Statek ratowniczy dla okrętów podwodnych Kommuna w gali banderowej. Zdjęcie współczesne. Fot. Witalij W. Kostriczenko

W lipcu bieżącego roku minęło 100 lat od dnia wejścia do służby unikalnej jednostki pływającej, jakim jest statek ratowniczy dla okrętów podwodnych Kommuna, noszący uprzednio nazwę Wołchow. Jego historia jest niezwykła pod wieloma względami – przeżył dwie wojny światowe, zimną wojnę, a także rozpad imperium carskiego i jego sukcesora, Związku Radzieckiego. W przeciwieństwie do mnóstwa nowszych nowocześniejszych okrętów, które pochopnie wysłano na złom, ten weteran nadal pozostaje w użytku, będąc jedyną zachowaną do tej pory jednostką pomocniczą floty carskiej. Żadna marynarka wojenna na świecie nie może pochwalić się posiadaniem podobnej.

Wystąpienie w 1966 r. Francji ze struktur wojskowych NATO, wymusiło działania prowadzące do uzyskania samodzielności w zakresie obrony kraju przed uderzeniem ze strony ZSRR. Tymczasem już od 1956 r. zintensyfikowano prace nad bronią jądrową, prowadzone przez cywilny Commissariat à l’Énergie Atomique (CEA – komitet energii atomowej, istniejący od 1945). Ich efektem była udana detonacja dużego „urządzenia” jądrowego Gerboise Bleue w Algierii w 1960. W tym samym roku, prezydent gen. Charles de Gaulle podjął decyzję o utworzeniu Force de Frappe (dosł. sił uderzeniowych, co należy rozumieć jako siły odstraszania). Ich istotą miało być uzyskanie niezależności od wspólnej polityki prowadzonej przez NATO. W 1962 r. ruszył program Coelacanthe, którego celem była budowa okrętu podwodnego – nosiciela pocisków balistycznych, określanego jako Sous‑marin Nucléaire Lanceur d’Engins (SNLE). Jednostki takie miały stanowić rdzeń nowego rodzaju wojsk – Force Océanique Stratégique, czyli strategicznych sił oceanicznych, stanowiących integralną część Force de Frappe. Owocem Coelacanthe`a był wspomniany na wstępie Le Redoutable. Jednak przymiarki do atomowego okrętu podwodnego czyniono we Francji już wcześniej.
W 1954 r. rozpoczęto projektowanie pierwszej szturmowej jednostki z takim napędem (SNA – Sous‑marin Nucléaire d’Attaque). Miała ona mierzyć 120 m i wypierać około 4000 t. 2 stycznia 1955 r. zainicjowano jej budowę w Arsenale w Cherbourgu pod oznaczeniem Q 244. Jednak postęp prac przy reaktorze był nikły. Brak umiejętności pozyskiwania wzbogaconego uranu powodował konieczność zastosowania reaktora na ciężką wodę, wykorzystującego uran naturalny. Takie rozwiązanie było jednak nie do przyjęcia ze względu na rozmiar instalacji przekraczający pojemność kadłuba. Rozmowy z Amerykanami w sprawie pozyskania odpowiedniej technologii, czy choćby samego wzbogaconego uranu, nie powiodły się. W tej sytuacji w marcu 1958 r. projekt „odłożono na półkę”. W związku z uruchomieniem wspomnianego programu Coelacanthe, Q 244 postanowiono ukończyć jako jednostkę doświadczalną do prób rakiet balistycznych. Zastosowano napęd konwencjonalny, a na śródokręciu postawiono nadbudowę, pozwalającą zakryć górne części czterech wyrzutni rakiet, z których dwie stanowiły prototypy zainstalowanych na Le Redoutable`u. Prace wznowiono w 1963 r. pod nowym oznaczeniem Q 251. Stępkę położono 17 marca. Gymnote`a zwodowano dokładnie rok później – 17 marca 1964. Wprowadzony do służby 17 października 1966 r., posłużył do prób startów rakiet M‑1, M‑2, M‑20 oraz pierwszych trzystopniowych pocisków nowej generacji – M‑4.
U podstaw sukcesu Le Redoutable`a leżało m.in. wcześniejsze opracowanie pierwszej lądowej instalacji reaktora wodnego ciśnieniowego wraz z osprzętem do napędu okrętów podwodnych. Jej prototyp PAT 1 (Prototype a Terre 1) powstał dzięki wspólnemu wysiłkowi specjalistów z CEA i Marine Nationale, w ośrodku w Cadarache koło Marsylii. Prace rozpoczęte jeszcze przed uruchomieniem Coelacanthe`a zakończono w kwietniu 1962, a niespełna rok później PAT 1 otrzymał kasety paliwowe. Premierowy rozruch instalacji nastąpił w połowie 1964. Pomiędzy październikiem a grudniem system działał nieprzerwanie, co odpowiadało przepłynięciu około 10 tys. Mm w warunkach rzeczywistych. Pomyślne próby PAT 1 i zebrane doświadczenia pozwoliły zbudować instalację docelową, a tym samym otworzyły drogę do powstania pierwszego SNLE, potem zaś SNA. Ponadto pomógł on wyszkolić kadry specjalistów do obsługi nuklearnych systemów napędowych na okrętach.