Stacja rozpoznania systemow radiolokacyjnych dalekiego zasiegu typu SDR-2. W wojskowym nazewnictwie kodowym otrzymala nazwe Marek. Fot. zbiory Autora

Walka radioelektroniczna to bardzo ważny element działania współczesnych sił zbrojnych. Problem jednak w tym, że o tej sferze codziennej służby raczej głośno się nigdy nie mówi. Fakty o jednostkach, używanym sprzęcie pojawiają się dopiero po latach.

W powojennej historii Wojska Polskiego jednostki rozpoznania i przeciwdziałania radioelektronicznego mają zapisany bardzo interesujący rozdział. Przez lata praktycznie o ich istnieniu nie wolno było wspominać, choć oczywiście w NATO były dość dobrze rozpracowane. Po latach, dzięki żmudnemu badaniu dokumentów archiwalnych można wreszcie coś niecoś napisać.

Bardzo skromne początki

17 maja 1951 r. minister Obrony Narodowej podpisał rozkaz o sformowaniu w fortach w Beniaminowie pod Warszawą 16. Batalionu Radiopelengacyjnego (JW4420) o stanie etatowym 179 wojskowych. W latach 1952-53 utworzone zostały terenowe pododdziały batalionu w Szklarskiej Porębie, Tczewie i Szczecinie. W 1956 r. dowództwo jednostki i większość jego pododdziałów przeniesiono do Wałcza. Tam w 1957 r. kolejnym rozkazem ministra nadana została nowa nazwa – 16. Batalion Rozpoznania Radiowego. Jednostka ta jest obecnie traktowana jako zalążek polskich jednostek radioelektronicznych, choć nie do końca jest to prawda.
Konieczność ich rozwoju była dostrzegana w Wojsku Polskim mniej więcej od początku lat 50. Początkowo powolny rozwój był ukierunkowany na rozpoznanie, namierzanie i ewentualne przeciwdziałanie wymierzone w jednostki łączności potencjalnego przeciwnika. Wraz z szybkim rozwojem radiolokacji pojawiły się w eterze kolejne „szumy” warte rozpoznawania i prowadzenia wobec nich zagłuszania.
4 czerwca 1959 r. minister Obrony Narodowej wydał rozkaz nr 028/MON, w którym zebrane zostały pierwsze przemyślenia na temat rodzącego się nowego rodzaju wojsk. To w tym dokumencie pada definicja przeciwdziałania radioelektronicznego, które uznano za całość przedsięwzięć zmierzających do zapewnienia swobody pracy własnym środkom radioelektronicznym przy równoczesnym pozbawianiu tej możliwości nieprzyjaciela. Szerzej rozpisano to pojęcie jako: rozpoznanie urządzeń i systemów radioelektronicznych nieprzyjaciela; niszczenie ważniejszych urządzeń radioelektronicznych nieprzyjaciela; stosowanie różnego rodzaju zakłóceń; maskowanie radioelektroniczne, w tym dezinformację i maskowanie przeciw radiolokacyjne.
Minister tym samym powołał do życia „służbę przeciwdziałania radioelektronicznego”, do której zadań zaliczył m.in.: ustalenie najbardziej efektywnych sposobów i środków przeciwdziałania radioelektronicznego; prowadzenie badań nad bojowym wykorzystaniem własnych środków radioelektronicznych w warunkach przeciwdziałania radioelektronicznego nieprzyjaciela; opracowanie dokumentacji operacyjnej do działania jednostek; nadzorowanie prac naukowo-badawczych; prowadzenie rozdziału częstotliwości i kontroli promieniowania elektromagnetycznego na terytorium kraju; szkolenie wojsk.
Wstępną organizację służby przeciwdziałania radioelektronicznego minister nakazał zakończyć w latach 1964-65, a pełne przygotowanie całości sił miało się dokonać w latach 1969-70. Szef Sztabu Generalnego WP zadania związane z nową sferą działań podzielił początkowo pomiędzy dwa zarządy: operacyjny i rozpoznania. Pierwszy zajmował się ogólnie rzecz biorąc sprawami koncepcyjnymi, planowaniem struktur, drugi zaś miał odpowiadać za pierwsze efekty działań nowo tworzonych jednostek i na podstawie zebranych doświadczeń opracowywać kolejne dokumenty szkoleniowe.
W maju 1960 r. gotowy był plan formowania pierwszych jednostek. Jeszcze w tym samym roku miało powstać pięć ośrodków, przy czym w stosunku do rzeczywiście powstałych w tym dokumencie wskazano, że 1. Ośrodek Rozpoznania Radioelektronicznego miał powstać na bazie 16. batalionu i podlegać Zarządowi II SGWP, a 2. ORRel miał wejść w skład lotniczego rodzaju sił zbrojnych. Do końca 1965 r. na tworzenie jednostek przyznano limit 2200 stanowisk wojskowych, jako dodatkowe do tych już posiadanych przez pododdziały, które miały być bazą tworzenia służby radioelektronicznej.
Mimo ograniczonych środków finansowych do końca 1965 r. przygotowano ambitny plan wyposażenia ośrodków w specjalistyczny sprzęt rozpoznania, przeciwdziałania i łączności (tabela 1).

