Wspólny lot szwedzkiego (na pierwszym planie) i brazylijskiego wielozadaniowego samolotu bojowego Saab Gripen E.

Program Gripen. Nadchodzi trzecia generacja

Wielozadaniowy samolot bojowy Saab JAS-39E/F Gripen (Gripen E/F), to ostatni etap długiej drogi, jaką przeszedł szwedzki przemysł lotniczy w ostatnich kilkudziesięciu latach. Jego korzeni należy upatrywać w maszynach Viggen i Draken, na których sprawdzano różnorakie układy aerodynamiczne i rozwiązania konstrukcyjne i na których wychowywały się kolejne pokolenia inżynierów. Sama nazwa Gripen też jest bardzo szwedzka, ponieważ pochodzi od Gryfa znajdującego się w herbie firmy Saab i co ciekawe została wybrana w ramach publicznego konkursu. W pełnej nazwie samolotu mamy jeszcze skrót JAS wywodzący się od szwedzkich słów Jakt, Attack, Spaning – myśliwski, szturmowy, rozpoznawczy. Z kolei numer 39 w nazwie samolotu odzwierciedla kolejny typ, jaki powstał w firmie Saab.

Mając pewne doświadczenia z samolotami Viggen i Draken Szwedzi postanowili zbudować maszynę lekką, ale o dużym udźwigu i szerokich możliwościach. Oczywiście nie mogło się obyć bez pomocy partnerów zewnętrznych, gdyż pomimo wielkiego zaawansowania technologicznego, nawet szwedzki przemysł zbrojeniowy nie był w stanie w momencie projektowania Gripena dostarczyć odpowiedniego silnika. Szwedzi zwrócili się więc do Stanów Zjednoczonych, czyli naturalnego kierunku w tamtym czasie, ale zakup licencji nie oznaczał jeszcze produkcji silnika. Jednostka napędowa General Electric F404J musiała przejść pewne modyfikacje dostosowujące ją w większym zakresie do szwedzkich warunków wykonywania operacji lotniczych. Otrzymała ona oznaczenie Volvo Aero RM12. Nowy szwedzki wielozadaniowy samolot bojowy miał być w swych założeniach tani w zakupie i utrzymaniu oraz łatwy w obsłudze w warunkach polowych. Duży nacisk położono na szybkie odtwarzanie gotowości do kolejnego lotu. Czas ten nie przekracza 10-20 minut (tankowanie i uzupełnienie zużytego uzbrojenia). Przy koncepcji działania w rozproszeniu (w celu zachowania żywotności) i korzystania z drogowych odcinków lotniskowych (system Bas 90) aspekt ten miał, i nadal ma duże znaczenie.

Szwedzka linia produkcyjna samolotów Gripen E będzie czynna jeszcze kilka lat, ale firma Saab już dziś musi poszukiwać kolejnych klientów eksportowych.

Podstawowym wymogiem przy projektowaniu Gripena nowej generacji, było dostosowanie samolotu do wojny sieciocentrycznej. W założeniach chodziło o zmaksymalizowanie ilości zbieranych i przetwarzanych danych, które pilot miał mieć prezentowane w postaci syntetycznej (sensor fusion) na dużym centralnym wyświetlaczu w kokpicie (WAD – Wide Area Display). W Gripenie nowej generacji położono nacisk na uproszczenie komunikatu. Oznacza to, że pilot oczywiście widzi i wie jak szybko i jak wysoko leci, ale informacje ma również przedstawione w sposób graficzny. Pilot może dzięki temu zarejestrować i śledzić swoje położenie w stosunku do planu misji oraz swoje położenie w stosunku do pozostałych samolotów tworzących przyjęte ugrupowanie bojowe w powietrzu i symbole mu w tym w znacznym stopniu pomagają.

Czym odróżnia się Gripen E/F od maszyn C/D?

