Jedno jest pewne: Polska będzie ostatnim krajem NATO, który wycofa z eksploatacji myśliwce MiG-29, co jest planowane w 2028 r. Fot. George Karavantos

Przyjęcie państw Europy Środkowej do Sojuszu Północnoatlantyckiego (w 1999 r. – Polska, Republika Czeska i Węgry, w 2004 r. – Estonia, Łotwa, Litwa, Słowacja, Rumunia i Bułgaria) wiązało się z koniecznością dostosowania uzbrojenia i sprzętu wojskowego do standardów NATO. Główny nacisk położono na lotnictwo, które jako pierwsze reaguje na zagrożenie.

Uzyskanie kompatybilności i interoperacyjności lotnictwa bojowego nowych członków Sojuszu Północnoatlantyckiego opartego praktycznie w całości na sprzęcie z ZSRR (wyjątek stanowiły rumuńskie samoloty myśliwsko-bombowe IAR-93) wiązało się w pierwszej kolejności z wymianą środków łączności i nawigacji w maszynach przeznaczonych do współdziałania w ramach Sojuszniczych Sił Powietrznych NATO, a następnie pozyskaniem sprzętu zachodniego. O ile pierwsze kryterium zostało spełnione, to drugie po dzień dzisiejszy nie zostało w pełni zrealizowane przez wszystkie kraje.
Chodzi przede wszystkim o takie państwa jak Słowacja i Bułgaria, które w dalszym ciągu opierają swoje lotnictwo bojowe na myśliwcach MiG-29. Również Rumunia, dopiero w ostatnim okresie czasu przystąpiła do zastąpienia zmodernizowanych samolotów myśliwskich MiG-21 Lancer samolotami wielozadaniowymi F-16. Nie utworzono także międzynarodowej eskadry lotnictwa bojowego, która miała być wystawiona przez Estonię, Litwę i Łotwę, stąd kontrola przestrzeni powietrznej Państw Bałtyckich jest prowadzona przez rotacyjne kontyngenty Sojuszniczych Sił Powietrznych NATO (Baltic Air Policing, BAP) z litewskiej bazy lotniczej Szawle. Siły wzmocnienia BAP dodatkowo wykorzystują estońską bazę w Amari oraz polską w Malborku.
Początek lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku charakteryzował się zanikiem dwubiegunowego podziału świata, odprężeniem w stosunkach międzynarodowych i związanymi z tym znacznymi redukcjami sił zbrojnych. W lotnictwie bojowym państw Europy Środkowej w linii pozostawiono jedynie ograniczoną liczbę najnowszych i dysponujących największym zapasem resursu samolotów, dostosowanych do wykonywania lotów w międzynarodowej przestrzeni powietrznej oraz spełniających standardy szkoleniowe NATO, co miało dać oszczędności, umożliwiające w krótkim czasie zakup samolotów zachodnich.
Spośród państw przyjętych do Sojuszu Północnoatlantyckiego w 1999 r., największe unowocześnienie lotnictwa bojowego przeprowadziła Polska, która nie tylko postanowiła zmodernizować i utrzymać w linii 32 samoloty myśliwskie MiG-29 i 32 myśliwsko-bombowe Su-22 (w tym ostatnim wypadku w 2010 r. liczba została zmniejszona do osiemnastu), ale dokonała również zakupu 48 samolotów wielozadaniowych F-16 Block 52+ (w tym 36 jednomiejscowych F-16C i 12 dwumiejscowych F-16D; umowę podpisano w 2003 r., dostawę zrealizowano w latach 2006-2008, a gotowość bojową na nowym sprzęcie uzyskano w 2012 r.).
Drugim krajem była Republika Czeska, która w ramach umowy dzierżawy z 2004 r. pozyskała 14 szwedzkich samolotów wielozadaniowych JAS--39 Gripen, w tym 12 jednomiejscowych JAS-39C i 2 dwumiejscowe JAS-39D (dostawa zrealizowana w 2005 r.). Faktycznie zostały one zoptymalizowane do zadań myśliwskich, ponieważ uderzeniowe realizuje 16 lekkich samolotów wielozadaniowych L-159 ALCA. Okres wynajmu eskadry JAS-39 Gripen obejmował dziesięć lat z możliwością wykupu, ale w 2014 r. umowę leasingu przedłużono o dwanaście lat, do 2027 r. (z opcją na kolejne dwa lata).
Republika Czeska, jako pierwsza zrezygnowała z eksploatacji myśliwców MiG-29, których w spadku po rozpadzie Czechosłowacji (z dniem 1 stycznia 1993 r. – na Republikę Czeską i Słowację) otrzymała dziesięć, w tym 9 jednomiejscowych MiG-29 (9.12A) i 1 dwumiejscowy MiG-29UB. Samoloty te zostały odstąpione Polsce, w zamian za 11 fabrycznie nowych śmigłowców wielozadaniowych W-3 Sokół (jeden z nich był rozliczeniem za pozyskany wraz z „dwudziestymi dziewiątymi” zapas kierowanych pocisków rakietowych „powietrze-powietrze”). Rezygnacja z samolotów myśliwskich MiG-29 była związana z podjęciem decyzji przez rząd czeski o oparciu w całości Sił Powietrznych Republiki Czeskiej o własną konstrukcję – lekki samolot wielozadaniowy Aero L-159 ALCA, którego planowano zakupić 72 sztuki. W okresie przejściowym miano użytkować myśliwce MiG-21, starsze ale tańsze. Jednak, jak się wkrótce okazało samolot L-159 ALCA nie był w stanie spełnić wszystkich wymagań NATO stawianych przed myśliwcami przechwytującymi, co wymusiło kompromisowe rozwiązanie, z dodatkowym leasingiem naddźwiękowych maszyn wielozadaniowych.