Pierwsze jednostki

Gdy powstawał rozkaz nr 028/MON pierwsze jednostki (pododdziały) nowego typu w Wojsku Polskim już funkcjonowały. I jedną z nich nie był bynajmniej wspomniany wyżej 16. Batalion Rozpoznania Radiowego. Rozkazem nr 0148/Org. z 15 sierpnia 1957 r. minister Obrony Narodowej nakazał sformować, podporządkowany dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (WL i OPL OK) Ośrodek Rozpoznania i Zakłóceń Radiowych (JW2962) z miejscem stacjonowania na lotnisku w Pile. Otrzymał on etat 6/308, w którym w ramach pierwszej struktury organizacyjnej rozwinięto: dowództwo oraz Centrum Odbiorcze (pluton odbioru słuchowego, pluton odbioru automatycznego, pluton radiopelengacyjny), wreszcie warsztat i magazyn sprzętu łączności. Specjaliści kierowani do ośrodka przechodzili szkolenie w batalionie w Wałczu. Ponadto, oprócz ośrodka w WL i OPL OK od lipca 1957 r. funkcjonował w Warszawie Pluton Radiolokacyjnych Zakłóceń1 (etat 6/303 o stanie 44 wojskowych). Ośrodek zarządzeniem szefa SGWP nr 0151/Org. z 30 grudnia 1959 r. przeformowano w Ośrodek Rozpoznania Radioelektronicznego z etatem 6/351 o stanie 125 wojskowych i 6 pracowników cywilnych.
Te dwie jednostki o niewielkich stanach etatowych, tak ludzkich jak i sprzętowych były typowym poligonem doświadczalnym nowej jakości nadchodzącej do Sił Zbrojnych PRL. Niecałe cztery lata funkcjonowania pozwoliły bliżej poznać właściwości działania nowych pododdziałów tak w rozpoznawaniu, namierzaniu jak i zakłócaniu odbieranych emisji radiowych i radiolokacyjnych. Na ich bazie opracowano etaty kolejnych jednostek, których formowanie przeprowadzono w latach 1960-61 (tabela 2).
Jako pierwszy zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 085/org. z 7 października 1960 r., w terminie do 1 grudnia 1960 r., szef Zarządu II Rozpoznawczego SGWP sformował 2. Ośrodek Rozpoznania Radioelektronicznego (JW4420) z etatem 14/145 o stanie 567 wojskowych i 130 pracowników cywilnych, wykorzystując do tego 16. Batalion Rozpoznania Radiowego (z etatu 14/134).