Gripen E/F (E – odmiana jednomiejscowa, F – odmiana dwumiejscowa) otrzymał silnik General Electric F414G (Volvo Aero RM16) cechujący się większym ciągiem i jednocześnie mniejszym zużyciem paliwa, którego zapas dodatkowo powiększono. Wzrost parametrów silnika wymusił na konstruktorach przeprojektowanie wlotów powietrza, które uległy powiększeniu. Poza zespołem napędowym kluczowym komponentem poddanym unowocześnieniu jest stacja radiolokacyjna.

Gripen nowej generacji jest wyposażony w radar Selex ES-05 Raven firmy Leonardo z aktywnym skanowaniem elektronicznym (AESA – Active Electronically Scanned Array). Podobnie jak inne modele wykonane w tej technologii, oferuje on znacznie większe: zasięg, rozdzielczość, prędkość działania i niezawodność. Wpływa również na właściwości stealth. Pewnym ograniczeniem stacji tego typu jest nieco wąskie pole widzenia. Saab chcąc zminimalizować tę wadę, zainstalował na samolotach Gripen E/F system zwany repozycjonerem, w którym dochodzi do obrotu anteny na tarczy. Dzięki temu np. po wystrzeleniu pocisku „powietrze-powietrze” dalekiego zasięgu do celu poza zasięgiem wzroku i rozpoczęciu natychmiastowego odejścia od celu radar nadal pozwala na śledzenie sytuacji w powietrzu i pozycji przeciwnika i ewentualną korektę naprowadzania. Rozwiązanie to pozwala uzyskać dodatkowe 40 stopni widzialności dla radaru. Typowo jest to po 60 stopni na boki oraz w górę i w dół od osi podłużnej samolotu, a dzięki technice obrotowej anteny uzyskujemy po 100 stopni w lewo i w prawo, w związku z czym świadomość sytuacyjna pilota wzrasta znacząco. Jest to ważne zwłaszcza, jeśli pilot wystrzeli pocisk taki jak Meteor i następnie wykorzysta ułomności starych stacji radiolokacyjnych ustawiając się pod odpowiednim kątem, co pozwoli „zniknąć” gdyż radar wykluczy informacje o nim jako nieistotne. Jednocześnie będzie mógł dalej wspomagać atak pocisku systemami pokładowymi.

Program Gripen. Nadchodzi trzecia generacja

W skład wyposażenia pilota wchodzi wyświetlacz nahełmowy (HMD – Head-Mounted Displays) oraz gogle noktowizyjne oraz wspiera go nowoczesna awionika z wysokim stopniem integracji i systemy przetwarzania danych, czyniące kokpit „przyjaznym dla pilota”. Wszystko to zintegrowane jest z łączami transmisji danych, komunikacją satelitarną i łączami video. W kwestii samoobrony postawiono na sprawdzone rozwiązania. System ostrzegania przed radiolokacyjnym opromieniowaniem (RWR – Radar Warning Receiver) wykrywa groźne dla statku powietrznego emitery takie jak radary kierowania ogniem. Z kolei system MAW (Missile Approach Warning) jest w stanie wykryć i śledzić zbliżające się pociski każdego typu. Standardowo samolot wyposażony jest w wyrzutniki przeciwradiolokacyjnych i termicznych nabojów zakłócających. Wszystkie środki obrony własnej zabudowane na samolocie lub przenoszone na podwieszeniach tworzą zintegrowany system walki elektronicznej MFS-EW (Multi-Functional System – Electronic Warfare) System obserwacji i śledzenia w podczerwieni (IRST – Infra-Red Search and Track) Skyward-G, który obecnie zyskuje na znaczeniu i ma zasięg porównywalny ze współczesnymi stacjami radiolokacyjnymi, został umieszczony w części nosowej samolotu, przed wiatrochronem i jest skierowany do przodu, rejestrując emisję ciepła pochodzącą od innych statków powietrznych lub obiektów znajdujących się na ziemi i powierzchni morza. Jako że system działa w sposób pasywny, nie zdradza położenia nosiciela i nie pogarsza sytuacji taktycznej pilota.

