Niemieckie dywizje pancerne

Kampania w Związku Sowieckim w 1941 r., mimo oszałamiających zwycięstw, jakie odniósł Wehrmacht nad zdemoralizowaną i słabo wyszkoloną Armią Czerwoną, nie zakończyła się dla Niemców korzystnie. ZSRR nie został pokonany, a Moskwy nie udało się zdobyć. Wyczerpane niemieckie wojska czekała ciężka zima, a wojna przerodziła się w długotrwały konflikt pochłaniający wiele zasobów ludzkich i materiałowych. A na to Niemcy nie byli przygotowani, nie tak miało być...

Na lato 1942 r. zaplanowano kolejną niemiecką ofensywę, która miała zdecydować o powodzeniu kampanii na wschodzie. Zadania ofensywy określono w Dyrektywie nr 41 z 5 kwietnia 1942 r., kiedy to sytuacja na froncie ustabilizowała się, a Wehrmacht przetrwał zimę, do której zupełnie nie był przygotowany.
Ponieważ obrona Moskwy okazała się nie do pokonania, zdecydowano się na odcięcie ZSRR od źródeł ropy naftowej – materiału niezbędnego do prowadzenia wojny. Główne sowieckie zasoby ropy naftowej znajdowały się w Azerbejdżanie (Baku nad Morzem Kaspijskim), gdzie wydobywano ponad 25 mln ton rocznie, co stanowiło niemal ¾ całej sowieckiej produkcji. Znaczna część tej pozostałej ¼ pochodziła z rejonu Majkop-Grozny (Rosja i Czeczenia) i Machaczkała w Dagestanie. Wszystkie wymienione obszary leżą bądź to na podgórzu Kaukazu, bądź nieco na południowy wschód od tego wielkiego pasma górskiego. Natarcie w kierunku Kaukazu w celu przejęcia złóż ropy naftowej oraz w kierunku Wołgi (Stalingradu) w celu przecięcia arterii komunikacyjnych, którymi transportowano ropę naftową do centralnej części ZSRR, miała wykonać GA „Południe”, pozostałe zaś dwie grupy armii – „Środek” i „Północ” – miały przejść do obrony. Zimą 1941/1942 r. zaczęto więc wzmacniać GA „Południe” poprzez przenoszenie jednostek z pozostałych grup armii na południe.

Formowanie nowych dywizji pancernych

Bazą do tworzenia nowych dywizji były różne jednostki, w tym zapasowe formacje pancerne, które zaczęto powoływać już od jesieni 1940 r. Cztery nowo powstałe pułki i dwa samodzielne bataliony wyposażono w zdobyczny sprzęt francuski. Jednostki te formowano w okresie od jesieni 1940 r. do wiosny 1941 r. Były to: 201. pułk pancerny, który otrzymał Somua H-35 i Hotchkiss H-35/H-39; 202. pułk pancerny, który wyposażono w 18 Somua H-35 i 41 Hotchkiss H-35/H-39; 203. pułk pancerny, który otrzymał Somua H-35 i Hotchkiss H-35/39; 204. pułk pancerny, któremu dano Somua H-35 i Hotchkiss H-35/H39; 213. batalion pancerny, który wyposażono w 36 czołgów ciężkich Char 2C, nazywanych w Wehrmachcie Pz.Kpfw. B2; 214. batalion pancerny, który
otrzymał +30 Renault R-35.
25 września 1941 r. zainicjowano proces formowania dwóch kolejnych dywizji pancernych – 22. DPanc i 23. DPanc. Obie formowano od zera we Francji, ale jej pułki pancerne to (odpowiednio) 204. pułk pancerny i 201. pułk pancerny, które zostały wyposażone w różny sprzęt niemiecki i czeski. 204. pułk pancerny otrzymał: 10 Pz II, 36 Pz 38(t), 6 Pz IV (75/L24) i 6 Pz IV (75/L43), natomiast 201. pułk pancerny – czołgi produkcji niemieckiej. Stopniowo stany w obu pułkach uzupełniono, choć nigdy nie osiągnęły one pełnych stanów etatowych. Dywizje skierowano na front w marcu 1942 r.
1 grudnia 1941 r. w obozie Stalback (obecnie Dołgorukowo w Prusach Wschodnich) zaczęło się przeformowywanie 1. Dywizji Kawalerii w 24. Dywizję Pancerną. Jej 24. pułk pancerny formowano na bazie rozwiązanego 101. batalionu czołgów-miotaczy ognia, uzupełnionego kawalerzystami z 2. i 21. pułków kawalerii dywizji, których przeszkolono na czołgistów. Początkowo we wszystkich trzech dywizjach istniała brygada strzelców zmotoryzowanych, składająca się z trójbatalionowego pułku zmotoryzowanego i batalionu motocyklistów, ale w lipcu 1942 r. we wszystkich rozformowano sztab brygady strzelców i sformowano drugi pułk zmotoryzowany, przy czym oba pułki zmotoryzowane przekształcono w dwubatalionowe.

Przygotowania do nowej ofensywy

Państwa Osi zdołały zgromadzić do ofensywy około miliona żołnierzy zorganizowanych w 65 niemieckich oraz 25 rumuńskich, włoskich i węgierskich dywizji. Zgodnie z planem przygotowanym jeszcze w kwietniu, na początku lipca 1942 r. GA „Południe” podzielono na GA „A” (feldmarszałek Wilhelm List), która ruszyła na Kaukaz oraz GA „B” (gen. płk Maximilian Freiherr von Weichs), która skierowała się na wschód, ku Wołdze.
Wiosną 1942 r. w składzie GA „Południe” znalazło się dziewięć dywizji pancernych (3., 9., 11., 13., 14., 16., 22., 23. i 24.) oraz sześć dywizji zmotoryzowanych (3., 16., 29., 60., SS „Wiking” i „Großdeutschland”). Dla porównania, na dzień 4 lipca 1942 r. w GA „Północ” pozostały jedynie dwie dywizje pancerne (8. i 12.) i dwie zmotoryzowane (18. i 20.), w GA „Środek” zaś – osiem dywizji pancernych (1., 2., 4., 5., 17., 18., 19. i 20.) i dwie zmotoryzowane (10. i 25.). We Francji stacjonowały 6., 7. i 10. DPanc (skierowane na odpoczynek i uzupełnienia, później wróciły do walk), w Afryce zaś walczyły 15. i 21. DPanc oraz 90. DLek (zmotoryzowana).
Po podziale GA „Południe” w składzie GA „A” znalazła się 1. Armia Pancerna i 17. Armia, w GA „B” zaś: 2. Armia, 4. Armia Pancerna, 6. Armia, a także 3. i 4. Armia rumuńska, 2. Armia węgierska i 8. Armia włoska. Spośród nich niemieckie dywizje pancerne i zmotoryzowane ulokowano we wszystkich armiach, z wyjątkiem 2. Armii, która w ogóle nie dysponowała dywizjami szybkimi.