą ekspansję w stronę Midway (operacja MI) zajmując zachodnią część Hawajów, w stronę wysp Santa Cruz i Nowych Hebrydów (operacja RY), okupację całej Nowej Gwinei przez zajęcie Port Moresby (operacja MO), a w dalszej kolejności zajęcie Nowej Kaledonii, Fidżi i położonych jeszcze dalej na wschód wysp Samoa (operacja FS). Zakładali budowę pasa twierdz na zewnętrznym pierścieniu swoich posiadłości, mając nadzieję, że po wyeliminowaniu amerykańskiej Floty Pacyfiku ani Stany Zjednoczone, ani Australia, ani Wielka Brytania, nie będą miały dość sił, a w końcu też i woli politycznej, by naruszyć japońskie posiadłości.

Konsekwencją tego było pewne nieporozumienie. Kiedy Japończycy w maju 1942 r. zaczęli budowę lotniska na wyspie Guadalcanal, notabene najbardziej na południowy wschód wysuniętego swojego lotniska, alianci bardzo się zaniepokoili. Uważali, że budowa tego lotniska znanego jako Lunga Point, to przygotowanie do dalszej japońskiej ekspansji na wyspy Santa Cruz, Nowe Hebrydy, Fidżi i Nową Kaledonię, by odciąć Australię od Stanów Zjednoczonych. Faktem jest jednak, że do całkowitej izolacji Australii potrzebne było zamknięcie pierścienia przez zajęcie Nowej Zelandii. Tymczasem tak daleko japońskie plany nie sięgały. Owszem, zajęcie Nowej Kaledonii, Fidżi i Samoa zamykało wszelkie połączenia z Australią na północ od Nowej Zelandii, ale planów inwazji na Nową Zelandię Japończycy nie mieli. A przynajmniej nie na 1942 r. Niczego konkretnego więc nie przygotowywano. W dodatku 11 lipca, wobec nieudanej operacji zajęcia wyspy Midway, Japoński Sztab Imperialny odwołał także Plan FS, bezterminowo odkładając inwazję na Nowe Hebrydy, Fidżi, Nową Kaledonię i Samoa. W tym momencie lotnisko na Guadalcanal zostało przekształcone z bazy wypadowej do dalszych działań ofensywnych w element zewnętrznego pierścienia obrony dotychczasowych zdobyczy.

Japończycy jednak nie spieszyli się z realizacją swoich planów. Choć chcieli podjąć dalszą ekspansję w sierpniu 1942 r., to jednak lotnisko na Guadalcanal nie było jeszcze całkowicie ukończone w momencie lądowania Amerykanów 7 sierpnia. Przed ewentualną dalszą ekspansją (o ile ta zostałaby wznowiona), Guadalcanal miał stanowić element zewnętrznego pierścienia obrony, wzmocniony lotniskiem i pomocniczą bazą morską, a także bazą wodnosamolotów, równolegle organizowaną na właśnie zajętej wysepce Tulagi. Na lotnisku Lunga Point planowano rozmieszczenie 45 samolotów myśliwskich i 60 bombowców.

Działając powoli i metodycznie, Japończycy zupełnie nie spodziewali się gwałtownej reakcji Amerykanów w postaci desantu na Guadalcanal. W momencie inwazji na wyspie tej było zaledwie 2800 osób japońskiego personelu, z czego 2200 to koreańscy robotnicy przymusowi, budujący lotnisko. Konkretnej obrony nie zdołano zorganizować. Nie mając na lądzie odpowiednich sił, Japończycy całą nadzieję pokładali w siłach morskich. Najpierw, że zdołają one zniszczyć alianckie siły desantowe, zanim wyładunek desantu zostanie zakończony, a później – że japońskie okręty zdołają przerzucić na Guadalcanal odpowiednie siły wzmocnienia, a następnie je wesprzeć. Dlatego starcia na morzu były nieuniknione. Można śmiało powiedzieć, że walki na Guadalcanal rozstrzygnęły się nie tylko w nieprzyjaznej i zdradzieckiej dżungli, ale także na gorących wodach wokół Wysp Salomona.