Dominującym elementem kokpitu samolotu wielozadaniowego Gripen E jest szerokokątny wyświetlacz przezierny oraz duży centralny wyświetlacz WAD (Wide Area Display). Według firmy Saab Gripen E dysponuje najbardziej rozwiniętym systemem transmisji danych.

Samolot ma również na pokładzie szereg łączy transmisji danych, umożliwiających łatwe wkomponowanie maszyny w szerszą operację lotniczą z wykorzystaniem dużej liczby statków powietrznych. Gripen Tactical Data Link (GTDL) wraz z systemem Data Link 16 lub National Data Link pozwala na zachowanie łączności z innymi wielozadaniowymi samolotami bojowymi znajdującymi się w powietrzu. Poza tym pokładowy system komunikacji umożliwia połączenia z samolotami dozoru radiolokacyjnego (wczesnego ostrzegania, dowodzenia i kontroli) oraz stanowiskami dowodzenia znajdującymi się na ziemi lub na okrętach. Pilot może być również w stałym kontakcie z wysuniętym kontrolerem koordynującym działania lotnictwa z ziemi. Należy również wspomnieć o systemie Auto GCAS (Ground Collision and Avoidance System), który ma za zadanie uratować pilota i samolot przed niezamierzonym zderzeniem z ziemią.

Jeśli przyjrzymy się powyższym założeniom i możliwościom, to w swym podstawowym kształcie wyglądają one dość podobnie do tego, co oferują wielozadaniowe samoloty bojowe 5. generacji, a zwłaszcza Lockheed Martin F-35 Lightning II, pominąwszy, rzecz jasna, właściwości utrudnionego wykrycia (stealth). Oczywiście najprawdopodobniej nie jest to ten sam poziom zaawansowania i integracji sensorów, ale jeśli nie dysponujemy zbyt dużym budżetem obronnym, to możliwości bojowe Gripena E/F nabierają innego znaczenia.

Firma Saab jest otwarta na integrację niemal każdego typu uzbrojenia

Firma Saab twierdzi, że niemal każdy typ lotniczego środka bojowego może zostać zintegrowany z Gripenem E/F. Bierze się to z niezwykle elastycznej architektury awioniki samolotu. Właśnie dzięki temu, że proces integracji jest tak łatwy, Gripen miał zostać wybrany jako platforma testowa dla pocisków „powietrze-powietrze” dalekiego zasięgu Meteor.

Stałym uzbrojeniem samolotu jest działko rewolwerowe Mauser BK27 kalibru 27 mm, umieszczone po lewej stronie samolotu przy wlocie powietrza do silnika (nie występuje ono na maszynach dwumiejscowych), z zapasem amunicji 120 nabojów. Działko współpracuje z nowym systemem podawania amunicji zdolnym do wytrzymania dużej szybkostrzelności i krótkich, powtarzających się serii. Ponadto na 10 podwieszeniach zewnętrznych samolot może zabrać 5000 kg lotniczych środków bojowych, wyposażenia specjalnego oraz dodatkowego paliwa.

Według producenta Gripen E/F już dziś jest zintegrowany lub bardzo szybko może zostać dostosowany do przenoszenia takiego uzbrojenia dodatkowego jak: pociski „powietrze-powietrze” małego zasięgu z termicznym układem samonaprowadzania IRIS-T, ASRAAM, Python, A-Darter, czy AIM-9 Sidewinder. Wśród pocisków „powietrze-powietrze” średniego i dalekiego zasięgu z aktywnym radiolokacyjnym układem samonaprowadzania przewidziane są takie jak: AIM-120 AMRAAM, Derby, R-Darter, czy Meteor. Do atakowania celów naziemnych wykorzystane mogą być pociski SPEAR, Brimstone, czy też AGM-65 Maverick. Poza pociskami Gripen może przenosić również kierowane bomby lotnicze Lizard II/III, SPICE 250/1000, Paveway II i III, JDAM, SDB I i II oraz zwykłe bomby swobodnie spadające z rodziny Mark 80. Z kolei do zwalczania celów morskich samolot może być uzbrojony w pociski przeciwokrętowe RBS-15F. Kupujący może również zażyczyć sobie integracji samolotu z taktycznymi pociskami samosterującymi takimi jak AGM-158 JASSM, czy też Taurus KEPD 350, a także bombami szybującymi AGM-154 JSOW. Ponadto może on przenosić cele pozoracyjne LADM (Lightweight Air-Launched Decoy Missile).

