Piaszczyste podjazdy – staly element rajdow BBTechBrPanc. Dla wozu 342 nie stanowily one duzego problemu.

Sporządzony pod koniec 1936 r. przez rtm. Franciszka Szystowskiego meldunek z podróży służbowej do Francji, Włoch i Szwajcarii jest zdominowany przez treści dotyczące pojazdów półgąsienicowych. Wyraźnie większą uwagę autora zwróciły nowe, mieszane konstrukcje zakładów Somua, Unic czy Citroën niż powstające równolegle kołowe pojazdy tak uznanych marek jak Laffly czy Latil. Dokument zawiera jednak kilka elementów, które pobudziły ciekawość polskich wojskowych i stanowiły asumpt do utworzenia zupełnie nowej gałęzi polskiego sprzętu motorowego.

Autor sprawozdania sprzętowi kołowemu poświęca kilka krótkich fragmentów: Ze względu na znaczny koszt eksploatacji wozów kołowo-gąsienicowych i ograniczoną szybkość, szereg fabryk (Latil, Laffly, Lorain) wyprodukowało ciągniki kołowe typu „tout terrain” 4 i 6 kołowe z napędem na wszystkie koła. Ciągniki tego typu nie mają tych możliwości terenowych co ciągniki kołowo-gąsienicowe, ale są znacznie tańsze w eksploatacji i szybsze (do 50 klm/godz.). Stosunek kosztów eksploatacji kołowo-gąsienicowych do kołowych wynosi (według oświadczeń francuskich) jak 13:5. (...) Z ciągników kołowych należy wyróżnić 4-kołowy Latil z napędem na 4 koła i wszystkie koła skrętne oraz 6-ciokołowy Laffly z napędem na wszystkie sześć kół, oraz wóz terenowy Lorain’a. (...) Ciągniki kołowe. O przydatności tych ciągników w naszych warunkach trudno jest coś powiedzieć konkretnego. Wozy tego typu nie były dotąd w Polsce produkowane, ani też nie były przeprowadzane z nimi próby terenowe. Na podstawie tego co komisja widziała zagranicą, można twierdzić, że należałoby się niemi zainteresować, zakupując pojedyncze modele i przeprowadzając próby porównawcze w naszym terenie. Na ogół komisja stwierdziła, że kwestia zastosowania tych lub innych ciągników w armiach poszczególnych krajów, znajduje się w stanie dalszych studiów.
Rtm. Szystowski pod koniec meldunku sugerował zakup po jednej sztuce każdego z najbardziej interesujących stronę polską ciągników oraz rozpoczęcie intensywnych prób nad Wisłą. Na efekty nie trzeba było długo czekać: model M2TL6 Latila oraz, nieco później, maszyna belgijskiego FN – znana jako 4M/63c – w zasadzie zmonopolizowały polski rynek kołowych ciągników artyleryjskich w latach 1937-38. Zagrożony zagraniczną konkurencją, nie chcący pozostać w tyle, PZInż. musiał więc podjąć rękawicę rzuconą przez czołowych europejskich konkurentów i wyjść z własnymi propozycjami. Sprawę komplikował fakt, że pod koniec grudnia 1937 r. Dowództwo Broni Pancernych przygotowało dokument pod nazwą „Poprawki do referatu na KSUS. „Motoryzacja i broń pancerna” (L.dz.427/Mob.37). Jednym z jego głównych elementów było przyjęcie założenia, że ciągniki z napędem na cztery koła, półgąsienicowe i gąsienicowe, powinny mieć możność holowania doczepek o wadze brutto 5000 kg. W związku z tym wszystkie modele, w zależności od przypisanych im zadań taktycznych, powinny mieć silniki o mocy od 80 do 100 KM. Założenie to stawiało „pod ścianą” przeciwlotniczą odmianę C4P, omówioną szerzej już wcześniej w artykule „Ciągnik C4P. Wersja przeciwlotnicza” („WiTH” nr 5/2017), jednak stanowiło przede wszystkim początek zupełnie nowego rozdziału, zatytułowanego „C5P”. Nowelę założeń przyjęto – uznając, że zbliża się kres będącego u skraju swoich możliwości poczciwego półgąsienicowego C4P i konieczne jest wprowadzenie do WP nowych, praktyczniejszych rozwiązań.

PZInż. 312

Nie wiemy, kiedy dokładnie rozpoczęto prace nad pierwszym polskim kołowym ciągnikiem artyleryjskim. Powielane bezkrytycznie przez wielu autorów wskazanie na luty 1937 r. dotyczyć może tylko wstępnych prac koncepcyjnych, a nie rzeczywistego procesu projektowego czy startu budowy prototypu. Nieco światła rzucają na tę sprawę dokumenty, m.in. referat z lipca 1937 r. (L.dz. 1125/tj./mat) o nazwie „Motoryzacja artylerii przeciwlotniczej”, w którym napisano: (...) 5/ Motoryzacja 75 mm art.plotn. W tej chwili ciągnika odpowiedniego brak. (...) P.Z.Inż. prowadzą w tym kierunku studia. Rysunki konstrukcyjne ciągnika art. plotn. 75 mm są gotowe, zamówienie jednak modelu zależne jest od wyników prób z ciągnikiem Latil. Jeżeli próby z Latilem wypadną zadowalająco nie będzie potrzeby budowy modelu w P.Z.Inż. W razie jednak gdyby próby z Latilem zawiodły model ciągnika w P.Z.Inż. może być wykonany w ciągu 7 miesięcy od daty zamówienia. Gdybyśmy nawet przyjęli, że P.Z.Inż. do lata przyszłego roku ukończyłby studia nad tym ciągnikiem z wynikiem dodatnim, zachodziłaby trudność obarczenia tej wytwórni całym naszym zamówieniem na sprzęt pancerny i ciągnikowy. Mogłoby to spowodować opóźnienie dostaw oraz wymagałoby pewnie wydatkowania znacznych sum na rozszerzenie wytwórni.
Kolejnym elementem datującym są rysunki projektowanego nadwozia dla artylerii przeciwlotniczej, będące załącznikiem do opracowania pt. „Charakterystyka ciągnika czterokołowego typ 312”, sporządzonego w październiku 1937 r. wraz z adnotacjami o dalszych zmianach w okresie luty–kwiecień 1938 r. Szkice pokazują wczesną wersję pojazdu, z kołami zapasowymi we wnękach boków nadwozia. Trzecim elementem datującym jest tabela określająca zaawansowanie prac nad poszczególnymi modelami sprzętu. Pod datą 1 czerwca 1938 r. przy ciągniku kołowym o wszystkich kołach skrętnych znajduje się wpis: Wykonywanie modelu w PZInż. Równolegle z pracami powyższymi zbadano z b. dobrym wynikiem zagraniczny ciągnik, równoważny temu typowi, f-my F.N oraz jako dalsze zamierzenia Próby z modelowym ciągnikiem i ewentualne poprawki, porównanie go z wypróbowanym już ciągnikiem F.N. Wobec tego można przyjąć, że akceleratorem projektu 312 w drugiej połowie 1938 r. były dobre wyniki testów belgijskiego 4M/63c.