Operacja „Watchover”

30 marca 1942 r. rozkazem prezydenta ostatecznie rozwiązano kwestię dowodzenia Siłami Zbrojnymi Stanów Zjednoczonych na Pacyfiku, tworząc dwa obszary odpowiedzialności: Dowództwo South-West Pacific Area (rejonu Pacyfiku południowo-zachodniego; SWPA), gdzie dominowały obszary lądowe Australii, Nowej Gwinei, Holenderskich Indii Wschodnich (dzisiejszej Indonezji), Malajów (dzisiejszej Malezji), Filipin, Indochin i Burmy (obecnie Mianmar), powierzono gen. Douglasowi MacArthurowi. Natomiast Dowództwo Pacific Ocean Area (POA), obejmujące pozostałą część Pacyfiku, powierzono adm. Chesterowi W. Nimitzowi. Ten z kolei, 19 czerwca 1942 r. podzielił olbrzymi obszar na część północną, centralną i południową: North Pacific Area (powyżej 42 równoleżnika, czyli rejon Aleutów, Kamczatki, Sachalinu i Hokkaido, najdalej na północ wysuniętej wyspy z czterech głównych Wysp Japońskich), Central Pacific Area (poniżej 42 równoleżnika na wschód od rejonu SWPA, a powyżej równika, obejmującą wyspy Mikronezji, Tajwan, Wyspy Japońskie za wyjątkiem Hokkaido i Hawaje) oraz South Pacific Area (na południe od równika, obejmującą wschodnią część Melanezji, Nową Zelandię, Nową Kaledonię, Fidżi, Samoa, Wyspy Cooka i resztę Polinezji z wyjątkiem Hawajów.

Dowódcą NPA w Kodiak na Alasce przez cały okres walk o Guadalcanal był kontradm. Robert A. Theobald, dowódcą SPA zaś, czyli tam gdzie leżały Wyspy Salomona, był od 19 czerwca do 18 października 1942 r. wiceadm. Robert L. Ghormley. Dowództwo CPA objął osobiście adm. Chester Nimitz, wykorzystując do tego własny sztab Dowództwa Pacific Ocean Area w Honolulu na Hawajach.

Robert L. Ghormley (1883-1958) ukończył Akademię Marynarki Wojennej w Annapolis w 1906 r. Przed pierwszą wojną światową służył na krążownikach, a w czasie wojny służył na pancerniku USS Nevada. Po wojnie dowodził niszczycielem USS Sands, a później pełnił różne funkcje sztabowe, będąc do 1940 r. Dyrektorem Planowania Wojennego w stopniu kontradmirała, a w momencie wybuchu drugiej wojny światowej, już w stopniu wiceadmirała, specjalnym obserwatorem prezydenta Roosevelta w Wielkiej Brytanii.

Kiedy formowano dowództwo South Pacific Area, początkowo w Auckland w Nowej Zelandii, pierwszym wyborem adm. Nimitza na to stanowisko był wiceadm. William S. Pye, ale nie poparł tej kandydatury Szef Operacji Morskich (w praktyce dowódca US Navy) adm. Ernest J. King. Zamiast niego na stanowisko dowódcy Rejonu Południowego Pacyfiku wyznaczono protegowanego prezydenta, wiceadm. Ghormleya. Na przełomie lipca i sierpnia wiceadm. Ghormley był głównie zajęty przenosinami swojego dowództwa i sztabu z Auckland w Nowej Zelandii do Nouméa na Nowej Kaledonii, 1400 km od Guadalcanal (z Nowej Zelandii było ponad 3000 km). Tutaj napotkano na pewien opór władz francuskich, które obawiały się amerykańskiej okupacji, ale Amerykanom udało się wyperswadować Francuzom, że ich obecność na Nowej Kaledonii będzie trwała tylko do zakończenia wojny.