Program Gripen. Nadchodzi trzecia generacja

Zaawansowane systemy pokładowe mogą być uzupełniane przez zasobniki specjalne (optoelektroniczne zasobniki obserwacyjno-celownicze, zasobniki rozpoznawcze, zasobniki walki elektronicznej). Saab wymienia wśród nich takie jak: Litening, Sniper ATP, RecceLite, DJRP (Digital Joint Reconnaissance Pod), MRPS (Modular Reconnaissance Pod System), czy też EAJP (Electronic Attack Jammer Pod). Poza tym Gripen E/F przenosi dodatkowe zbiorniki paliwa (2 x 1700 l + 1 x 1135 l). W sumie do dyspozycji jest 10 punktów podwieszeń, z czego dziewięć można uznać za główne i jeden za dodatkowy. Po trzy zlokalizowane są pod każdym ze skrzydeł, a kolejne trzy znajdują się pod kadłubem. Dodatkowy punkt znajduje się po prawej stronie kadłuba i przeznaczony jest tylko do przenoszenia zasobników specjalnych (optoelektroniczne zasobniki obserwacyjno-celownicze lub zasobniki walki elektronicznej). Na końcach skrzydeł, czyli punktach nr 1, można przenosić pociski „powietrze-powietrze”. Im bliżej kadłuba tym wzrasta paleta przenoszonego uzbrojenia. Punkty nr 2 przeznaczone są do przenoszenia pocisków „powietrze-powietrze”, pocisków przeciwokrętowych, kierowanych bomb lotniczych oraz środków walki elektronicznej. Punkty nr 3 przewidziane są dodatkowo do przenoszenia bomb SDB (wymagają adaptera) oraz dodatkowych zbiorników paliwa. Na środkowym zaczepie pod kadłubem samolot przenosi dodatkowy zbiornik paliwa, zasobnik rozpoznawczy, zasobnik walki elektronicznej, bomby kierowane, w tym SDB lub pociski „powietrze-powietrze” kierowane radiolokacyjnie. Na zewnętrznych punktach podkadłubowych przenoszone mogą być pociski „powietrze-powietrze” kierowane radiolokacyjnie, pociski przeciwokrętowe, bomby kierowane, w tym bomby SDB.

Szybkie odtwarzanie gotowości

Szwedzi od wielu lat stawiają na możliwość lądowania swoich samolotów nie tylko na klasycznych lotniskach, ale również na drogowych odcinkach lotniskowych o wymiarach 16x800 m. Poza samą możliwością lądowania poza lotniskami kluczowa w tym przypadku jest również możliwość szybkiego odtworzenia gotowości bojowej – zatankowanie samolotu i jego ponowne uzbrojenie. W konfiguracji „powietrze-powietrze”, cała operacja zabiera zaledwie 10 minut. W tym czasie technik i pięciu żołnierzy ma być w stanie uzupełnić paliwo, ponownie uzbroić samolot oraz dokonać podstawowego przeglądu pozwalającego na kolejny lot. Wymiana silnika ma trwać zaledwie godzinę, a do jej przeprowadzenia potrzebne mają być jedynie proste narzędzia. Tak sprawa obsługa jest możliwa m.in. dzięki wyposażeniu Gripena w system HUMS (Health and Usage Monitoring System), który na bieżąco informuje personel obsługi o stanie samolotu.

Zobacz więcej materiałów w pełnym wydaniu artykułu w wersji elektronicznej >>